استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران گفت: برقراری فدرالیسم در اوکراین، می تواند تنش میان روسیه و اتحادیه اروپا را کاهش دهد.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - با توجه به طرح فدرالی کردن اوکراین که اخیا از سوی آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان به منظور پایان بی‌ثباتی و ناآرامی‌ها در این کشور مطرح شده و استقبالی که طرف‌های مختلف درگیر از این پیشنهاد به عمل آورده‌اند، روزنامه ایران در گفت‌وگویی با دکتر الهه کولایی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران، به بررسی این موضوع و چالش‌ها و موانع پیش روی فدرالیسم در اوکراین پرداخته ایم.
از این نویسنده کتاب‌ها و مقاله‌هایی بسیاری در مورد اتحاد شوروی و جمهوری‌های بازمانده از آن چاپ شده است، از جمله «سیاست و حکومت در اوراسیای مرکزی» و «افسانه انقلاب‌های رنگی».
باوجود تاکید دولت پوروشنکو بر حفظ تمامیت ارضی اوکراین از دیدگاه شما چه دلایل و عواملی موحبات عقب‌نشینی و پذیرش فدرالی شدن اوکراین از سوی دولت مرکزی شده است؟
برای دولت اوکراین مبارزه با نفوذ و اعمال فشار روسیه در سال‌های پس از فروپاشی شوروی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. دولت اوکراین بعد از کسب استقلال، تقویت روابط با امریکا، اروپا و متحدان آنها را مورد توجه قرار داده است.
حفظ یکپارچگی اوکراین با توجه به شکل‌گیری جنبش جدایی طلب مورد حمایت روسیه، بدون حمایت شرکای غربی میسر نیست.
از آنجا که برای آلمان دسترسی به انرژی روسیه از اهمیت اساسی برخوردار است دولت آلمان در تلاش برای حل اختلاف کی‌یف و مسکو، برای تضمین امنیت انرژی خود است.
حضور فعال آلمان در حل و فصل منازعه روسیه و اوکراین، ارتباط مستقیم با همکاری‌های آلمان و روسیه در حوزه انرژی دارد. تامین یکپارچگی دولت اوکراین در چارچوب طرح خانم مرکل می‌تواند این کشور را از بدترین سناریو ممکن (جدایی بخش‌های شرقی این کشور) نجات دهد. پذیرش نظام فدرالی راه حلی برای خروج از تهدید تجزیه و جدا شدن بخش‌های شرقی از اوکراین است. دولت کی‌یف در برابر خطری جدی که با حضور موثر روسیه شکل گرفته، به طرح مرکل رضایت داده تا در چارچوب نظام فدرالی تمامیت ارضی خود را نگه دارد.
به نظر شما اهداف و خواسته‌های رهبران روسیه در بحران اوکراین کدامند؟
بعد از فروپاشی شوروی یکی از خواسته‌های مهم رهبران روسیه احیای نفوذ روسیه در مناطق جدا شده اتحاد شوروی است. در واقع مسکو از همان سال‌های آغازین فروپاشی بازسازی نفوذ خود را در جمهوری‌ها دنبال کرده است.
بر این اساس روابط روسیه و اوکراین مانند گرجستان و جمهوری آذربایجان در مسیری پر فراز و نشیب تداوم پیدا کرده است. دولت روسیه از ابزارهای مختلف برای مهار جمهوری‌های پیرامونی خود بهره گرفته است.
اوکراین با توجه به داشتن بیشترین تعداد جمعیت روس تبار، از اهمیت بسیار بالایی نزد رهبران روسیه برخوردار است. با در نظر گرفتن مسایل مورد اختلاف در روابط دو کشور مانند مساله ناوگان دریای سیاه و چگونگی استقرار و تقسیم آن، استقلال شبه جزیره کریمه، دموکراتیک‌سازی اوکراین و موضوع انقلاب نارنجی در این کشور و پیوستن آن به اتحادیه‌های اقتصادی اروپا، روی هم رفته چالش‌های زیادی در روابط دو کشور ایجاد شده است.
