عرصه های بیابانی یزد به دلایل مختلف از عوامل طبیعی گرفته تا عوامل انسانی و محیطی هر سال در حال افزایش هستند و این عرصه ها در اثر تخریب و خشکیدن مراتع کم تراکم به وجود می آیند.
شن های روان و گرد و غبار امان مردم یزد را بریده است
در شرایطی که شن های روان و گرد و غبار امان مردم یزد را بریده است، هر روز بر وسعت بیابان های یزد اضافه می شود تا گرد و غباری که سالانه بر سر شهر می نشیند، بیشتر و بیشتر شود.
در حالی که مسئولان منابع طبیعی هر سال برای بیابان زدایی و ایجاد عرصه های جنگلی در بیابان ها هزینه های بسیاری می کنند، از سوی دیگر مراتع کم تراکم به بیابان تبدیل می شود و این روند گرچه ممکن است کندتر از فعالیت های بیابان زدایی باشد اما به نظر می رسد همه رشته های مسئولان، آن را پنبه می کند.
مروری بر عوامل بیابان زایی و تبدیل مراتع کم تراکم به بیابان اینگونه در ذهن تداعی می کند که گویی همه عوامل دست به دست هم داده اند تا مراتع را بی صدا ذبح کرده و بر وسعت بیابانهای استان بیفزایند.
خشکسالی، بهره برداری بی رویه از معادن، چرای بی رویه دام، عدم آگاهی بهره برداران منابع طبیعی و ده ها دلیل دیگر از عوامل اصلی از بین رفتن مراتع استان یزد و تبدیل آنها به بیابانهایی شده که فقط و فقط در خود شن های روان دارند و آن را روانه ریه های مردم می کنند.
تنها دو درصد مراتع استان یزد را مراتع متراکم تشکیل می دهد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان یزد با اشاره به آماری در زمینه مراتع استان یزد و وضعیت آنها اظهار داشت: از چهار میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتعی که در استان یزد وجود دارد، دو درصد شامل ۹۱ هزار هکتار را مراتع متراکم تشکیل می دهد.
سید ابوالفضل وکیلی خاطرنشان کرد: ۱۹ درصد از مراتع شامل ۸۳۴ هزار هکتار از عرصه های مرتعی استان یزد را مراتع نیمه متراکم تشکیل می دهند و ۷۹ درصد شامل سه میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار نیز مراتع کم تراکم هستند.
وی بیان کرد: مراتع کم تراکم به تدریج پوشش خود را از دست می دهند و به بیابان تبدیل می شوند که در چنین شرایطی باید عوامل فشار و تخریب را کم کنیم. عوامل انسانی به هر ترتیب قابل کنترل است و لازم است عوامل فشار و تخریب را کاهش دهیم اما عوامل اقلیمی و طبیعی قابل کنترل نیست
وکیلی با بیان اینکه عوامل متعدد طبیعی و محیطی بر روند تخریب مراتع و تبدیل آن به عرصه های بیابانی تاثیرگذارند، عنوان کرد: عوامل انسانی به هر ترتیب قابل کنترل است و لازم است عوامل فشار و تخریب را کاهش دهیم اما عوامل اقلیمی و طبیعی قابل کنترل نیست.
به طور قطع یکی از عوامل طبیعی خشکسالی است که روند تخریب آن در سالهای گذشته در استان یزد کاملا مشهود بوده است و توانسته پا به پای معادن و چرای بی رویه، بلکه جلوتر از آنها کمر به قتل مراتع ببندد.
بعد از خشکسالی، اصلی ترین عامل تخریب مراتع را به ترتیب برداشت بی رویه از معادن، توسعه راه ها و چرای بی رویه دام تشکیل می دهند.
بهره برداری از معادن در برخی مناطق یزد به غارت معادن تبدیل شده است
هم اکنون در بسیاری از مناطق استان یزد بهره برداری های معدنی صورت می گیرد و در برخی معادن به جای بهره برداری، گویی معادن غارت می شوند که نه تنها این رویه برداشت از معادن بلکه تاسیسات معدنی، حمل و نقل و... مراتع را به سمت نابودی کشانده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان یزد در مورد مجوزهایی که برای معادن در استان یزد صادر می شود، اظهار داشت: از سال ۸۶ با ابلاغ قانون جدید در مورد معادن، استعلام از منابع طبیعی برای صدور مجوز بهره برداری از معدن الزامی شد و از آن زمان همه مجوزهایی که صادر می شود با نظر منابع طبیعی است.
