یک تحلیلگر روابط بین الملل، نقش آفرینی برجسته ایران در بازسازی سیاسی عراق را موجب ارتقای جایگاه ایران در تحولات منطقه ای دانست.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) – اردشیر قنواتی *: تحولات شتابناک اخیر عراق از دو زاویه نظامی و سیاسی، همچنان خبرساز است و این واقعیت را گوشزد می کند که بحران این کشور به لحاظ امنیتی و سیاسی بسیار پیچیده است و برخورد داخلی و خارجی با آن باید بر اساس درک درست از وقایع جاری انجام شود.
درحالی که با ورود آمریکا به عرصه نبرد با داعش تا حدود زیادی معادلات موجود دستخوش تغییر شد و بالاخره بعد از چرتکه اندازی های زیاد، سیاستمداران واشنگتن تصمیم گرفتند تا در این کشمکش ویرانگر جانب حفظ تمامیت ارضی، ثبات، مبارزه با تروریسم بنیادگرا و تکفیری و مهم تر از همه شراکت جمعی جناح های عراقی حول دفاع از مصالح ملی را بگیرند.
هم زمان اکثریت بزرگ احزاب و جریانات شیعه تحت عنوان ائتلاف ملی عراق این بار با همراهی بخش بزرگی از نمایندگان حزب الدعوه که جدیدا در ائتلاف دولت قانون گرد آمده اند، با پیوستن آنان به ائتلاف ملی توانستند روی حیدر عبادی به عنوان کاندیدای نخست وزیری عراق به توافق جمعی دست یابند.
هرچند شب قبل از آن با سخنان تند نوری المالکی، درخصوص شکایت از فواد معصوم رییس جمهوری این کشور به دادگاه عالی عراق به دلیل مسامحه در معرفی وی به عنوان نامزد نخست وزیری، از صبح دوشنبه گذشته با حضور پررنگ ماموران امنیتی و پلیس در نقاط حساس بغداد، تنش سیاسی به بالاترین سطح خود رسیده بود.
با استدلال مالکی و رهبران ائتلاف دولت قانون مبنی بر اینکه طبق قانون اساسی عراق، بزرگ ترین حزب یا ائتلاف در پارلمان می بایست مامور تشکیل کابینه و معرفی نخست وزیر شود و آنان این سمت را حق قانونی خود می دانستند.
این در شرایطی است که روز دوشنبه ائتلاف ملی که اکثریت بزرگ احزاب شیعی را در خود جای داده، گویا، نامه ای با امضای بیش از 120نماینده تسلیم فواد معصوم کرده که به لحاظ عددی به جایگاه بزرگ ترین فراکسیون پارلمانی ارتقا یافته است.
بالاخره بعد از ادامه فشارها به نوری مالکی برای کناره گیری از مسند نخست وزیری، وی در آخرین دقایق شب پنجشنبه در یک نطق تلویزیونی، از قدرت کناره گیری و حمایت خود از نخست وزیر منتخب حیدر العبادی را اعلام کرد.
این اجماع نظر اکثریت احزاب و فراکسیون های شیعی بر سر نخست وزیری حیدر عبادی به نظر می رسد که به دلیل نفوذ تهران بر این جریانات متحد با خود، با چراغ سبز ایران برای یک همکاری ملی جهت خروج از بن بست سیاسی عراق صورت گرفته باشد.
از آنجا که احزاب شیعه در پارلمان جدید عراق حدود 180کرسی را در اختیار دارند و با توجه به حمایت بیش از 120نماینده شیعه از عبادی نشان می دهد که نزدیک به نیمی از ائتلاف دولت قانون با عبور از مالکی به ائتلاف ملی عراق پیوسته اند.
در این ائتلاف که متحدان سنتی ایران همچون احزاب مجلس اعلای اسلامی، صدریون و تشکیلات بدر در کنار بخشی از الدعوه حضور دارند، جای هیچ شکی باقی نمی گذارد که نقش سازنده تهران برای سامان بخشی به اوضاع متشنج عراق و حرکت در مسیر مصالحه ملی این کشور که تاکنون به دلیل مخالفت دیگر جناح های کرد و سنی با مالکی موجب بروز یک بن بست سیاسی شده بود، هرگز قابل انکار نخواهد بود.
