فناوري‌هاي ارتباطي جديد اعم از سايت‌هاي اينترنتي، چت روم‌ها،
گروه‌هاي مباحثه‌اي آنلاين و... زندگي بشر امروز را دچار تحولات اساسي
كرده‌اند. در اين ميان دين و دينداري نيز از اين قاعده مستثني نيست.
قرن بيست و يكم قرني است كه دين و آموزه‌هاي گوناگون ديني بسان ديگر
پديده‌هاي فرهنگي به نحو روزافزون وارد ساحت ديجيتال مي‌شوند و وجود
هزاران سايت و لينك‌هاي مذهبي مربوط به آن، خود گواه اين امر است.
به لحاظ تاريخي، استفاده ديني از اينترنت و فضاي مجازي به اوايل دهه
1980 باز مي‌گردد. در حال حاضر تقريباً هر فردي به آساني با اتصال به
اينترنت بدون مواجهه با مانع خاصي با اديان، مؤلفه‌هاي مذهبي گوناگون و
عالمان ديني آشنا مي‌شود.
در اين ميان شناخت كيفيتي كه از دين در فضاي ديجيتال ارائه مي‌شود براي
همگان خاصه روحانيون، دينداران، دانشگاهيان و ساير علاقه‌مندان به دين
ضروري است.
بررسي دين در فضاي مجازي دو فايده مهم دارد: يكي اين‌كه كيفيت كنش‌هاي
ديني آنلاين را براي محقق روشن مي‌سازد و دوم آن‌كه تأثير اين گونه كنش‌ها
را در تعاملات اجتماعي نشان مي‌دهد. در عين حال، مطالعه «دين در
اينترنت»، پژوهشي بين رشته‌اي است كه توجه محققان حوزه‌هاي ارتباطات، جامعه
شناسي دين و الهيات را مي‌طلبد. دين در فضاي مجازي با پنج شاخصه تعريف
مي‌شود: جامعه اينترنتي (شبكه‌اي)، هويت‌هاي جمعي (مشترك)، اوتوريته متغير،
كنش همگرايانه و در نهايت يك واقعيت چندجايي.
اين پنج شاخصه موضوعات اصلي و محوري مطالعه دين در اينترنت بشمار
مي‌روند. در كنار اينها، پرسش‌هاي متعددي را مي‌توان در اين خصوص مطرح كرد
كه پرداختن به هر يك از آن‌ها في نفسه مي‌تواند موضوع يك مقاله يا يك كتاب
باشد: دين در فضاي مجازي به چه معناست؟ فضاي مجازي (اينترنت) چگونه بر
دين، جهانبيني ديني وآموزه‌هاي ديني تأثير مي‌گذارد؟ عرضه دين در اين فضا
چه تأثيري بر كاربران فضاي مجازي (جهانبيني، رفتار ديني، عملكرد اجتماعي و
خلاقيت ديني آن‌ها) بر جاي مي‌گذارد؟
مزايا و معايب ورود دين به اين فضا كدامند؟ عرضه دين در اين فضا تا چه
اندازه مي‌تواند از ميزان خشونت‌ها و تعصبات ديني (كه خود منشأ بسياري از
جنگها، نا آرامي‌ها و ويراني هاست) بكاهد؟ دين آنلاين تا چه اندازه
مي‌تواند به وحدت پيروان اديان و تعامل ثمربخش بين آن‌ها كمك كند؟ ورود دين
در اين فضا چه تأثيري بر آموزش دين و آموزه‌هاي ديني دارد؟
تأثيري كه دينداري اينترنتي در ميزان گرايش افراد به دين و آموزه‌هاي
دين بر جاي مي‌نهد در خور بررسي است. نسل جوان امروز بخش قابل توجهي از
زمان خود را صرف كار با رايانه، اينترنت و ساير نرم افزارهاي ديجيتالي
مي‌كند، افزون براين، اين فضاها برخلاف رسانه‌اي مانند تلويزيون ايستا
نيستند به اين معنا كه خود كاربر مي‌تواند به شبكه كمك كند، در آن دخل و
تصرف كند، در پاره‌اي از فرايند‌هاي آن مشاركت كند، درباره موضوع يا مطلبي
اظهار نظر كند و در حقيقت وارد نوعي ديالوگ مجازي و در عين حال آموزنده
و كارآمد شود.