سید ابوالفضل وکیلی عنوان کرد: منابع طبیعی با در نظر گرفتن محدودیت ها از صدور برخی مجوزها جلوگیری می کند و در عوض هر جا که امکان بهره برداری وجود داشته باشد، سختگیری بی مورد انجام نمی دهد و در برخی موارد نیز مجوزها را با میزان بهره برداری کمتر صادر می کند.
همیشه معادن مشکل زا نیستند/ تاسیسات معدنی و حمل و نقل مراتع را تخریب می کنند
وی افزود: اما در بسیاری از موارد، خود معادن مشکل زا نیستند بلکه عوامل وابسته به آن مشکلاتی ایجاد می کنند به نحوی که حمل و نقل مواد معدنی به وسیله وسایل نقلیه سنگین سبب می شود گرد و غبار حاصل از تردد تا ۵۰۰ کیلومتر را تحت الشعاع قرار داده و بر روی گیاهان مراتع بنشیند که در این صورت گیاه نه برای دام و نه برای انسان قابل بهره برداری نخواهد بود و خود مرتع نیز به تدریج کم تراکم شده یا از بین خواهد رفت.
وی با بیان اینکه خشکسالی در تخریب مراتع بسیار اثرگذار بوده است، عنوان کرد: اما نمی توان از عوامل انسانی غافل شد و به نظر من عوامل تخریب در مراتع استان یزد به طور عمده انسانی است.
وکیلی خاطرنشان کرد: البته در برخی موارد نظیر توسعه راه ها نیز ضرورت دارد و از خواسته های خود مردم است و نمی توان به خاطر حفظ مراتع از احداث جاده جلوگیری کرد اما معتقدیم در کنار آن باید از برخی عوامل آسیب زای دیگر جلوگیری شود و همه عوامل تخریب دست به دست هم ندهند تا یک مرتع به طور کامل از بین برود.
خشکیدگی مراتع به ویژه مراتع کم تراکم و تبدیل آن به بیابان نه تنها بر سرعت بیابانی شدن یزد می افزاید و حرکت شن های روان در این استان و مشکلات ناشی از آن را بیشتر می کند بلکه به ضرر بهره برداران منابع طبیعی و پرورش دام به عنوان یکی از ثروتهای ملی نیز می شود. یک بررسی آماری نشان می دهد میانگین تولید علوفه خشک مراتع استان یزد حدود ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار برآورد شده که در اثر پدیده خشکسالی بر اساس مطالعات صورت گرفته به کمتر از یک سوم میزان نرمال در تر سالیها رسیده است
مروری بر آمار کاهش علوفه در مراتع نشان از آن دارد که جمعیت دامی به شدت در حال کاهش است و از سوی دیگر درآمد خانواده های بسیاری تحت شعاع قرار گرفته و این امر در مدت زمان نه چندان کوتاهی سبب از بین رفتن بسیاری از مشاغل، مهاجرت و مشکلات دیگر می شود بنابراین نمی توان خشکی مراتع و تبدیل آنها به بیابان را ساده نگاه کرد زیرا تبعات آن ممکن است نیمی از جمعیت این استان را به طور مستقیم و غیرمستقیم دچار مشکل کنند.
یک بررسی آماری نشان می دهد میانگین تولید علوفه خشک مراتع استان یزد حدود ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار برآورد شده که در اثر پدیده خشکسالی بر اساس مطالعات صورت گرفته به کمتر از یک سوم میزان نرمال در تر سالیها رسیده و باعث کمبود علوفه مورد نیاز ۵۰۰ هزار واحد دامی وابسته به مراتع استان یزد شده و به تبع آن درآمد ۵۰۰ خانوار دامدار به شدت کاهش یافته است.
علاوه بر این، خشکسالی ضمن جلوگیری از زادآوری گونه های گیاهی در مراتع باعث که برخی از آنها نظیر عروس سنگ، سنبل الطیب کوهی، شنبلیله یا نخود کوهی، جاشیر کوهی و ... در معرض انقراض قرار گیرند.
این خسارت ها تنها در اثر یک عامل طبیعی و آن هم خشکسالی است و اگر قرار باشد عوامل تخریب انسانی و محیطی را نیز به آن اضافه کنیم، خواهیم دید که مراتع یزد مظلومانه و به تدریج به بیابان تبدیل می شوند و اگر شرایط به این نحو پیش برود، سهم مردم یزد هر سال از گرد و غبارهای پراکنده در هوا بیشتر و بیشتر خواهد شد و این ساده ترین مشکلی است که استان یزد با تخریب مراتع با آن دست به گریبان خواهد شد.