از آنجا که یک روز قبل از این تصمیم مالکی، شورای امنیت ملی ایران و بالاترین مقامات، از روند انتخاب نخست وزیر حمایت کرده بودند نقش تعیین کننده تهران را نشان داد.
استقبال اکثریت جامعه عراق، بازیگران اصلی در هر سه طیف شیعه، سنی و کرد و همچنین جامعه بین المللی از جمله تهران، واشنگتن و بروکسل از این روند و معرفی حیدر عبادی به عنوان نخست وزیر آینده این کشور تا حدود زیادی تکلیف دولت جدید را مشخص و تضمین کرده است.
در این شرایط اصرار نوری المالکی و حامیان وی بر درخواست قبلی خود برای معرفی او به عنوان کاندیدای نخست وزیری هیچ وجاهت قانونی و اعتبار اخلاقی نداشت و می توانست اوضاع متشنج عراق را از آنچه هم اکنون هست بدتر کند روند جدید باتوجه به استقبال اکثریت جریانات عراقی، متحدان منطقه و جامعه جهانی از آن به لحاظی برگشت ناپذیر بوده و تلاش برای برهم زدن این روند نه تنها در جهت گسست و فروپاشی ملی این کشور تلقی می شد که حتی می توانست یک خودکشی سیاسی نیز به حساب آید.
یکی از دلایلی که دولت اسلامی یا همان داعش توانست در کمترین زمان ممکن به فتوحات زیادی در شمال و غرب عراق دست یابد استفاده آنان از آنارشی سیاسی حاکم بر این کشور بود که بستر مساعد برای پیشروی داعش را در مناطق سنی نشین فراهم کرد.
درصورتی که روند جدید با نخست وزیری عبادی بتواند زمینه همکاری طیف هایی از جناح های مختلف عراق را برای تشکیل یک دولت وحدت ملی جلب کند که نشانه های موجود گویای این امر است، می توان انتظار داشت که بستر مساعدی که داعش در آن رشد کرد، خشکانده شده و به زودی می توان شاهد تقابل بخش بزرگی از سکولارهای سنی و نیروهای قبایلی علیه این گروه تروریست و جنایتکار بود.
برای ایران، حیدر عبادی شخص غریبه ای نبوده و او که خود عضوی از حزب الدعوه است روابط خوبی با تهران دارد، علاوه بر این به دلیل حمایت دیگر احزاب شیعه متحد با وی از این پس هزینه انشقاق های مخرب گذشته در صحنه سیاسی عراق، دیگر گریبان تهران را نخواهد گرفت.
نقش سازنده ایران در خروج از بن بست سیاسی موجود در عراق به همان نسبت که برای جایگاه آتی ایران در عرصه سیاسی - امنیتی این کشور سودمند است می تواند جایگاه بین المللی تهران را در چینش های ژئوپلیتیک به عنوان یک شاقول موازنه و آلترناتیو اصلی حفظ ثبات منطقه، تحکیم و تثبیت کند.
در شرایطی که در حال حاضر بر جامعه جهانی و افکارعمومی دیگر پوشیده نیست که حامیان بنیادگرایی تروریستی و به خصوص پشت جبهه داعش از ترکیه تا کشورهای عرب حوزه خلیج فارس گسترده است، با ورود فعال ایران در پروسه مبارزه با تروریسم بنیادگرا و مشارکت در روند مصالحه ملی عراق، این امکان برای تهران فراهم می شود که معادلات تحریک آمیز گذشته را تا حدود زیادی تغییر دهد.
با خروج مالکی از قدرت و پایان یافتن انشقاق در بالاترین سطح فوقانی هرم سیاسی عراق، از این پس ظرافت سیاسی و هنر مدیریتی آقای عبادی برای جلب نظر جناح های سنی و کرد برای مشارکت جمعی در دولت آتی که از حمایت ملی، منطقه ای و بین المللی نیز برخوردار است می تواند دوران گذاری را رقم بزند که اولین هدف و نتیجه آن، ازمیان رفتن تروریست های داعش خواهد بود.
مکانیسم اجرایی مشارکت جناح های سیاسی و قومیتی در شکل بخشی به ساختار جدید قدرت در بغداد، دقیقا همان حلقه مفقوده ای است که تمام بازیگران باید از آن به عنوان آلترناتیو آشتی ملی، نهایت استفاده را ببرند.
