راه حل بودجه بدون نفت چیست؟

گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - غلامرضا حیدری‌ کرد زنگنه *: به‌طور کلی دولت‌ها باید بتوانند هزینه‌ های جاری خود را از محل مالیات‌ها تامین کنند چراكه نفت یک کالای سرمایه‌ای است.

کشورهایی که توانسته‌اند از نفت به‌ عنوان سرمایه‌گذاری در بخش‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی کشور استفاده کنند، خیلی موفق بوده‌اند. به‌عنوان نمونه  در کشور مالزی بودجه نفت را از  بودجه کل کشور جدا کردند.

معمولا  بودجه اکثر کشورهای دنیا (غیر از کشورهای نفت‌خیز حوزه خلیج‌فارس و کشورهایی که مبنای بودجه‌شان بر اساس نفت است) بالای 90 درصد از طریق  مالیات تامین می‌شود. به‌ هر حال مردم باید هزینه‌هایی از جمله هزینه خدمات دولت، هزینه‌های امنیت، (چه امنیت‌های داخلی و خارجی در مرزها)  را پرداخت کنند. بعضی‌ها هم مانند ثروتمندان که باید به‌عنوان یک وظیفه و همکاری ملی  پرداخت مالیات را انجام دهند.

به‌طور کلی چیزی که از برنامه سوم به طور جد در برنامه‌های کشور بوده، این است که  باید قطع وابستگی به نفت انجام شود و بودجه به  طرفی حرکت کند که بر اساس  پایه مالیاتی باشد ولی متاسفانه تا به حال به خاطر شرایطی که در کشور بوده نتوانسته‌ایم آن را اجرایی کنیم.

شاید کاهش قیمت نفت فرصتی باشد که به سمت اقتصاد بدون نفت حرکت کنیم. البته اعتقاد دارم که اگر بخواهیم با هزینه‌های عمومی یا اعتبارات جاری کشور را با مالیات اداره کنیم، باید کوچک‌سازی دولت انجام شود و از طرفی باید هزینه‌ها داخل دولت کاهش پیدا کند و کاستن از بار مالی و مدیریتی دولت در برنامه کار باشد. زمانی که هزینه‌های جاری کشور کاهش پیدا کند، مالیات‌ها هم می‌تواند جوابگو باشد.

اما درمورد نرخ‌های مالیاتی به‌طور کلی سه نوع نرخ مالیاتی داریم: نرخ‌های  تناسبی، نرخ‌های تصاعدی، تنازلی. معمولا مالیات‌های غیرمستقیم مثل  مالیات بر مصرف، مالیات بر فروش، و مالیات ارزش‌افزوده که همه جای دنیا نرخ‌های یکسان یا تناسبی دارد و چون امکان اینکه این نرخ‌ها تصاعدی باشد، وجود ندارد، بر همین اساس نرخ‌ها یکسان است اما نرخ‌های مالیات بر درآمد در اکثر کشورهای دنیا به صورت تصاعدی و پلکانی می‌باشد یعنی کسانی که درآمد بیشتر دارند باید مالیات بیشتری پرداخت کنند.

یکی از مواردی که در عدالت اقتصادی و عدالت اجتماعی و توزیع درآمد و ثروت نقش مهمی در سیاست‌های  مالی دارد این است که در بحث نرخ‌ها به‌صورت تصاعدی عمل کنیم و بتوانیم در حقیقت از کسانی که دارای درآمد بالا و دارایی بالا هستند مالیات بیشتری بگیریم.

در مجموع  یکی از مواردی که اخلاق  مالیاتی و فرهنگ مالیاتی را در کشورها بالا می‌برد، خدمات دولت می‌باشد. به‌ عنوان مثال کشور آلمان از اخلاق مالیاتی بالایی برخوردار است و در بعضی کشورها مانند ایتالیا معمولا اخلاق و فرهنگ مالیاتی پایین‌تری دارند و فرار مالیاتی بیشتر است. 

مردم اگر در حقیقت به خدمات دولت اعتماد نداشته باشند قطعا به همان نسبت فرار مالیاتی بیشتر است و با نارضایتی مالیات‌ها را پرداخت می‌کنند.

یکی از مواردی که رشد فرهنگ مالیاتی و ارتقای فرهنگ  مالیات و اخلاق مالیات را در جامعه بالا می‌برد، خدمات دولت است. دولت باید اطلاع‌رسانی را شفاف انجام دهد، به مردم بگوید که مالیات را در کجا و  به چه صورت هزینه كرده است. این گزارش‌دهی دولت به مردم می‌تواند خیلی اثرگذار باشد. در حقیقت باعث می‌شود که اخلاق و فرهنگ مالیاتی  بالا رود  و مردم با رضایت بهتر و اهتمام  بتوانند مالیات را پرداخت کنند.

به‌طور کلی راه‌حل بودجه بدون نفت دو چیز است: اول اینکه سازمان مالیاتی از تمام ظرفیت‌های مالیاتی کشور استفاده کند تا کارایی سازمان مالیاتی بالا برود و کشور به سوی مالیات الکترونیک حرکت کند و در بخش دوم اینکه دولت با کوچک‌سازی، هزینه‌‌ها را کم کند. این 2 راهکار باید باهم صورت پذیرد.