وزیر پیشنهادی علوم، تحقیقات و فناوری برنامه های خود را منتشر کرد

مقدمه

انقلاب اسلامی تغییر و تحولات اساسی در بنیان‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و علمی کشور رقم زد و در حوزه علم و فناوری، اندیشه و رهنمودهای حضرت امام (ره) در مورد دانشگاه و دانشگاهیان سرلوحه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی توسعه علوم، تحقیقات و فناوری گردید. رهنمودهای برگرفته از بیانات ایشان همچون: «مستند بودن دین اسلام به برهان و اتکا به منطق و عدم هراس از آزادی بیان و قلم»؛ «تحملل برداشت‌های دینی جوانان، تلفیق فرهنگ فلسفی و نظری حوزه با فرهنگ تجربی دانشگاه»؛ «دانشگاه کارخانه آدم‌سازی»؛ «دانشگاه مبدا همه تحولات است»؛ «مشورت و مطالعه، عدم درگیری و بحث چهره به چهره در محیط‌های دانشگاهی»؛ «انسجام و یکپارچگی جامعه دانشگاهی» و «مرکز تربیت قرار دادن دانشگاه»؛ چشم‌انداز و غایت آموزش عالی کشور را ترسیم نمود.

انسجام و یکپارچگی در راهبری کشور با رهبری داهیانه رهبر فرزانه کشور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و تاکیدهای مکرر ایشان بر ضرورت توسعه علمی کشور همچون گذشته راه را برای در نوردیدن افقهای جدید در حوزه علم و فناوری هموار کرد و باعث ارتقاء بیش از پیش شأن و جایگاه دانشگاه و دانشگاهیان گردید. در این راستا بیانات ایشان مبنی بر : «توجه به معنویت در کنار علم»، «فلسفه ایجاد تشکل‌های دانشجویی برای رسیدن به آرمان‌ها»؛ «تاکید بر عدم محافظه‌کاری دانشجو و بیان صریح و روشن و آشکار وی»؛ «روحیه آرمانگرایی و تمسک به اصول فکری»؛ «ایجاد کرسی‌های آزاداندیشی»؛ «علم رمز پیشرفت و اقتدار یک کشور» و «تاکید بر توسعه کیفی در کنار رشد کمی و توجه به عمق کیفیت» همچون گذشتهف چراغ راه مسوولین و جامعه دانشگاهی بوده، هست و خواهد بود.

براین اساس باید گفت پیروزی انقلاب اسلامی و ترسیم نقشه راه توسط معمار کبیر انقلاب و ادامه آن توسط رهبر فرزانه انقلاب، آغاز راه نوآوری‌های علمی مبتنی بر ارزش‌های دینی در جامعه بود و دستاوردهای شگرفی به دنبال داشت؛ دستاوردهایی که ایران امروز را به یک قدرت منطقه‌ای خودبنیاد تبدیل نموده و آن را الهام‌بخش و سرمشق کشورهای مسلمان و عقب نگه داشته شده، کرده است.

در این راستا بی‌شک، سهم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حفظ و ارتقای موقعیت علمی و اقتدار کشور در منطقه و در سطح بین‌المللی شناخته شده است و مهمترین عامل در تحقق چشم‌انداز و افق ترسیم شده در اسناد بالادستی محسوب می‌شود و نظام آموزش عالی، به دلیل سروکار داشتن با تربیت دانشمندانف متفکران و مدیران آینده و شکل دادن به سرمایه انسانی کشور، در توسعه و تعالی علمی و فرهنگی همه جانبه و احیای هویت تمدنی ایران اسلامی، نقش پیشران و موتور محرکه را برعهده دارد. براین اساس، سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت در دولت یازدهم نیز اهمیت می‌یابد و کلیه گروه‌های ذی‌نفع، ذی‌صلاح و ذی‌علاقه انتظار دارند که وزارت متبوع با مشی تدبیر و اعتدال، سکان هدایت علم و فناوری جامعه به سوی تعالی و پیشرفت را با بهترین کیفیت عملکردی به دست گیرد.

با توجه به موارد مذکور، این برنامه با رویکردی آینده‌نگر و منعطف و براساس اسناد بالادستی زیر تهیه و تدوین شده است:

۱- دیدگاه‌ها و ابلاغیه‌های مقام معظم رهبری

* بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری

* سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404

* سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

۲- قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی

* قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران

* قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

* قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات

۳- مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی

* سند نقشه جامع علمی کشور

* سند دانشگاه اسلامی

علاوه بر اسناد بالادستی مذکور، دیدگاه‌ها و انتظارات نخبگان و اعضای هیات علمی دانشگاه ها و موسسات پژوهشی در قالب کارگروه آموزش عالی ستاد انتخاباتی دکتر حسن روحانی و کارگروه تدوین برنامه وزارت اخذ گردیده و بر آن اساس، چارچوب برنامه وزارت متبوع احضا و برنامه تدوین شده است.

همچنین همانگونه که در تدوین این برنامه تبعیت از اسناد و قوانین بالادستی و مشی اعتدال و خرد جمعی حاکم بوده است، در اجرای آن نیز با کمک، همفکری و همکاری جامعه دانشگاهی، پیگیری نقشه راه ترسیم شده بر مبنای آرمان‌های حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری در جهت تداوم پیشرفت علمی کشور مبنای عمل خواهد بود.

توصیف وضع موجود

بررسی وضعیت موجود حوزه علوم، تحقیقات و فناوری کشور نشان می‌دهد که این حوزه دارای دستاوردها و نقاط قوت متعددی است اما در عین حال چالشها و نقاط ضعف مهمی نیز قابل شناسایی است. در ادامه، مهمترین نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدهای کشور در این حوزه تشریح شده است.