این پروسه مصالحه ملی در عراق در یک فاز بزرگ تر می تواند حتی در بین جناح محافظه کاران سنی در منطقه، بر نقش سیاسی ایران نیز تاثیر مثبتی گذاشته و دست دولت حسن روحانی را برای اثبات نقش سازنده در ژئوپلیتیک منطقه و بین المللی برای ورود به پرونده های حل نشده نیز باز کند.
درحالی که با ورود آمریکا به عرصه نبرد با داعش تا حدود زیادی معادلات موجود دستخوش تغییر شد و بالاخره بعد از چرتکه اندازی های زیاد، سیاستمداران واشنگتن تصمیم گرفتند تا در این کشمکش ویرانگر جانب حفظ تمامیت ارضی، ثبات، مبارزه با تروریسم بنیادگرا و تکفیری و مهم تر از همه شراکت جمعی جناح های عراقی حول دفاع از مصالح ملی را بگیرند.
هم زمان اکثریت بزرگ احزاب و جریانات شیعه تحت عنوان ائتلاف ملی عراق این بار با همراهی بخش بزرگی از نمایندگان حزب الدعوه که جدیدا در ائتلاف دولت قانون گرد آمده اند، با پیوستن آنان به ائتلاف ملی توانستند روی حیدر عبادی به عنوان کاندیدای نخست وزیری عراق به توافق جمعی دست یابند.
هرچند شب قبل از آن با سخنان تند نوری المالکی، درخصوص شکایت از فواد معصوم رییس جمهوری این کشور به دادگاه عالی عراق به دلیل مسامحه در معرفی وی به عنوان نامزد نخست وزیری، از صبح دوشنبه گذشته با حضور پررنگ ماموران امنیتی و پلیس در نقاط حساس بغداد، تنش سیاسی به بالاترین سطح خود رسیده بود.
با استدلال مالکی و رهبران ائتلاف دولت قانون مبنی بر اینکه طبق قانون اساسی عراق، بزرگ ترین حزب یا ائتلاف در پارلمان می بایست مامور تشکیل کابینه و معرفی نخست وزیر شود و آنان این سمت را حق قانونی خود می دانستند.
این در شرایطی است که روز دوشنبه ائتلاف ملی که اکثریت بزرگ احزاب شیعی را در خود جای داده، گویا، نامه ای با امضای بیش از 120نماینده تسلیم فواد معصوم کرده که به لحاظ عددی به جایگاه بزرگ ترین فراکسیون پارلمانی ارتقا یافته است.
بالاخره بعد از ادامه فشارها به نوری مالکی برای کناره گیری از مسند نخست وزیری، وی در آخرین دقایق شب پنجشنبه در یک نطق تلویزیونی، از قدرت کناره گیری و حمایت خود از نخست وزیر منتخب حیدر العبادی را اعلام کرد.
این اجماع نظر اکثریت احزاب و فراکسیون های شیعی بر سر نخست وزیری حیدر عبادی به نظر می رسد که به دلیل نفوذ تهران بر این جریانات متحد با خود، با چراغ سبز ایران برای یک همکاری ملی جهت خروج از بن بست سیاسی عراق صورت گرفته باشد.
از آنجا که احزاب شیعه در پارلمان جدید عراق حدود 180کرسی را در اختیار دارند و با توجه به حمایت بیش از 120نماینده شیعه از عبادی نشان می دهد که نزدیک به نیمی از ائتلاف دولت قانون با عبور از مالکی به ائتلاف ملی عراق پیوسته اند.
در این ائتلاف که متحدان سنتی ایران همچون احزاب مجلس اعلای اسلامی، صدریون و تشکیلات بدر در کنار بخشی از الدعوه حضور دارند، جای هیچ شکی باقی نمی گذارد که نقش سازنده تهران برای سامان بخشی به اوضاع متشنج عراق و حرکت در مسیر مصالحه ملی این کشور که تاکنون به دلیل مخالفت دیگر جناح های کرد و سنی با مالکی موجب بروز یک بن بست سیاسی شده بود، هرگز قابل انکار نخواهد بود.
از آنجا که یک روز قبل از این تصمیم مالکی، شورای امنیت ملی ایران و بالاترین مقامات، از روند انتخاب نخست وزیر حمایت کرده بودند نقش تعیین کننده تهران را نشان داد.
