به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا دکتر عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر مسایل بین المللی در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی با اشاره به نتایج مثبت مذاکرات ایران و 1+5 در ژنو معتقد است که در حال حاضر عربستان و اسرائیل پروژه ای مشترک برای فشار بر غرب و تخریب روند کنونی کلید زده اند:
مذاکرات ایران و گروه 1+5 در ژنو، برای اولین بار است که دو طرف به طور جدی اعلام کرده اند که این مذاکرات مفید و سازنده بوده است و امیدهایی را برای آینده ترسیم کرده اند. طبیعی است که این مسئله نه نتها بر شرایط داخلی ایران، حوزه پیرامونی و منطقه تاثیر گذار است بلکه در سطح نظام بین المللی و قدرت های بین المللی نیز به تدریج تاثیرات خود را نشان می دهد. اگر به مصاحبه هایی که بعد از پایان مذاکرات از سوی قدرت های جهانی مثل سخنگو های روسیه و فرانسه و قدرت های منطقه ای توجه کنید می بینید که کشورهایی که احساس می کنند در نتیجه پیشرفت مذاکرات بین ایران و گروه 1+5 و طبیعتا کاهش تنش بین ایران و ایالات منافعشان به خطر می افتد، به نحوی تلاش کرده اند که پیشرفت در این مذاکرات را کمرنگ تر نشان دهند و نتیجه این مذاکرات را کمتر موفقیت آمیز و مثبت ارزیابی کنند. به عنوان مثال فرانسه موضع روشن و خوش بینانه ای نسبت به مذاکرات نگرفته است. روسیه هم در مورد نتیجه مذاکرات با احتیاط صحبت کرده است و گفته که نباید نسبت به این مذاکرات زیاد خوش بینانه برخورد کرد و باید دید درآینده چه پیش می آید. این نشان می دهد که این دو قدرت جهانی نسبت به ادامه این روند نگران این هستند و فکر می کنند که ادامه پیشرفت در مذاکرات ممکن است به شرایطی منجر شود که از نظر منافع سیاسی و اقتصادی به ضرر آنها تمام شود.
در سطح منطقه نیز، این مساله ای است که در رفتارهای چند روز گذشته عربستان سعودی دیده می شود. برخلاف آنچه که عربستان در بیانیه خود مدعی شده است و تلاش کرده که رد عضویت خود در شورای امنیت را به مساله سوریه ربط دهد تحلیل من این است که عربستان از مذاکرات جاری بین ایران و1+5 و امکان بهبود روابط ایران و غرب بسیار ابراز نگرانی می کند. دیدیدم که وزیر خارجه عربستان بعد از دیدن شرایطی که در نیویورک پیش آمد یعنی مذاکرات جان کری، وزیر خارجه آمریکا و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران و مکالمه تلفنی بین باراک اوباما و حسن روحانی، درخواست ملاقات با مقامات ایرانی نکردند. علاوه بر این بعد از اعلام نتایج مذاکرات ژنو، عربستان نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند. عربستان بسیار تلاش کرد که نظر مثبت کشورهای دیگر را جلب کند و به عضویت در شورای امنیت سازمان ملل انتخاب شود. حتی سفیر سوریه که گفته می شود عربستان به خاطر مساله سوریه از عضویت در سوریه انصراف داده است، جزو اولین کسانی بود که به سفیر عربستان به خاطر عضویت در شورای امنیت تبریک گفت. اگر عربستان سعودی نسبت به روند کنونی در شواری امنیت و نحوه مواجهه با بحران سوریه اعتراضی داشت آن فعالیت های دیپلماتیک را برای کسب این کرسی انجام نمی داد. در حال حاضر عربستان نمی تواند اعلام کند که مذاکرات و روندی که بین ایران و گروه 1+5 از یک سو و بین ایران و ایالات متحده از سوی دیگر در جریان است نگرانی های جدی برای دولت عربستان به وجود آورده است، لذا دست به چنین اقدامات واکنشی می زند.
