مهمترین کشور جهان عرب به میدان می آید:
تکاپوی دیپلماتیک مصر در قبال حل و فصل بحران سوریه این احتمال را به وجود آورده که در نهایت عربستان نیز با مواضع مصر در قبال بحران سوریه موافقت کند.
به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) مدتی است که مصر وارد بحران سوریه شده و در این خصوص به تکاپو افتاده است و در همین راستا هیات هماهنگی ملی مخالفان را به حضور پذیرفته و پیش از آن نیز میزبان پسرعموی رییس جمهوری سوریه بود.تسنیم نوشت: برخی بر این باورند که مصر خطر سوریه را خطر مشترکی برای خود می داند اما آیا برای حل و فصل آن برگ برنده ای دارد؟ مصر چگونه می تواند بین روابط با عربستان و کمک های میلیاردی آن از یک سو و منافع امنیتی و راهبردی خود با سوریه توازن برقرار کند؟
به هر حال از زمان سرنگونی دولت اخوان المسلمین در مصر، سمت و سوی رویکردهای قاهره در قبال برخی مسایل منطقه ای دستخوش تغییر شد و در دوره جدید به رهبری عبدالفتاح السیسی، سوریه در مرکز امنیت ملی مصر جا گرفت و البته این رویکرد عجیب نیست زیرا سوریه بود که به سقوط اخوانی ها در سرزمین مصر سرعت بخشید.
هنوز سخنان محمد مرسی رییس جمهوری برکنار شده مصر در استادیوم بزرگ قاهره از یاد نرفته است. در آن زمان مرسی شخصا در این محل حضور یافته و مردمی را که برای حمایت از کنگره موسوم به «حمایت از انقلاب سوریه» در این محل جمع شده بودند، غافلگیر کرد.
سخنانی که مرسی در آنجا به زبان آورد، کسانی را که بیرون از این محل پیگیر موضوع بودند، بیشتر غافلگیر کرد زیرا از قطع روابط کامل با نظام حاکم سوریه و تعطیلی سفارت این کشور در قاهره و نیز فراخواندن کاردار مصر از دمشق سخن گفت.
اما چیزی که قابل بخشش نیست اینکه که در حضور مرسی، مصری ها به جهاد در سوریه فراخوانده شدند و او نیز ضمن استقبال از این فراخوان آن را تشویق کرد.
در پی این تحولات و با گذشت زمان، از چند روز پیش قاهره میزبان هیات هماهنگی ملی مخالفان سوری است که البته این اولین بار نیست که پایتخت مصر شاهد این میزبانی است اما این میزبانی از آن نظر حائز اهمیت ویژه است که پس از سفر عماد اسد پسرعموی بشار اسد در راس یک هیات پنج نفره به قاهره صورت گرفت.
عماد اسد همان رییس دانشکده نیروی دریایی در لاذقیه است که برای شرکت در کنفرانس آکادمیک مصر، عازم قاهره شد و البته این هدفی است که ظاهرا از این سفر اعلام شده اما اگر اطلاعاتی که در مورد دیدار او و هیات همراه با مسوولان مصری بیرون از این چارچوب صورت گرفت، صحت داشته باشد، سفر او بعد دیگری پیدا می کند و به هر حال این سفر به نوبه خود یک علامت به شمار می آید.
این سفر در اوج تحرک اخیر مصر در صحنه دیپلماتیک صورت گرفت به این معنی که رییس جمهوری مصر چندی پیش با پادشاه اردن دیدار کرد و بیانیه مشترکی که این دو پس از دیدار با یکدیگر صادر کردند، از اهمیت لزوم چشم انداز سیاسی برای حل بحران سوریه حکایت دارد؛ راه حلی که «حافظ حاکمیت ملی سوریه و امنیت منطقه ای آن بوده و بنیان های سیاسی و اقتصادی یک دولت را برای سوری ها تضمین کند.
نکته قابل ملاحظه اینکه عبدالله دوم پادشاه اردن از واشنگتن به دیدار السیسی رفته و از آنجا عازم ریاض شد و با ملک عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه عربستان دیدار کرد و در فاصله ای نه چندان دور از امان، سامح شکری وزیر خارجه مصر نیز برای دومین بار به عراق رفت.
سرفصل های این سفر مربوط به گفت وگوی داخلی عراق و لزوم مشارکت تمام گروه های این کشور صرف نظر از وابستگی های طایفه ای و مذهبی در صحنه سیاسی آن به اضافه مبارزه با تروریسم بود، زیرا نمی توان تروریسم در یک نقطه از منطقه را از سایر مناطق آن جدا دانست؛ به ویژه اینکه گروه موسوم به «انصار بیت المقدس» که با داعش بیعت کرده اند، در سینا به عملیات تروریستی متوسل شدند.
در مرزهای غربی مصر در مرز مشترک با لیبی نیز خطر در کمین مصر است و در داخل نیز موضوع اخوان المسلمین به عنوان گروهی تروریستی متهم به دست داشتن در اقدامات نظامی مطرح است.
