چالش های پیش روی روحانی چیست؟ پاشنه آشیل دولت تدبیر و امید کجاست؟/4
دولتمردان دولت های نهم و دهم متاسفانه سعی در فرافکنی داشتند و نتایج سو مدیریت و سو تدیبر خودشان را به تحریم ها نسبت می دادند در حالی که اگر فضای مدیریت معقولی در حوزه اقتصاد و معیشت جامعه ایجاد شود، مشکلات اقتصادی که ناشی از لج بازی ها و نادانی های برخی از مسوولین قبل بود، می تواند حل و یا کمتر شود.
حسن روحانی بعد از استقرار در دفتر ریاست جمهوری با نظرها، نقدها و حتی انتظارهای زیادی روبه رو شد. برخی از منتقدان دولت قبلی، بر این باورند که روحانی ویرانه ای از اقتصاد و دیپلماسی را از احمدی نژاد به ارث برده و برخی معتقدند نباید سیاه نمایی کرد.
فارغ از نقدها و نظرهای مطرح شده، زمان آن رسیده است که به چالش های پیش روی روحانی دقت بیشتری شود و نقاط ضعف و قوت کابینه وی مورد واکاوی و ارزیابی دقیق قرار گیرد. اگر بخواهیم واقع بینانه به وضعیت ایران نگاه کنیم، با چند چالش اساسی در حوزه های مختلف مواجه ایم. در عرصه اقتصادی نوسان های شدید ارزی، بیکاری تورم و مسکن مهر از چالش های اساسی کابینه تدبیر و امید است.
به نظر می رسد مسایل اقتصادی چنان در هم تنیدگی مستحکمی با مسایل سیاست خارجی دارند که این حوزه هم اقتضائات خاص خود را دارد. در حوزه سیاست خارجی، مساله هسته ای ایران، سطح روابط دیپلماتیک با کشورهای غربی و عربی و تحریم ها از مسایل قابل بحث است
دولت روحانی شاید اگر مسایل اقتصادی را با دیپلماسی قوی حل کند، در ابتدای مسیری قرار می گیرد که فشارهای سیاست داخلی از طرف جریان های مختلف به وجود بیاید در سیاست داخلی نحوه کنش و تعامل با جریان های مختلف سیاسی اعم از اصولگرا و اصلاح طلب، مساله اقوام و اقلیت های مذهبی و تعامل با قوا مطرح می شود که باید به طور ریشه ای به آنها پرداخته شود.
این چالش ها در حوزه فرهنگ رنگ دیگری به خود می گیرد و از نحوه تعامل با رسانه ها و قانون مطبوعات تا سینما و مساله آموزش در دانشگاه ها و مسایل مربوط به ممیزی ها را شامل می شود.
چالش های اجتماعی دولت روحانی را اگر چه می توان متاثر از سه حوزه قبلی دانست، اما بحث کاهش ناهنجاری های اجتماعی ناشی از بیکاری، سامان دادن به وضعیت ازدواج جوانان و تقویت بنیان خانواده، مسایل مربوط به اقشار ضعیف جامعه درباره بیمه، تامین دارو برای بیماران و رفاه اجتماعی برجسته تر است.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا با مد نظر قرار دادن مسایل مذکور، این سوالات را مطرح می کند که چالش های اساسی دولت اعتدال چیست؟ این دولت چگونه به جنگ چالش های پیش رو خواهد رفت؟ نقاط قوت و پاشنه آشیل کابینه روحانی چیست؟ آیا کابینه یازدهم می تواند سربلند از این کارزار سخت بیرون آید؟
این موضوعات را با کارشناسان و متخصصین در 4 حوزه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در میان گذاشته ایم. آنچه در پی می آید گفت وگویی با محمد صادق کوشکی عضو هیات علمی دانشگاه تهران است. وی معتقد است تحریم ایران عامل مشکلات اقتصادی نیست و سو مدیریت دولت قبلی باعث از هم گسیختگی معیشت مردم است.
سو مدیریت دولت قبلی
محمدصادق کوشکی با بیان اینکه بحث اقتصادی و معیشت مردم ارتباط خیلی جدی و اساسی با مساله هسته ای ندارد، بیان کرد: متاسفانه سو مدیریت در دولت گذشته (یعنی دولت های نهم و دهم) کار را به جایی رساند که مردم مشکلات معیشتی را به بحث هسته ای گره زدند در حالی که این دو موضوع واقعا هیچ ربطی به هم ندارند. دولتمردان دولت های نهم و دهم متاسفانه سعی در فرافکنی داشتند و نتایج سو مدیریت و سو تدیبر خودشان را به تحریم ها نسبت می دادند در حالی که اگر فضای مدیریت معقولی در حوزه اقتصاد و معیشت جامعه ایجاد شود، جامعه می تواند به یک معیشت منطقی برسد و مشکلات اقتصادی ناشی از لج بازی ها و جهالت ها و نادانی های برخی از مسوولین قبل بود، حل و یا کمتر شود و دولت هم وظیفه دارد که از حقوق ملت مسلمان ایران در بحث هسته ای دفاع کند و اساسا حق ندارد امتیاز اضافی به کشورهای خارجی بدهد و این کار را هم نخواهد کرد و اگر بخواهد هم اجازه داده نخواهد شد و البته دولت بنا هم ندارد که این کار را بکند.
