ارتباط مدیران با ناشران و مُد،یک دلیل استفاده از کمک درسی ها

به گزارش خبرگزاری دانا در حالی که از یک سو وزارت آموزش و پرورش بر کفایت استفاده از مواد آموزشی شامل کتاب های کار و کتاب معلم و فیلم های آموزشی، کتاب های درسی و حذف کتاب های کمک درسی و کلاس های موسسات خصوصی تاکید دارد، کارشناسان تعلیم و تربیت ادامه برگزاری آزمون سراسری به شکل فعلی را موجب اضطراب زیاد دانش آموزان و خانواده ها و پیامدهای نامناسب تربیتی؛ از جمله کاستن از آموزش های مهارتی می دانند.
با وجود این و از دیگر سو، آمار انتشار این کتاب ها و تبلیغات فراوان برای فروش آنها در سطح شهر و رسانه های دیداری، شنیداری و فضای مجازی نشان می دهد اقبال دانش آموزان، معلمان و خانواده ها نسبت به این کتاب ها کاهش نیافته است.
همچنین بر اساس آمار خانه کتاب، مجموع کتاب های منتشر شده در شهریور 97 شامل کتاب های چاپ اول و تجدید چاپ شش هزار و 665 عنوان و از این میزان سه هزار 918 عنوان چاپ اول و دو هزار و 747 عنوان تجدید چاپ است.
بر همین اساس از مجموع نزدیک به 6 هزار و 665 عنوان، هزار و 584 عنوان یعنی نزدیک به 30 درصد این کتاب ها در رده بندی کمک درسی قرار می گیرند که آمار قابل توجهی؛ به ویژه با توجه به وضعیت بازار کاغذ و نشر به شمار می آید و بعد از کتاب های کمک درسی، کتاب های ادبیات با یکهزار و 82 عنوان قرار دارد که با توجه به گستردگی، اقبال عمومی نسبت به آن چندان نیست.
خبرگزاری دانا برای پی بردن به دلایل اقبال به این کتاب ها در گزارش هایی با ذی نفعان مختلف یعنی دانش آموزان، آموزگاران و مولفان کتاب های درسی و غیردرسی همچنین کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت گفت وگو کرده است، گفت وگو با سه آموزگار شهر تهران در ذیل می آید که هر سه خواستند نام آنها در گفت وگو ذکر نشود.

***فشار مدیران و خانواده ها موجب استفاده از کتاب های کمک درسی می شود
یک معلم درس فلسفه و منطق در دوره متوسطه دوم در پاسخ به این سوال که آیا کتاب های درسی اشکال یا کمبودی دارد که دانش آموزان را به مطالعه کتاب های کمک درسی وادار کند، به خبرنگار حوزه آموزش دانا گفت: اصلا اینطور نیست و این کتاب ها معمولا به دلیل اجبار مدارس و یا خانواده ها تهیه و در کلاس استفاده می شود.
وی افزود: اگر معلم از قبل اطلاعات کاملی در مورد درس داشته باشد و با اطلاعات دقیق سر کلاس برود می تواند به خوبی موضوع را برای دانش آموزان توضیح دهد، طوری که اکثر دانش آموزان متوجه مفهوم بشوند و نیازی به کتاب های کمک درسی برای یادگیری درس در خارج از کلاس نداشته باشند.
این معلم دبیرستان افزود: با وجود این، مدیران و حتی بعضی آموزگاران بر استفاده از این کلاس ها تاکید دارند؛ زیرا فکر می کنند در این صورت دانش آموزان بهتر می توانند در آزمون های مختلف و آزمون سراسری موفق شوند.
وی همچنین به تفاوت های دانش آموزان اشاره کرد و گفت: ممکن است بعضی دانش آموزان با آموزش های معلم در کلاس مفهوم را کاملا درک نکنند ولی این فقط شامل تعداد اندکی از آنهاست.