حل مساله هسته ای ایران و کاهش تنش ها بین ایران و غرب به طور جدی باعث تضعیف مقعیت ژئوپلتیکی عربستان خواهد شد. عربستانی ها به طور جدی نگرانی خود را از این مساله به مقامات آمریکایی منتقل کرده اند و اعلام کرده اند که این روندی که شما در مواجهه با ایران در پیش گرفته اید، به روابط ایالات متحده آمریکا و عربستان ضربه جدی می زند. در مورد بحران سوریه نیز نگرانی های عربستان در حال افزایش است و این کشور روز به روز بیشتر در این بحران تنها می شود. فراموش نکنیم که ترکیه که پیش از این به تروریست ها کمک می رساند در روزهای اخیر ارتش این کشور با تکفیری ها درگیری نظامی پیدا کرده است. علاوه بر این قطر که یکی از حامیان مالی و نظامی، نیروهای شبه نظامی علیه حکومت بشار اسد در سوریه بود با فشار آمریکا پای خود را از این بحران بیرون کشیده است. در کنار باید تحولاتی که در مصر رخ داد را مورد توجه قرار داد که این تحولات اگر چه از یک منظر به نفع عربستان بود ولی در رابطه با بحران سوریه مصری ها به مرور در راستای سیاست های دولت سوریه گام برمی دارند. در روزهای اخیر اخباری منتشر شد مبنی بر این که دولت مصر سوری هایی که در مصر پناهنده بوده اند را به سوریه بازگردانده است. این نشان می دهد که عربستان به تدریج در قضیه سوریه تنها می ماند و این مساله را از چشم آمریکایی ها می بیند. تحلیل عربستان این است که آمریکاییها در روند مذاکرات خود با ایران صرفا به مساله هسته ای ایران نمی پردازند بلکه به دنبال معاملاتی با ایران در مورد مسایل منطقه هستند که هم منافع درازمدت خود را تامین کنند و هم امتیازاتی به ایران بدهند تا ایران حاضر به همکاری با غرب در مساله هسته ای شود. فراموش نکنیم که ایران و عربستان دو رقیب منطقه ای هستند و در منطقه شامات، شامل سوریه، لبنان و عراق به شدت با یکدیگر کشمکش قدرت دارند. عربستان تصور می کند که توافقات ایران و غرب می تواند مسایل این منطقه را به نحوی رقم بزند که توازن قدرت را به شدت به ضرر عربستان تغییر دهد و ژئوپلتیک منطقه ای این کشور را در مقابل ایران تضعیف کند.
یکی دیگر از کشورهایی که به شدت از نتایج مذاکرات ایران گروه1+5 در ژنو نگران شده است اسرائیل است و این نگرانی در مواضع یک هفته گذشته مقامات اسرائیلی به وضوح دیده می شود.
در رابطه با نگرانی های اسرائیل هم دو مقوله مطرح است. یکی نگرانی های این کشور از برنامه های هسته ای ایران است. هرچند ایران بارها اعلام کرده است که برنامه های هسته ای اش اهداف نظامی و ماهیت تهدید آمیز ندارد و اسرائیل خود دارای زرادخانه های هسته ای است، با این حال اسرائیل به دلیل آسیب پذیری های هسته ای، از رشد قدرت هسته ای ایران بسیار ابراز نگرانی می کنند و تلاش می کنند با استفاده از اهرم های خود در ساختار قدرت آمریکا روند کنونی مذاکرات و امکان عادی سازی روابط ایران و آمریکا را از بین ببرند.
