به گزارش خبرگزاری دانا، ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری آخرین رسول خدا، حضرت محمد (ص) در سن ۶۳ سالگی در شهر مدینه وفات یافتند و در همان شهر به خاک سپرده شدند. بنا بر روایات متواتر حدود ۴ دهه بعد از وفات پیامبر در ۲۸ صفر سال ۵۰ هجری نواده گرامی ایشان، امام حسن مجتبی (ع) نیز توسط مزدوران معاویه به شهادت رسیدند. فقدان رسول گرامی اسلام، و نیز نواده گرامی ایشان اندوهی بزرگ و حادثه‌ای سخت برای جامعه اسلامی بود. قرآن کریم در آیات خود، رسول خدا (ص) را سراج منیر (چراغ فروزان) در مسیر رستگاری خواند و او را رحمتی برای جهانیان، و الگو و اسوه چگونه زیستن معرفی کرد.

به مناسبت رحلت پیامبر اکرم (ص) با حجت‌الاسلام و المسلمین شهاب‌الدین علایی‌نژاد، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم و استاد مدرسه علمیه معصومیه (س) در خصوص سیره پیامبر اعظم (ص) گفتگو کردیم؛

وی با اشاره به سیره نبی مکرم اسلام (ص) در نوع برخورد با افراد مختلف، سبک زندگی و اساساً اخلاق آن حضرت اظهار کرد: در این مورد قرآن بهترین معرف و راهنما برای شناخت حضرت محمد (ص) محسوب می‌شود، چنانچه در آیه ۲۱ سوره احزاب آمده است: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا» (قطعاً برای شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکوست برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می‌کند)، همچنین در آیه ۴ سوره «قلم» در وصف نبی مکرم اسلام آمده است: «وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ» (و راستی که تو را خویی والاست)، با توجه به اوصافی که از حضرت رسول در قرآن آمده است به عنوان یک مسلمان باید دقت کنیم تا سیره آن حضرت را در زندگی اجرا کنیم یا حداقل سعی کنیم که شبیه پیامبر (ص) رفتار کنیم.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در بخش دیگری از مباحث خود با بیان اینکه آثار مهمی در رابطه با اخلاق و نوع رویکرد پیامبر (ص) از سوی محققان دین در اعصار مختلف نوشته شده است، گفت: برای مثال کتاب‌هایی نظیر «الشمایل النبویة و الخصائص المصطفویة»، «اخلاق النبی وآدابه»، «اَلصَّحیح مِنْ سیرَةِ النّبیِّ الْاَعْظَم (ص)» و … که هرکدام می‌تواند چراغ راه باشند.

وی افزود: سیره پیامبر اکرم (ص) برای ما یک حجت است، خداوند در آیه هفتم سوره «حشر» می‌فرماید: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» (و [از اموال و احکام و معارف دینی] آنچه را پیامبر به شما عطا کرد بگیرید و از آنچه شما را نهی کرد، باز ایستید و از خدا پروا کنید؛ زیرا خدا سخت کیفر است)، این آیه به معنای اطاعت کامل از حضرت رسول است، در واقع نحوه برخورد و سیره و معاشرت پیامبر (ص) با مردم برای ما مسلمین حجت شرعی است.

اگر قرار است جامعه اسلامی به سمت و سوی صلاح و خیر حرکت کند باید از اساس و بنیان نسبت به جاری کردن سیره نبوی مبادرت ورزد حجت الاسلام علایی‌نژاد گفت: با این مقدمه می‌توان به این مساله توجه داشت که اگر قرار است جامعه اسلامی به سمت و سوی صلاح و خیر حرکت کند باید از اساس و بنیان نسبت به جاری کردن سیره نبوی مبادرت ورزد؛ پیامبر خدا در زندگی اهل توکل بود، در سختی‌ها اعتقاد به حکمت خداوندی داشت، اگر امروز در زندگی خود همین رویه را داشته باشیم بسیاری از مسایل چه بسا پیش نیایند. وقتی انسان بداند تکیه گاهی چون خداوند دارد از مشکلات زندگی هراسی ندارد.

وی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به برخی ویژگی‌های رفتاری حضرت رسول (ص) که نیاز اساسی جامعه امروز محسوب می‌شود، گفت: نبی مکرم اسلام هرگز با اشخاص برخورد تند نداشت، هرگز سر کسی فریاد نکشید، اهل سخاوت بود و امین اموال مردم. این مواردی است که جامعه انسانی در همه ادوار به آن نیاز دارد، مختص به یک دوره نیست اما به دلایل مختلفی اکنون این خصایص اخلاقی در جوامع اسلامی رنگ باخته است، دلیل آن هرچه که باشد فضیلت‌های اخلاقی به راه خود می‌روند و هرگز از فطرت انسان‌ها حذف نخواهند شد. ممارست به این رفتارها با تاسی به سیره حضرت رسول (ص) است که می‌تواند انحطاط‌های اخلاقی را از میان بردارد و یا به حداقل برساند.