***استفاده از کتاب های کمک درسی، ضرورت یا مُد
این آموزگار درس دین و زندگی افزود: معلمان معمولا در دوره های ضمن خدمت برای یادگیری روش های تدریس جدید شرکت می کنند و بر اساس این آموزش ها می توانند مفاهیم کتاب های درسی را به خوبی آموزش و انتقال دهند.
وی در مورد استفاده از کتاب های معلم و کتاب کار از مجموعه های دفتر تالیف کتاب های درسی ابتدایی و متوسطه نظری نیز گفت: من معمولا طرح درس روزانه، ماهانه و سالانه را برای خودم می نویسم ولی استفاده از این کتاب ها و حتی منابع اینترنتی زیاد آسان و کاربردی نیست. برای نمونه در کتاب های درسی سایت گروه های مختلف تالیف کتب آمده است ولی در بعضی از آنها اصلا اطلاعاتی نیست.
این معلم دبیرستان در توضیح اینکه چرا مدیران و معلمان کتاب های کمک درسی را توصیه می کنند تاکید کرد: یکی از دلایل آن این است که وقتی یک رتبه برتر کنکور با خواندن کتاب های یک موسسه در آزمون سراسری موفق می شود و این موضوع را بیان می کند، معلم ها و مدیران می خواهند آن کتاب در مدرسه استفاده شود و به نوعی این موضوع مد شده است. گاهی هم مدیر مدرسه می گوید ناشری با ما تماس گرفته و تخفیف زیادی روی کتاب هایش می دهد، حتی ناشران بزرگ هم برای معلم ها کتاب مجانی می فرستند یا تخفیف های خوبی می دهند که منبع درامدی برای مدرسه است.
وی راهکار این موضوع را سخت گیری بیشتر آموزش و پرورش دانست و گفت: آموزش و پرورش بخشنامه های مختلفی برای همکاری کردن مدارس با موسسات مجموعه های آموزشی یا بهداشتی مختلف دارد و مثلا بخشنامه می شود با این موسسه یا مجموعه بهداشتی اصلا همکاری نکنید، می تواند در این مورد نیز بخشنامه ای صادر کند و هر گونه خرید کتاب از این موسسات را ممنوع یا با راهکارهای تشویقی معلمان را به استفاده نکردن از این کتاب ها ترغیب کند.

***رابطه مدیران مدارس با ناشران یکی از دلایل خرید کتاب های کمک درسی
معاون یک مجتمع آموزشی حوالی تهران نیز در این مورد گفت: کتاب های درسی کمبودی ندارد، ولی در سال های اخیر خانواده ها با انگیزه شرکت دانش آموزان در آزمون های مدارس استعدادهای درخشان در پایه های پنجم و ششم این کتاب ها را توصیه می کنند، در مدرسه ما که دانش آموزان افغان زیاد دارد و آنها نمی توانند در آزمون های مدارس استعدادهای درخشان شرکت کنند در هر کلاس شاید 10 یا 20 درصد دانش آموزان برای آموزش در این مدارس خود را آماده می کنند؛ ولی در مدارس سطح متوسط شهر تهران حدود 50 درصد خانواده ها اصرار دارند فرزندشان در این آزمون شرکت کنند.
این معاون مدرسه دلیل دیگر را تمرین های بیشتر برای دانش آموزان دانست و گفت: آموزگاران با استفاده از کتاب های تمرین دانش آموزان را به انجام تمرین های بیشتر وادار می کنند، تمرین هایی که عموما پاسخ آنها هم در انتهای کتاب وجود دارد.
وی در پاسخ به این سوال که ایا این امر با سیاست های فعلی رسمی آموزش و پرورش مبنی بر مهارت محوری تناقض ندارد، گفت: همینطور است، ولی تناقض های دیگری هم داریم؛ مانند اینکه قرار بود کنکور حذف شود ولی نشد و همچنان دانش آموزان باید کتاب های زیادی بخوانند تا موفق شوند. البته اخیرا در پایه دبستان استفاده از کتاب های کمک درسی ممنوع شده ولی هنوز همه معلم ها و مدیران با این تغییر هماهنگ نشده اند و به زمان بیشتری نیاز است.

***معلم باید انگیزه داشته باشد
این معاون مدرسه ادامه داد: از طرف دیگر معلم باید به اندازه ای انگیزه داشته باشد که بتواند مهارت محوری را در کلاس ترجیح دهد، ولی بسیاری معلم ها انگیزه و توان کافی برای این کار ندارند که بخشی از این امر به دلیل مشکلات کاری آنهاست.
«برای نمونه همین امسال آموزش و پرورش بخشنامه ای صادر کرد که بر اساس آن اگر دوره خدمت 30 ساله آموزگاری بعد از مهر تمام شده باشد، تا سال بعد نمی تواند برای بازنشستگی اقدام کند و اگر قصد بازنشستگی داشته باشد، همین امر باعث می شود این مدت را بدون انگیزه و توان کافی سر کلاس حاضر شود».

***ارتباط مالی مدیران مدارس با ناشران
این معاون مدرسه نیز به نوعی به ارتباط مالی مدیران با ناشران اشاره کرد و گفت: بعضی مدیران هم با ناشران ارتباط مالی دارند و برای نمونه ناشر کتاب را با تخفیف به مدیر می فروشد ولی مدیران قیمت پشت جلد را از خانواده ها می گیرد؛ البته که این پول برای مدرسه هزینه می شود ولی وقتی مدیر مدرسه سرانه ای ندارد و همچنان باید قبوض برق، آب و گاز را پرداخت کند و هزینه های دیگری را بدهد، این هزینه ها از کجا باید تامین شود؟ حتی سال گذشته مدارس سرانه ای دریافت نکردند در حالی که هزینه هایی داشتند.