شناخت اين فضا و اين گونه تعامل براي دست اندركاران حوزه دين مزاياي
بسياري در پي دارد: در اختيار داشتن و جلب مخاطب بيشتر در مقياس گسترده
(گسترده در قياس با فضاي آفلاين)؛ انتقال سريع تفاسير و يافته‌هاي جديد
ديني در سطحي گسترده به كاربران ديني؛ جلب مشاركت سريع دينداران در كارها و
امور خيريه و عام المنفعه؛ مبارزه مجهزتر با آسيب‌هايي كه از بيرون متوجه
دين و دينداران است ؛ ايجاد نوعي وحدت ديني با بسترسازي گفت‌وگوي آزاد و
فهم متقابل و.....
با اين همه، زماني‌كه نام دين در فضاي مجازي را به زبان مي‌آوريم شايد
اين تصور به ذهن متبادر شود كه منظور مان صرفاً ارائه مطالب و متون و
رويدادهاي مذهبي در قالب صفحات وب است، حال آن‌كه قضيه فراتر از اينها
است.
از يك منظر مي‌توان گفت كه دين آنلاين دست كم چهار شكل دارد: نخست
جمع‌آوري اطلاعات و داده‌هاي ديني به صورت آنلاين است. در بسياري از نقاط
دنيا كارهايي مانند استماع سخنراني‌هاي مذهبي، دعاخواني، خريد كالاهاي
مذهبي و... به صورت آنلاين صورت مي‌گيرد. دوم، بسياري از مناسك و شعائر
مذهبي به شكل آنلاين وجود دارد و به آن عمل مي‌شود.
نمونه آن وجود كليساهاي مجازي و معابد مجازي است. اين فضاهاي مذهبي
آنلاين مجالي را براي گروه‌هاي ديندار فراهم مي‌كند تا برخي ابعاد و جوانب
حيات كليسايي و مذهبي خود را بازتوليد كنند. بولتن‌هاي مجازي به افراد
امكان مي‌دهد تا پرسش‌ها و درخواست‌هاي مذهبي خود را مطرح كنند و در عين
حال به آن‌ها اجازه مي‌دهد تا ميراث فرهنگي- ديني پيروان اديان ديگر را
مشاهده كنند كه اين امر في نفسه به فهم و درك بين الادياني كمك مي‌كند.
شكل سوم، تبليغات مذهبي آنلاين است. چهارم، جامعه ديني آنلاين است. در
فضاي سايبر گروه‌هايي تشكيل شده‌اند و اين گروه‌ها تعامل بين مومنان و
دينداران را تسهيل مي‌كنند.
اين گروه‌ها بعضاً با فراخواندن مؤمنان و كاربران به بحث پيرامون يك
موضوع عام يا خاص ديني زمينه شناخت هرچه بهتر آن موضوع را براي همگان فراهم
مي‌كنند.
بنابراين، دين آنلاين، با دين در محيط آنلاين متفاوت است؛ مسأله اين
است كه آيا مي‌توان از طريق وب ديندار بود بدون آن‌كه خدشه‌اي به دين و
ديندار وارد شود.
اين پرسش نسل امروز و البته آينده را هدف قرار داده است، نسلي كه بخش
قابل توجهي از يادگيري، تفريح، ارتباطات و ديگر مؤلفه‌هاي زندگي خود را از
طريق اينترنت انجام مي‌دهد و اين پديده جديد ورود كارشناسان ديني و
پديدارشناسي آن را مي‌طلبد.
منبع: ایران