نزدیک شدن دیدگاه حزب الله و مصر در قبال سوریه
در این میان مصر شاهد است که نیروهای ارتش سوریه به جنگ دشمنان قاهره یعنی داعش و اخوان المسلمین رفته اند و ترکیه نیز یکی از همین دشمنان است.
در این شرایط می توان گفت که نقاط مشترکی بین مصر و حزب الله در لبنان نیز وجود دارد، حزبی که در پی ورود به صحنه نبرد در سوریه، مرسی در قاهره سخنان معروف خود علیه آن را بر زبان آورد.
اکنون دیدگاه واحد نسبت به سوریه به یکی از نقاط مشترک بین حزب الله و السیسی تبدیل شده است، به اضافه اینکه حفظ امنیت لبنان و حمایت از ارتش این کشور را نیز باید به این موارد مشترک اضافه کرد.
نکته قابل ملاحظه اینکه مصر به خطر بازی طایفه ای و تکفیری برای منطقه و امنیت آن واقف است، از همین رو تکاپوی دیپلماتیک آن با تحرک الازهر به منظور ترویج میانه روی و مقابله با افراط گرایی همراه است که در این مورد نیز مصر با لبنان در یک نقطه مشترک قرار دارند و در این چارچوب مصر تلاش دارد نقش دار الفتوی (مراکز صدور فتوی) در بیروت را تقویت کند.
اما اصل این تکاپوی مصری را می توان در اظهارات وزیر خارجه مصر مشاهده کرد که گفت: «سمت و سوی تحرکات به سمت توافق منطقه ای و بین المللی برای محدود کردن کانون های تنش در جهان عرب به ویژه سوریه، عراق، لیبی و یمن در حرکت است و در مقابل حامیان راه حل نظامی که به گفته شکری موجب شکل گیری گروههای تروریسی در منطقه شدند، شکست خورده اند».
محاسبات مصر و قید و بندهای عربستان
انعطاف مصر در قبال بحران سوریه و حل و فصل مسالمت آمیز آن شکاف به وجود آمده در دیوار بحران سوریه را که در برابر محاسبات پیچیده و مبهم منطقه ای و بین المللی مقاوم ماند، بزرگتر می کند.
در این میان باید با توجه به جایگاه ملی و راهبردی مصر به اهمیت منطقه ای آن نیز توجه داشت و در همین چارجوب است که سفر هفته گذشته هیات هماهنگی ملی مخالفان سوریه به قاهره به دعوت وزیر خارجه مصر اهمیت پیدا می کند.
با این توضیحات این سوال مطرح است که در پرتو روابط مصر با عربستان، حد و مرز نقش مصر و امکان ایفای نقش آن چقدر است؟ آیا قاهره می تواند به شکل تاثیر گذار حرکت کرده و به دور از متحد خود که پس از انقلاب ژوئیه در حمایت اقتصادی چند میلیاردی به مصر پیش قدم بود، نقش موثری را در پرونده سوریه ایفا کند؟ در این خصوص دو دیدگاه وجود دارد:
دیدگاه اول اینکه عربستان چاره ای جز حمایت از السیسی که راه نفوذ منطقه ای اخوانی ها را سد کرد، ندارد و به همین دلیل بود که ریاض در کمک به اقتصاد مصر و حمایت از السیسی سرعت عمل نشان داد.
لزوم مشارکت مصر، ایران، عربستان و ترکیه در حل و فصل بحران سوریه
بر اساس دیدگاه دوم نیز برخی بر این باورند که رییس جمهوری مصر نمی تواند با نادیده گرفتن مواضع عربستان راه حل سیاسی در سوریه را در پیش بگیرد بنابراین هر گونه راه حلی در این خصوص همانگونه که محمد مرسی رییس جمهوری برکنار شده مصر گفت، باید با مشارکت چهارجانبه یعنی مصر، عربستان، ترکیه و ایران صورت بگیرد و دست کم آغاز چنین اقدامی به موافقت عربستان نیازمند است.
در همین ارتباط «طلال عتریسی» کارشناس مسایل منطقه ای از حامیان دیدگاه دوم بوده و معتقد است هنوز زود است ورود مصر به خط بحران سوریه را انقلاب در چارچوب کلی این بحران بدانیم، زیرا مصر بدون هماهنگی با عربستان قدرت ابتکار عمل در این خصوص ندارد و سعودی ها نیز هنوز در مورد حل و فصل دیپلماتیک بحران سوریه تصمیم نهایی را نگرفته اند.
به عقیده او مصر به دلیل نقش اقتصادی عربستان و حمایت از السیسی، نمی تواند مستقل از مواضع سعودی عمل کند به اضافه اینکه هنوز کارآیی خود را به طور کامل بازنیافته و از نظر سیاسی نیز ثبات کامل پیدا نکرده است.
به گفته وی باید منتظر نتایج و تاثیرات حاصل از آشتی مصر و قطر بود زیرا انتظار می رود پس از آن اوضاع السیسی بهتر شود.