بحث دیگری که اسرائیلی ها در این زمینه نگرانی دارند این است که آنها انتهای این روند را در نظر می گیرند و می گویند اگر این مذاکرات به تدریج با پیشرفت کنونی پیش رود و ایران و 1+5 دستاوردهایی در مذاکرات داشته باشند و به توافقاتی پایدار برسند و در کنار این، رابطه آمریکا و ایران نیز بهبود یابد، اسرائیل تنها کشوری در خاورمیانه نخواهد بود که مورد توجه اصلی ایالات متحده خواهد بود و اسرائیل از این پس ناچار می شود با رقیبی سرسخت به نام ایران، در مسائل منطقه ای روبرو شود که مورد توجه سیاست های آمریکا نیز هست. نباید از خاطر برد که موقعیت ژئوپلیتیکی ایران به شدت برای اسرائیل آزار دهنده است. ایران بر مسئله فلسطین به شدت تاثیر گذار است و دولت کنونی ایالات متحده و شخص اوباما به دنبال حل منازعه کنونی اسرائیل و فلسطین و تشکیل دو کشور اسرائیل و فلسطین است. این در حالی است که نتانیاهوو و یاران هم حزبی اش مخالف این روند هستند و تشکیل کشور و دولت فلسطینی را خط قرمز خود می دانند.
علاوه بر این ایران بر منطقه هم مرز اسرائیل به خصوص لبنان و سوریه تاثیر گذار است و به این دلیل قدرت ایران مورد توجه شدید دولت ایالات متحده قرار می گیرد. لذا اسرائیل هم از منظر برنامه هسته ای ایران و و هم از منظر قدرت و نفوذ منطقه ای ایران، موقعیت ژئوپلتیکی ایران را به واسطه مذاکرات ایران و 1+5 در خطر می بیند. به این دلیل است که اسرائیل از همه توان خود برای تاثیرگذاری بر سیاست های ایالات متحده در منطقه استفاده می کند و نگاهی تاریخی به سیاست های آمریکا در منطقه نیز نشان می دهد که اسرائیل در این کار تاکنون موفقیت آمیز عمل کرده است. فراموش نکنیم که ساختار قدرت در ایالات متحده به نحوی شکل گرفته است که دولت فقط بین 30 تا 60 درصد قدرت در این کشور را در اختیار دارد و وقتی ما از آمریکا حرف می زنیم نباید فقط به دولت آمریکا توجه کنیم. بقیه قدرت در این کشور به کنگره، سنا و گروه های فشار و لابی ها تعلق دارد. آن چیزی که امروز ما از تمایل دولت آمریکا به پیشرفت مذاکرات با ایران و حل مسایل با ایران مطرح می کنیم فقط به 30 تا 60 درصد دولت مربوط می شود. به هر حال در حال حاضر کنگره با دولت دموکرات همراه نیست. لذا بیش از چهل درصد قدرت در آمریکا در اخیتار دولت نیست و اسرائیلی ها برای پیشبرد اهداف خود به خصوص در زمینه رابطه آمریکا با ایران بر بخش های دیگر قدرت در آمریکا کار می کنند. آنها به شدت تلاش می کنند که رسانه ها، لابی ها، نمایندگان کنگره و بعضا سنا را تحت تاثیر خود قرار دهند و با اهداف خود همراه کنند. همین تا حدی مساله رابطه ایران و آمریکا را سخت کرده است و همواره با مشکل اسرائیل گره می زند.
بنابراین در یک ارزیابی کلی می توان گفت که اسرائیل و عربستان دو کشور در منطقه هستند که از نتایج مثبت مذاکرات هفته گذشته ایران و 1+5 احساس خطر کرده اند و لذا گفته می شود بین اسرائیل وعربستان گفت وگوهایی صورت گرفته است که با استفاده از توان لابی گری خود بتوانند جلوپیشرفت مذاکرات و توفیقات مربوط به آن را بگیرند.
در نهایت آنهایی که به موفقیت مذاکرات ایران و قدرت های جهانی در قالب 1+5 امید دارند باید بدانند که پیشرفت و موفقیت این مذاکرات در گرو تلاش و استفاده از همه توان و ابزارهای موجود است. قدرت های منطقه ای مثل عربستان و رژیم اسرائیل و قدرت های بین المللی مثل فرانسه و روسیه به تدریج که شاهد پیشرفت های قابل توجهی در مذاکرات باشیم دراین مسیر سنگ اندازی می کنند و اجازه نمی دهد کار به نحو مطلوبی پیش رود چرا که ژئوپلتیک خود را درخطر می بینند.