تفاوت بین اصل موضوع هسته ای و تاکتیک های مذاکره
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به اصل موضوع هسته ای و افتراق آن با تاکتیک های مذاکره اظهار داشت: در اینکه تاکتیک های مذاکره عوض شود، هیچ مشکلی ندارد ولی اینکه اصل مطلب، خدشه دار شود، جای ایراد است. چون این همه تلاش را در راستای این انجام می دهیم که حقوق مان از بین نرود. حقوق مردم مساله ای نیست که دولت آقای روحانی بخواهد از آن تنزل کند و کوتاه بیاید و اگر به فرض توافقی هم دولت آقای روحانی بخواهد انجام بدهد که این حقوق ضایع شود، اعتباری ندارد اصلا تصمیم ساز سیاست خارجی ما دولت نیست. دولت مجری است و در حد مجری هم در حد اینکه بتواند تاکتیک ها و مانورهای خود را عوض کند، اشکال ندارد و اصلا اختیارات آن را هم دارد ولی اصل مطلب این است که حقوق ملت مسلمان ایران پایمال نشود و قرار نیست کسی از حقوق مردم کوتاه بیاید.
وی افزود: از طرف دیگر پیوند وضعیت معیشت مردم و مساله هسته ای یک جنگ روانی است که آمریکایی ها و غربی ها و رسانه های وابسته به آنها درست کرده اند و ما هم متاسفانه این بازی را خورده ایم. اگر دولت فعلی بتواند بین معیشت و مسایل اقتصادی داخلی و سیاست خارجی تفکیک قایل شود، یعنی بگوید بخش اعظم مسایل اقتصادی داخلی با عقلانیت، مدیریت و با استفاده درست از منابع قابل حل و فصل است و بخش محدودی از مشکلات اقتصادی به تحریم ها برمی گردد که آن هم قابل چاره اندیشی است.
تغییر شیوه مذاکره؛ راهکار دفاع از حقوق هسته ای
کوشکی در ادامه خاطر نشان کرد: من نمی خواهم بگویم تاکتیک های فعلی ایراد دارد و بر این باورم که دولت اختیار دارد که تاکتیک و شیوه های مذاکره را تغییر بدهد. اگر ما بخواهیم مذاکراتی که در این چند سال اخیر با 1+5 داشتیم را ارزیابی کنیم، بحث جدایی است ولی نکته اینجاست که الان دولت تصمیم گرفته است، روش خود را در مذاکره تغییر بدهد و این اتفاق هم با تغییر تیم مذاکره کننده رخ داده است و تیم مذاکره کننده هم مباحث جدیدی را مطرح کرده است. مثل اینکه قرار شده برای مذاکره سقف زمانی بگذارد و مذاکرات هدفمند باشد و کارهای دیگری وجود دارد که می خواهد انجام بدهد. هر کدام از این مواردی که می خواهد تغییر پیدا کند – اعم از تغییر آرایش، تغییر ادبیات و... – هیج مشکلی ندارد و جزو اختیارات دولت است و اگر سیستم دولت آقای روحانی به این نتیجه رسیده اند که باید این تغییرات انجام شود، باید این تغییر با این رویکرد اتفاق بیفتد که ما بتوانیم از حقوق مردم مسلمان ایران دفاع کنیم.
وی اضافه کرد: به نظر من شیوه مذاکره مادامی که منافی اعتقادات ما نباشد، هیچ ایرادی ندارد. البته خود روش ها هم از این منظر اهمیت دارند که به نتیجه برسند اما خود هدف های ما نباید تحت الشعاع قرار بگیرند اگر اینگونه مذاکرات به نتیجه برسد، ما استقبال می کنیم.