در بحران اخیر نیز پیوستن اوکراین به اتحادیه‌های اقتصادی اروپا با مخالفت شدید روسیه مواجه شد و یانکوویچ رئیس جمهوری وقت این کشور در ازای نپیوستن به اتحادیه به سوی برقراری پیوندهای اقتصادی و تجاری با روسیه حرکت کرد. این امر سبب اعتراض اکثر اوکراینی‌های غربگرا در این کشور شد. آنها پیوستن به اتحادیه اروپا را دروازه رشد، پیشرفت و رفاه خود می‌دانند. از این رو خودداری یانوکوویچ از پیوستن به نهادهای اقتصادی اروپایی، سبب افزایش اعتراض‌ها و ناآرامی‌ها در این کشور شد. روسیه با استفاده از فرصت پدید آمده، تلاش خود را برای افزایش نفوذ خود در اوکراین و متوقف کردن روند غربگرایی این کشور به کار بست.
امکان عملیاتی شدن طرح فدرالی اوکراین چقدر است و چه چالش‌ها و موانعی پیش روی این طرح قرار دارد؟
موضوع فدرالی شدن در کشورهایی که از سطح پایین دموکراسی برخوردار هستند، موضوعی بسیار چالش برانگیز است. در چنین نظام‌هایی تعهد دولت‌ها به قواعد زمامداری دموکراتیک بسیار ضعیف است. در جریان انقلاب‌های رنگی نیز رهبران انقلابی نتوانستند خواسته‌ها و انتظارها انقلابیون را برآورده سازند.
در حال حاضر نیز این طرح در اوکراین به سادگی عملیاتی نخواهد شد. اما به عنوان سناریویی کم هزینه برای رهبران اوکراین جذابیت‌های زیادی دارد. توزیع نابرابر منابع و امکانات اقتصادی در اوکراین از یک سو و نبود اجماع در میان رهبران اوکراین سبب می‌شود اوکراین مسیر پرچالشی برای رسیدن به این طرح پیش رو داشته باشد.
فدرالی شدن اوکراین چه عواقب و پیامدهایی برای منافع روسیه و اتحادیه اروپا خواهد داشت؟
اگر رهبران مسکو و اتحادیه اروپا با وجود همه چالش‌ها و دشواری‌های مسیر فدرالی شدن اوکراین، این طرح را اجرایی کنند و رهبران مناطق را به یک نظم دموکراتیک متقاعد کنند، بدون تردید یکی از حوزه‌های تنش میان روسیه و اروپا از میان خواهد رفت و اوکراین می‌تواند به بازاری برای مبادلات و ارتباطات اقتصادی و تجاری اروپا و روسیه تبدیل شود اما با توجه به تجربه‌های گذشته در خود فدراسیون روسیه، ایده ایجاد فدراسیون اوکراین، به سادگی اجرایی نخواهد بود و چالش‌های زیادی را در برابر خواهد داشت.
از این نویسنده کتاب‌ها و مقاله‌هایی بسیاری در مورد اتحاد شوروی و جمهوری‌های بازمانده از آن چاپ شده است، از جمله «سیاست و حکومت در اوراسیای مرکزی» و «افسانه انقلاب‌های رنگی».
باوجود تاکید دولت پوروشنکو بر حفظ تمامیت ارضی اوکراین از دیدگاه شما چه دلایل و عواملی موحبات عقب‌نشینی و پذیرش فدرالی شدن اوکراین از سوی دولت مرکزی شده است؟
برای دولت اوکراین مبارزه با نفوذ و اعمال فشار روسیه در سال‌های پس از فروپاشی شوروی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. دولت اوکراین بعد از کسب استقلال، تقویت روابط با امریکا، اروپا و متحدان آنها را مورد توجه قرار داده است.
حفظ یکپارچگی اوکراین با توجه به شکل‌گیری جنبش جدایی طلب مورد حمایت روسیه، بدون حمایت شرکای غربی میسر نیست.
از آنجا که برای آلمان دسترسی به انرژی روسیه از اهمیت اساسی برخوردار است دولت آلمان در تلاش برای حل اختلاف کی‌یف و مسکو، برای تضمین امنیت انرژی خود است.
حضور فعال آلمان در حل و فصل منازعه روسیه و اوکراین، ارتباط مستقیم با همکاری‌های آلمان و روسیه در حوزه انرژی دارد. تامین یکپارچگی دولت اوکراین در چارچوب طرح خانم مرکل می‌تواند این کشور را از بدترین سناریو ممکن (جدایی بخش‌های شرقی این کشور) نجات دهد. پذیرش نظام فدرالی راه حلی برای خروج از تهدید تجزیه و جدا شدن بخش‌های شرقی از اوکراین است. دولت کی‌یف در برابر خطری جدی که با حضور موثر روسیه شکل گرفته، به طرح مرکل رضایت داده تا در چارچوب نظام فدرالی تمامیت ارضی خود را نگه دارد.