مهمترین فرصت‌ها

* توجه و اعتقاد ویژه مقام معظم رهبری به پیرشفت علمی کشور

* دیدگاه‌های ریاست محترم جمهور

* مرجعیت علمی و اجتماعی جامعه دانشگاهی در نگاه مردم

* شکل‌گیری همکاری‌های حوزه و دانشگاه

* پررنگ بودن فرهنگ علم‌آموزی در کشور

* وجود دانش آموختگان توانمند و با انگیزه

مهمترین نقاط قوت

* وجود قوانین و مقررات و اسناد بالادستی خاص در حوزه علم و فناوری

* سرعت بالای رشد علمی کشور (از نظر شاخص تعداد مقالات نمایه شده در پایگاه‌های ملی و بین‌المللی)

* توسعه کمی قابل قبول آموزش عالی در کشور

* گستردگی جغرافیایی اموزش عالی در استان‌ها و شهرهای مختلف کشور

* توسعه تحصیلات تکمیلی و کاهش اعزام دانشجویان به خارج

* تنوع بخشی در نظام‌های عرضه آموزش عالی

* ورود بخش خصوصی به آموزش عالی

* استقرار نسبی زیرساخت‌های پژوهشی در کشور

* شکل‌گیری و توسعه پارکهای علم و فناوری و مراکز رشد

* ایجاد شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان متعدد

* شکل‌گیری نسبی ارتباط دانشگاه با صنعت

* توسعه نسبی فناوری‌های نوین (نانو، بیو، هوافضا و...)

مهمترین تهدیدها

* بالابودن میزان بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها

* افزایش بی‌رویه مهاجرت دانش‌آموختگان دانشگاه ها

* عدم انسجام در نظام سیاستگذاری و اجرا در آموزش، پژوهش و فناوری

مهمترین نقاط ضعف

* فقدان رویکرد درست نسبت به موضوع اسلامی شدن دانشگاه‌ها

* عدم تحقق اهداف اجرایی کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی در دانشگاه‌ها

* عدم تناسب توانمندی‌های دانش‌آموختگان با نیازهای کشور

* عدم همگرایی و هدفمندی پژوهش‌ها در کشور

* عدم تناسب بین رشد کمی و کیفی آموزش عالی، پژوهش و فناوری

* تمرکزگرایی در مدیریت آموزش عالی

* سهم ناچیز دانش و فناوری کشور در جهان

* ضعف زنجیره تبدیل دانش به فناوری و محصول

* وجود محدودیت‌های تنش‌زا و فقدان نشاط سیاسی در دانشگاه‌ها

* ضعف ارتباط علمی با مراکز پیشرفته علمی جهان

* عدم تحقق سهم اعتبارات بخش آموزش عالی از تولید ناخالص ملی

* سهم ناچیز بخش غیردولتی در آموزش، پژوهش و فناوری

* نبود نهادهای مستقل ارزیابی و اعتبارسنجی آموزش و پژوهش

* کمبود و استهلاک منابع و زیرساخت‌های آموزش عالی

ارزشهای بنیادین، اصول و باورها

دانشگاه نهاددانش، معنویت، اخلاق و قانون مداری و دانشگاهیان نماد تعهد و تخصص، نظم، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی و پرسشگری مبنای جامعه‌ای دانش‌بنیان، عدالت‌محور و آزاداندیش

ارزش‌های بنیادین

نظام علم و فناوری در جمهوری اسلامی ایران نظامی است مبتنی بر:

* فضایل اخلاقی و ارزشهای والای اسلامی و انسانی

* آرمانها و ارزشهای اصیل انقلاب اسلامی ملهم از فرمایشات و آموزه‌های امام راحل و مقام معظم رهبری

* عدالت و حاکمیت همه‌جانبه آن بر تمامی شوون و ابعاد اندیشه و عمل

* قانون و التزام به فصل‌الخطاب بودن آن

اصول و باورها

اصول و باورهای نظام علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران، مبتنی بر ارزشهای بنیادین فوق‌الذکر و به شرح ذیل تعریف و تقویم می‌شوند:

* اعتقاد به سازگاری جهان بینی توحیدی و علم و آگاهی بشری (مقام معظم رهبری: در جهان‌بینی ما علم از دل دین می‌جوشد و بهترین مشوق علم دین است. دینی که ما می‌شناسیم جهان‌بینی دینی‌ای که ما از قرآن می‌گیریم تصویری که ما از آفرینش و از انسان و از توحید و از مشیت الهی و از تقدیر و قضا داریم با علم سازگار است)

* اعتقاد و التزام به توسعه و پیشرفت متعال و متوازن علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و اقتصادی

* حرکت در مسیر رسیدن به دانشگاهی برخوردار از تعهد اجتماعی، مسوولیت‌پذیر و پاسخگو و سرشار از حساسیت و دغدغه به ارزشهای بنیادین

* اعتقاد به دانشگاه به مثابه محلی امن و آرام و بدون از تنش برای نقد و بحث و روشنگری‌های عالمانه و منصفانه در حوزه‌های متنوع و مرتبط با وظایف و کارکردهای دانشگاه در جهان جدید.

حرمت نهادن به مالکیت فکری و رعایت اکید حقوق مرتبط با آن

تاکید به عاملیت بی‌بدیل دانشگاه در توسعه پایدار و متوازن

اعتقاد به آموزش و پژوهش به مثابه سرمایه‌گذاری