ایران و روابط با کشورهای عربی
کوشکی در ادامه با اشاره به سطح روابط ایران با کشورهای عربی گفت: جمهوری اسلامی ایران با کشورهای عربی با حسن نیت تمام برخورد کرده است و اگر آنها این حسن نیت را درک کرده باشند، ما مشکلی نداریم. مثلا کشور عمان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا الان یک کشور در حوزه خلیج فارس و عضو شورای همکاری هم است، اما عمان چون درک بهتری نسبت به بقیه کشورهای خلیج فارس در قبال ایران داشته است، روابط خوب و مسالمت آمیزی با ایران در این چند دهه داشته است و مشکلی هم بین این دو کشور به وجود نیامده است و همکاری های زیادی هم در این زمینه وجود داشته است به طوری که حتی رزمایش مشترک دریایی هم برگزار کرده اند. در رابطه با سایر کشورها باید بگویم که اساسا مشکل از طرف ما نیست، ما هیچوقت در قبال کشورهای عربی گارد تهاجمی نگرفته ایم و هیچوقت با آنها بدون حسن نیت برخورد نکرده ایم، ما حتی به آنها امتیازات اضافی زیادی هم داده ایم. آنها هستند که استقلال کافی برای تصمیم گیری در سیاست خارجی خودشان را ندارند. این رویه انها اصلا تقصیر ما نیست.
وی همچنین افزود: رفتار ایران با این کشورهای کوچک عربی و عربستان هیچوقت خصمانه نبوده و کاملا دوستانه و همراه با حسن نیت بوده است، ولی انها نخواسته اند از این فرصت استفاده کنند. چون استقلال ندارند. کشورهایی مثل عربستان، کویت و یا آل خلیفه در بحرین و حکومت قطر استقلال در سیاست خود ندارند که برای کنش با ایران تصمیم بگیرند. نکته اینجاست که حکومت عمان کمی درک بیشتری نسبت اینها داشته است و به همین خاطر با ایران روابط خوبی دارد. هرچند ما سیاست های داخلی عمان را تایید نمی کنیم ولی چون با ما تعامل سازنده ای داشته است و به ایران احترام گذاشته است، ما هم رفتار خیلی مناسبی با این کشور داریم و طی این سه دهه ما با عمان مشکلی نداشته ایم و افق های همکاری هم بیشتر می شود. ما بعضی از کشورهای عربی هم می خواهیم رفتاری از این جنس داشته باشیم به شرطی که آنها این درک را داشته باشند.
ایران و سوریه؛ معادله ای یه نفع ما
این استاد دانشگاه با اشاره به وضعیت سوریه و نقش ایران در معادلات آن کشور بیان کرد: در مورد سوریه باید بگویم که بحران سوریه بازی بین غرب و شرق نیست، مساله سوریه در واقع تلاشی از سوی دولت های غربی برای مهار اوج قدرت جمهوری اسلامی ایران است. یعنی اینگونه نیست که بگویم دو بلوک در شرق و غرب بازیگر این مساله بوده اند. حتی روسیه در ابتدای این مساله حضور نداشته است. حتی خود آمریکا از طریق معاون وزیر امور خارجه خود اعلام کرد که ما در سوریه با ایران می جنگیم. این به معنای این نیست که نیروهای نظامی ایران در سوریه هستند. کما اینکه داووداغلو قبل از تهاجم به سوریه (حدود 2 سال پیش) یک جلسه 3 ساعته با بشار اسد داشته است و به اسد پیشنهاد داده بود که اگر سوریه دست از همکاری با ایران بردارد، سوریه در آرامش خواهد بود. دولت بشار اسد این پیشنهاد را نپذیرفت که دست از همکاری با جمهوری اسلامی بردارد و رابطه خود را با اسراییل تصحیح کند و الان اسد هزینه این مساله را می پردازد. یعنی سوریه همین امروز بگوید که من همه همکاری های خود را ایران قطع می کنم، مطمئن باشید همین فردا آرامش به این کشور باز می گردد. این چیزی است که غربی ها و برخی از کشورهای عربی و حتی داوود اوغلو به آن اشاره کرده اند و می کنند.
وی خاطر نشان کرد: به نظر مساله سوریه بازی شرق نیست. شاید در این اثنا روسیه فرصت مثبتی به دست آورده است و می خواهد از این بحران برای تثبیت قدرت سابق خود بهره برداری کند و از این جهت در این بحران حضور یافته و بهره خود را برده است. در بحران سوریه، جمهوری اسلامی ایران موفق عمل کرده است و به بخش اعظم اهدافی که داشته، رسیده است. ما در سوریه از اهداف و ارزش ها و اعتقادات خودمان دفاع کرده ایم و جمهوری اسلامی هم از اول اعلام کرده است هر آنچه مردم سوریه بخواهند، ما هم تسلیم همان خواسته خواهیم بود و دخالت هیچ کشوری خارجی را در مسایل داخلی سوریه قبول نداریم و خودمان هم هیچ بنایی نداریم که در مسایل داخلی سوریه دخالت کنیم و رفتار ما در قبال این مساله شفاف است و سوریه مشکلی برای سیاست خارجی آقای روحانی نیست.