*** اشتباه در کتاب های کمک درسی و آشفتگی ذهن دانش آموزان
یک معلم زیست شناسی متوسطه دوم نیز با بیان اینکه اهداف کتاب های درسی با کتاب های کمک درسی متفاوت است، افزود: در کتاب های درسی با اَشکال و مطالب زیادی مواجه می شویم که به آنها پاسخی داده نشده و دانش آموز باید با کمک معلم و خلاقیت خود به پاسخ سوالات برسد، اما اهداف کتاب های کمک درسی متفاوت است.
وی افزود: کتاب های کار از جمله کتاب های کمک درسی است که در مدراس استفاده می شود و انواع مختلفی دارد؛ مانند کتاب هایی که مجموعه ای از سوالات امتحانات نهایی و امتحانات سال های قبل مدارس مختلف را در برمی گیرد، کتاب هایی که انواع سوالات بر اساس حیطه های آموزش و پرورش به اشکال مختلف چهارگزینه ای، جای خالی و مفهومی در آنها هست و کتاب های نکته و تست زنی برای دانش آموزانی که خود را برای آزمون سراسری آماده می کنند و در مجموع معایب و محاسن مختلفی دارند.
این معلم افزود: کتاب های کمک درسی قدرت خلاقیت و ابتکار دانش آموز را کاهش می دهند؛ زیرا تمام مطالبی که دانش آموز با ذهن کنجکاو خود باید به آن برسد یکباره پاسخ داده می شود.
وی در مورد اینکه آیا بدون وجود این کتاب ها آموزگاران با مشکل روبرو می شوند، گفت: مشکلی نخواهیم داشت ولی معلم به دلایل مختلف می خواهد از این کتاب ها استفاده کند. در حالی که اگر دانش آموز بخواهد 2 ساعت برای یاد گرفتن وقت بگذارد، باید وقتش را بین کتاب درسی و کتاب کار تقسیم کند. در این کتاب ها گاه مطالبی بیان شده که ذهن دانش آموز را آشفته می کند و از اهداف درسی خارج است ولی دانش اموز با انواع سوالات آشنا می شود و راحت تر می تواند جواب دهد ولی خود او برای رسیدن به پاسخ تلاش نکرده است و مانند لقمه ای آماده از آن استفاده می کند.
وی در مورد تاکید بر مهارت محوری به جای حافظه محوری به عنوان یکی از سیاست های فعلی آموزش و پرورش نیز گفت: کتاب های جدید بیشتر دانش آموزان را کنجکاو و ذهن آنها را فعال تر می کند، البته اشکالاتی در این کتاب ها وجود دارد که به مرور رفع می شود و حافظه محوری جای خود را به مهارت محوری می دهد.
«اما برای توسعه آن باید امکانات و شرایط مدرسه را هم در نظر داشت برای نمونه وقتی در یک کلاس 33 دانش آموز حضور دارند، حتی فضا برای آموزش کافی نیست چه برسد به اینکه فضای فعالی داشته باشم یا آزمایشگاه های مجهز از دیگر مسائل هستند که غیر از بعضی مدارس محدود این امکانات در بیشتر مدارس وجود ندارد».
این دبیر دبیرستان در مورد استفاده از مواد آموزشی مانند کتاب معلم یا کتاب کار یا نرم افزارهای اموزشی گفت: من از این امکانات استفاده نکرده ام و حتی گاهی نرم افزارهای آموزشی را خودم تهیه کرده ام که به شکل اسلاید یا پاور پوینت بوده است. البته این کتاب ها طرح درس یا شیوه تدریس هم دارند که به نظر من موضوعی شخصی است و هر معلم باید با توجه به شرایط کلاس و مدرسه بنویسد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا یک دانش آموز با سطح هوشی متوسط در مدرسه ای در مناطق متوسط نشین تهران می تواند بدون استفاده از کتاب های کمک درسی در آزمون سراسری موفق شود یا خیر، عنوان گرد: با شرایط فعلی و سوالات سازمان سنجش فکر نمی کنم، زیرا سوالات طوری است که اگر دانش آموز روش های تست زنی را بلد نباشد نمی تواند موفق شود.
وی تاکید کرد: ضمن اینکه حتی رتبه های برتر کنکور هم از این کتاب ها استفاده می کنند، اما اگر این شیوه تغییر کند و استعداد هر دانش آموز واقعا شناخته شود، می توان گفت نیازی به استفاده از این کتاب ها نیست و هر دانش آموزی با سطح مشخصی از هوش و شرایط یادگیری در زمینه ای که استعداد دارد موفق خواهد شد.