استقبال اکثریت جامعه عراق، بازیگران اصلی در هر سه طیف شیعه، سنی و کرد و همچنین جامعه بین المللی از جمله تهران، واشنگتن و بروکسل از این روند و معرفی حیدر عبادی به عنوان نخست وزیر آینده این کشور تا حدود زیادی تکلیف دولت جدید را مشخص و تضمین کرده است.
در این شرایط اصرار نوری المالکی و حامیان وی بر درخواست قبلی خود برای معرفی او به عنوان کاندیدای نخست وزیری هیچ وجاهت قانونی و اعتبار اخلاقی نداشت و می توانست اوضاع متشنج عراق را از آنچه هم اکنون هست بدتر کند روند جدید باتوجه به استقبال اکثریت جریانات عراقی، متحدان منطقه و جامعه جهانی از آن به لحاظی برگشت ناپذیر بوده و تلاش برای برهم زدن این روند نه تنها در جهت گسست و فروپاشی ملی این کشور تلقی می شد که حتی می توانست یک خودکشی سیاسی نیز به حساب آید.
یکی از دلایلی که دولت اسلامی یا همان داعش توانست در کمترین زمان ممکن به فتوحات زیادی در شمال و غرب عراق دست یابد استفاده آنان از آنارشی سیاسی حاکم بر این کشور بود که بستر مساعد برای پیشروی داعش را در مناطق سنی نشین فراهم کرد.
درصورتی که روند جدید با نخست وزیری عبادی بتواند زمینه همکاری طیف هایی از جناح های مختلف عراق را برای تشکیل یک دولت وحدت ملی جلب کند که نشانه های موجود گویای این امر است، می توان انتظار داشت که بستر مساعدی که داعش در آن رشد کرد، خشکانده شده و به زودی می توان شاهد تقابل بخش بزرگی از سکولارهای سنی و نیروهای قبایلی علیه این گروه تروریست و جنایتکار بود.
برای ایران، حیدر عبادی شخص غریبه ای نبوده و او که خود عضوی از حزب الدعوه است روابط خوبی با تهران دارد، علاوه بر این به دلیل حمایت دیگر احزاب شیعه متحد با وی از این پس هزینه انشقاق های مخرب گذشته در صحنه سیاسی عراق، دیگر گریبان تهران را نخواهد گرفت.
نقش سازنده ایران در خروج از بن بست سیاسی موجود در عراق به همان نسبت که برای جایگاه آتی ایران در عرصه سیاسی - امنیتی این کشور سودمند است می تواند جایگاه بین المللی تهران را در چینش های ژئوپلیتیک به عنوان یک شاقول موازنه و آلترناتیو اصلی حفظ ثبات منطقه، تحکیم و تثبیت کند.
در شرایطی که در حال حاضر بر جامعه جهانی و افکارعمومی دیگر پوشیده نیست که حامیان بنیادگرایی تروریستی و به خصوص پشت جبهه داعش از ترکیه تا کشورهای عرب حوزه خلیج فارس گسترده است، با ورود فعال ایران در پروسه مبارزه با تروریسم بنیادگرا و مشارکت در روند مصالحه ملی عراق، این امکان برای تهران فراهم می شود که معادلات تحریک آمیز گذشته را تا حدود زیادی تغییر دهد.
با خروج مالکی از قدرت و پایان یافتن انشقاق در بالاترین سطح فوقانی هرم سیاسی عراق، از این پس ظرافت سیاسی و هنر مدیریتی آقای عبادی برای جلب نظر جناح های سنی و کرد برای مشارکت جمعی در دولت آتی که از حمایت ملی، منطقه ای و بین المللی نیز برخوردار است می تواند دوران گذاری را رقم بزند که اولین هدف و نتیجه آن، ازمیان رفتن تروریست های داعش خواهد بود.
مکانیسم اجرایی مشارکت جناح های سیاسی و قومیتی در شکل بخشی به ساختار جدید قدرت در بغداد، دقیقا همان حلقه مفقوده ای است که تمام بازیگران باید از آن به عنوان آلترناتیو آشتی ملی، نهایت استفاده را ببرند.
این پروسه مصالحه ملی در عراق در یک فاز بزرگ تر می تواند حتی در بین جناح محافظه کاران سنی در منطقه، بر نقش سیاسی ایران نیز تاثیر مثبتی گذاشته و دست دولت حسن روحانی را برای اثبات نقش سازنده در ژئوپلیتیک منطقه و بین المللی برای ورود به پرونده های حل نشده نیز باز کند.