به نظر شما اهداف و خواسته‌های رهبران روسیه در بحران اوکراین کدامند؟
بعد از فروپاشی شوروی یکی از خواسته‌های مهم رهبران روسیه احیای نفوذ روسیه در مناطق جدا شده اتحاد شوروی است. در واقع مسکو از همان سال‌های آغازین فروپاشی بازسازی نفوذ خود را در جمهوری‌ها دنبال کرده است.
بر این اساس روابط روسیه و اوکراین مانند گرجستان و جمهوری آذربایجان در مسیری پر فراز و نشیب تداوم پیدا کرده است. دولت روسیه از ابزارهای مختلف برای مهار جمهوری‌های پیرامونی خود بهره گرفته است.
اوکراین با توجه به داشتن بیشترین تعداد جمعیت روس تبار، از اهمیت بسیار بالایی نزد رهبران روسیه برخوردار است. با در نظر گرفتن مسایل مورد اختلاف در روابط دو کشور مانند مساله ناوگان دریای سیاه و چگونگی استقرار و تقسیم آن، استقلال شبه جزیره کریمه، دموکراتیک‌سازی اوکراین و موضوع انقلاب نارنجی در این کشور و پیوستن آن به اتحادیه‌های اقتصادی اروپا، روی هم رفته چالش‌های زیادی در روابط دو کشور ایجاد شده است.
در بحران اخیر نیز پیوستن اوکراین به اتحادیه‌های اقتصادی اروپا با مخالفت شدید روسیه مواجه شد و یانکوویچ رئیس جمهوری وقت این کشور در ازای نپیوستن به اتحادیه به سوی برقراری پیوندهای اقتصادی و تجاری با روسیه حرکت کرد. این امر سبب اعتراض اکثر اوکراینی‌های غربگرا در این کشور شد. آنها پیوستن به اتحادیه اروپا را دروازه رشد، پیشرفت و رفاه خود می‌دانند. از این رو خودداری یانوکوویچ از پیوستن به نهادهای اقتصادی اروپایی، سبب افزایش اعتراض‌ها و ناآرامی‌ها در این کشور شد. روسیه با استفاده از فرصت پدید آمده، تلاش خود را برای افزایش نفوذ خود در اوکراین و متوقف کردن روند غربگرایی این کشور به کار بست.
امکان عملیاتی شدن طرح فدرالی اوکراین چقدر است و چه چالش‌ها و موانعی پیش روی این طرح قرار دارد؟
موضوع فدرالی شدن در کشورهایی که از سطح پایین دموکراسی برخوردار هستند، موضوعی بسیار چالش برانگیز است. در چنین نظام‌هایی تعهد دولت‌ها به قواعد زمامداری دموکراتیک بسیار ضعیف است. در جریان انقلاب‌های رنگی نیز رهبران انقلابی نتوانستند خواسته‌ها و انتظارها انقلابیون را برآورده سازند.
در حال حاضر نیز این طرح در اوکراین به سادگی عملیاتی نخواهد شد. اما به عنوان سناریویی کم هزینه برای رهبران اوکراین جذابیت‌های زیادی دارد. توزیع نابرابر منابع و امکانات اقتصادی در اوکراین از یک سو و نبود اجماع در میان رهبران اوکراین سبب می‌شود اوکراین مسیر پرچالشی برای رسیدن به این طرح پیش رو داشته باشد.
فدرالی شدن اوکراین چه عواقب و پیامدهایی برای منافع روسیه و اتحادیه اروپا خواهد داشت؟
اگر رهبران مسکو و اتحادیه اروپا با وجود همه چالش‌ها و دشواری‌های مسیر فدرالی شدن اوکراین، این طرح را اجرایی کنند و رهبران مناطق را به یک نظم دموکراتیک متقاعد کنند، بدون تردید یکی از حوزه‌های تنش میان روسیه و اروپا از میان خواهد رفت و اوکراین می‌تواند به بازاری برای مبادلات و ارتباطات اقتصادی و تجاری اروپا و روسیه تبدیل شود اما با توجه به تجربه‌های گذشته در خود فدراسیون روسیه، ایده ایجاد فدراسیون اوکراین، به سادگی اجرایی نخواهد بود و چالش‌های زیادی را در برابر خواهد داشت.