ترکیه مانعی در مسیر حل و فصل بحران سوریه
عتریسی یادآور شد که ترکیه نیز در خصوص حل و فصل بحران سوریه مانع به شمار می آید و علاوه بر این هنوز موضع مصر در قبال تهران کامل روشن نشده است و همه این عوامل نیازمند مواضع روشن است تا مصر بتواند ابتکار عمل را در دست بگیرد.
احتمال دیگر اینکه سعودی ها با تکاپوی اخیر مصر به عنوان نقطه آغاز اقداماتی که خود از آن ناتوان ماندند، موافقت می کنند به این معنی که عربستان باید برای نزدیک شدن به پرونده سوریه تجدید نظر کند، اما این امر نیازمند این است که کسی در این خصوص وارد عمل شود و به اصطلاح عربستان را از درخت پایین بیاورد.
در این میان می توان گفت که مصر نقش میانجی دارد و به تحرک در آمده تا زمینه بازگشت عربستان به حل و فصل بحران سوریه را فراهم کند.
به هر حال اکنون موضع مصر در این خصوص موضعی اولیه و نه چندان علنی است و صرف نظر از فشارهایی که با آن روبه رو است، ترجیح می دهد نظام حاکم سوریه و ارتش این کشور متحد و یکپارچه باقی بمانند، زیرا سرنگونی نظام سوریه یعنی تسلط داعش و اخوان المسلمین و سایر گروهها بر سوریه و این چیزی است که نظام مصر را نیز در معرض تهدید قرار می دهد.
عتریسی افزود: السیسی از زمان ریاست جمهوری اعلام نکرده که أیا با آنچه انقلاب در سوریه نامیده می شود، مخالف است یا موافق؟
وی یادآور شد که در فرهنگ ارتش مصر، سوریه بخشی از فرهنگ ملی مصر به شمار می آید و نباید فرهنگ وحدت مصری- سوری را فراموش کنیم به اضافه اینکه مصر از نظر تاریخی در مشرق زمین نقش حامی سوریه و فلسطین را ایفا می کرد و محمدعلی پاشا نیز به همین شیوه از خود دفاع کرد زیرا این دفاع در فرهنگ راهبردی مصر نهادینه است.
امنیت ملی مصر در بوته آزمایش
«اسامه الدلیل» رئیس بخش امور بین الملل مجله «الاهرام العربی» در خصوص دیدگاه مصر به بحران سوریه گفت: از زمانی که سامح شکری ریاست وزارت خارجه مصر را برعهده گرفته است دیپلماسی جدیدی مشاهده می شود که بر اساس آن مصر به منافع امنیت ملی توجه دارد و سوریه نیز اگر نه در قلب این منافع بخش بسیار مهمی از آن است.
وی در توضیح این مطلب افزود: هدف راهبردی مصر حفظ وحدت و امنیت خاک و ملت سوریه است و راه حل بحران آن را سیاسی می داند و تاکید دارد که دخالت خارجی علاوه بر اینکه شکست مفتضحانه ای خورده است، در راستای تامین منافع مصر نیز قرار ندارد از همین رو قاهره اخیرا به تکاپو افتاده و با کسانی که بر راه حل دیپلماتیک بحران سوریه تاکید دارند، در تماس است.
الدلیل افزود: منفعت مصر ایجاب می کند که مشکل ساختگی در سوریه را حل و فصل کند زیرا یکی از اهداف مشکل تراشی در سوریه، محدود کردن نقش مصر و محاصره ژئو سیاسی آن در منطقه است.
وی تاکید کرد: در این شرایط قاهره نمی تواند در مقابل بحران سوریه دست روی دست بگذارد زیرا در قلب منطقه خاورمیانه جا دارد و آنچه در سوریه جریان دارد و نتایج حاصل از آن امنیت مصر را نیز در معرض تهدید قرار می دهد و خطر آن کمتر از تاثیرات ناآرامی های لیبی نیست.
الدلیل نقش و جایگاه مصر را ناشی از موارد زیر می داند:
- میزان تهدیدات و خطراتی که منطقه شرق مدیترانه در سال 2015 با آن روبه رو خواهد شد.
- ترسیم مجدد نقشه توازن راهبردی خاورمیانه و سایر مناطق دنیا و اینکه سوریه کلید مهم ثبات خاورمیانه است.
- بازار نفت و گاز و تنش های موجود بر سر آن
الدلیل به طور خلاصه گفت: این تحولات موجب می شود همه به فکر راه حل سریعی برای مشکل سوریه باشند و اگر آمریکا آماده تعامل با کوبا و ایران است به هیچ وجه بعید نیست که با منطق و انعطاف پذیری دو چندان با پرونده سوریه نیز وارد تعامل شود.
وی یادآور شد که مصر در خصوص هرگونه ایفای نقش در سوریه باید حاکمیت تمام نهادهای آن را در نظر داشته باشد و بر این اساس بعید نیست که تلاش های مصر نظام حاکم در سوریه را نیز شامل شود زیرا « امکان ندارد مصر بدون محاسبه دقیق و بررسی آن با دولت سوریه و مخالفان، هیچ گونه راه حلی را ارائه دهد.»