وی با اشاره به ایران بازنده روند اتفاقات رخ داده در سوریه نیست ادامه داد: تا الان جمهوری اسلامی در سوریه برده است و دولت هم این روند را ادامه می دهد و در واقع روند اصل سیاست خارجی ماست و دولت آقای روحانی نمی خواهد در این اصل تغییر ایجاد کند و آنچه دولتمردان کابینه آقای روحانی گفته اند این است که سیاست های در قبال سوریه ادامه همان سیاست های قبلی نظام است.
ترکیه؛ نه دوست دوست، نه دشمن دشمن
کوشکی با بیان روابط ایران با ترکیه گفت: در روابط با ترکیه باید بگویم که ما با ترکیه هیچوقت نه دوست کامل بوده ایم، نه دشمن. از همان ابتدا ترکیه سیاست خارجی مشخصی داشته است و علیرغم این سیاست خارجی مشخصف ما تعامل بدی با ترکیه نداشته ایم و حتی همکاری های اقتصادی خوبی هم داشته ایم که هر دو طرف منتفع شده اند و هنوز هم این همکاری های اقتصادی ادامه دارد اما ترکیه به دلیل اینکه مدیریت مناسبی روی این روابط داشت، به نسبت جمهوری اسلامی بهره برداری بیشتری داشته است و متاسفانه ایران نتوانسته است این روابط را به خوبی مدیریت کند از این جهت ما نتوانستیم بهره برداری زیادی داشته باشیم. ما حتی در دوره هایی که حکومت ترکیه کاملا سکولار بوده اند تا همین دوره های اخیر که دولت اردوغان قدرت را درست گرفته است، مشکل آنچنانی با دولت ترکیه نداشتیم. هر زمان ما با ترکیه اهداف سیاسی مشترکی داشته ایم، همگرایی بیشتری بین ما و ترکیه به وجود آمده است اما وقتی در یک زمان هایی اختلاف نظر سیاسی پیدا می کنیم (مثل قضیه سوریه) طبیعی است که مقداری از هم فاصله می گیریم.
کاهش وابستگی؛ رشد در دوره تحریم
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با ارایه راهکاری برای کاهش تحریم ها اظهار داشت: برای اینکه ما بتوانیم تحریم های خود را کاهش بدهیم، مهم ترین کار این است که ما وابستگی های خود را با جهان غرب کاهش بدهیم. یعنی کسانی که می خواهند از نیازهای ما استفاده کنند، ما باید به تدریج نیازهای خود را بکاهیم و کشور ما این پتانسیل را دارد. ما نه با عراق، نه با کره شمالی و نه عراق و امثال کوبا قابل مقایسه هستیم. توانمندی ها و امکانات ما در حدی است که وابستگی خود را به حداقل برسانیم و این امر دو راه دارد. یکی اینکه خودمان سعی کنیم که تولید کننده باشیم و دیگری اینکه میزان مصرف خودمان را کاهش بدهیم یعنی از امکاناتمان حداکثر بهره برداری را بکنیم و در واقع از داشته هایمان به صورت معقول بهره ببریم. بهترین راه مقابله با تحریم ها این است.
وی افزود: وقتی کشوری نیازی به چرخه اقتصادی بیرونی نداشته باشد، اصلا تحریم برای آن کشور معنی ندارد. البته این رویکرد برای میان مدت قابل تعریف است. اما در کوتاه مدت قاعدتا روش های جایگزینی وجود دارد. به هر حال جامعه ایران یک جامعه 75 میلیونی است و بازار مصرف بسیار بزرگی محسوب می شود و این بازار مصرف بزرگ به صورت نقدی خرید می کند و در شرایط اقتصادی فعلی دنیا هیچ کشوری نیست که بخواهد این بازار مصرف بزرگ را از دست بدهد و به همین خاطر ما باید از این مزیت جمعیت زیاد بهره برداری کنیم. یعنی ما این ضعف مصرف خودمان را در کوتاه مدت می توانیم به یک فرصت تبدیل کنیم، جهت اینکه تحریم ها را دور بزنیم و به این صورت نیازهای خودمان را تامین کنیم.
پاشنه آشیل دولت روحانی
کوشکی در پایان در پاسخ به این سوال که پاشنه آشیل دولت روحانی در عرصه سیاست خارجی چیست؛ گفت: به نظر من پاشنه آشیل دولت روحانی این است که اگر این دولت فراموش کند که نماینده یک ملت مسلمان و انقلابی بزرگی است – خصوصا در عرصه سیاست خارجی- و اگر وزارت امور خارجه دولت آقای روحانی فراموش کند که از جانب کدام حاکمیت و کدام ملت با جهان در حال رویارویی است و این تفکر انقلابی را نادیده بگیرد، می تواند به پاشنه آشیل دولت تبدیل شود و قطعا از این نقطه نظر ضربه خواهد خود و موفق هم نخواهد شد.