استاد مدرسه علمیه معصومیه (س) گفت: از جمله دیگر مسایلی که در زندگی پیامبر اکرم (ص) نقش پررنگی ایفا می‌کرد وقت شناسی بود. شاید امروز برای بسیاری از افراد جامعه این مساله تبدیل به یک دغدغه شده باشد، برخی یا از کمبود زمان برای انجام امور و کارهای خود می‌نالند، برخی از به بطالت گذراندن زمانی که در اختیار دارند، هر دو طیف این افراد در جامعه وجود دارند. هر دو گروه برای اوقات خود تعریف مشخصی را ارایه نکردند، انسان در کنار پرداختن به امور و مشاغلی که دارد باید ساعاتی را به خودش اختصاص دهد، از سوی دیگر نباید اجازه داد که بیکاری در زندگی جولان دهد. این سیره پیامبر اکرم (ص) است. آن حضرت وقت خود را به سه قسمت تقسیم کرده بود؛ امام سجاد (ع) در این باره می‌فرماید: «کانَ [رسولُ الله] إذا أوَی إلیَ مَنزِلِهِ، جَزَّءَ دُخُولَهُ ثَلاثَةَ أجزَاءٍ: جُزءاً لِلَّهِ، وَجُزءاً لِأهلِهِ، وَجُزءاً لِنَفسِهِ» (پیامبر (صلی الله علیه و آله) وقت خود را در منزل به سه قسمت می‌کرد: بخشی برای (عبادت) خدا، بخشی برای خانواده و بخشی برای خویش).

وی در ادامه به جایگاه افراد باتقوا نزد پیامبر (ص) اشاره کرد و گفت: ارج و قرب افراد نزد آن حضرت بر اساس تقوای افراد، میزان یاری رساندن به مردم تعریف می‌شد؛ پیامبر (ص) هرگز عواملی نظیر ثروت و شهرت را عامل احترام یک فرد قلمداد نمی‌کرد. اتفاقاً نزد آن حضرت کسی ارج و قرب داشت که زندگی ساده ای داشت، اخلاق نیکو داشت و خلق خدا از او در امان بودند.

علایی نژاد تصریح کرد: از جمله دیگر مواردی که می‌توان از سیره حضرت رسول (ص) به عنوان مرهمی بر آلام امروز جامعه بهره جست، محبت و دوری از کینه توزی بود. برای بسیاری از افراد پیش آمده است که اسیر کینه توزی دیگران شوند یا خودشان انسان کینه‌ای باشند. کینه هیچ دستاوردی ندارد، جز آنکه جسم و روح فرد کینه ورز را زجر می‌دهد و همواره از شمار دوستانش می کاهد، شاید وقت آن باشد که اندکی بیندیشیم که آن حضرت چگونه با مخالفان خود برخورد می‌کرد؛ چگونه با کسانی که زخمی اش کردند سخن می‌گفت. نقل شده است که بعد از زخمی شدن پیامبر (ص) در یکی از جنگ‌ها شخصی یهودی در گوشه‌ای از خرابه پنهان شده بود و به دعای پیامبر (ص) گوش می‌داد که برای امت اش و کسانی که او را این چنین زخمی کرده بودند دعا می‌فرمود. آن مرد همانجا مسلمان شد، او سیره و سبک زندگی رحمت للعالمین را در عمل دید و مسلمان شد، بنابراین چرا یک انسان مسلمان نباید در زندگی تلاش کند که با اقتدا به پیامبر اکرم (ص) اسوه و عامل انگیزه به امور نیک در دیگران باشد؟

وی در بخش دیگری از مباحث خود اظهار کرد: از دیگر نکاتی که برای جامعه امروز ما یک درمان است، بهره جستن از نظرات افراد است، مشورت کردن و خودرای نبودن. پیامبر (ص) با آنکه به منبع وحی متصل بود اما همواره در امور با صاحب نظران مشورت می‌کرد، از جمله مصادیق این امر مشورت در جنگ خندق بود که در تاریخ ثبت شده است. یک نوع اجماع نظر بعد از مشورت؛ مولفه ای که گمشده امروز جامعه ما است.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه قم تصریح کرد: شاید برای بسیاری از افراد این پرسش مطرح شود که آیا واقعاً می‌توان چنین سیره‌ای را در زندگی پیاده کرد؟ پیامبر (ص) با ما تفاوت داشت و موارد و مباحثی از این دست، پاسخ آن است که قطعاً ما نمی‌توانیم دقیقاً مثل پیامبر (ص) باشیم اما حداقل می‌توانیم تلاش کنیم که شبیه به آن حضرت باشیم، خلق نیکو با اطرافیان داشته باشیم، پیامبر (ص) فرمود: «إِنَّ أَکْمَلَ اَلْمُؤْمِنِینَ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ أَخْلاَقاً.» (همانا کامل‌ترین مومنان از نظر ایمان، خوش اخلاق ترین آنان است.)، امروز به ویژه با شرایطی که ایجاد شده است اخلاق نیکو، تبسم و با طمانینه سخن گفتن یک وظیفه است. بیماری که گریبان جامعه را گرفته است منجر به مصائب متعددی شده است، بسیاری از افراد عزیزان خود را از دست دادند، برخی کسب و پیشه خود را در جریان این بیماری منحوس از دست دادند و هر فرد به نوعی درگیر شده است. در چنین شرایطی مراعات و خلق نیکو وظیفه ما به عنوان مسلمان است. اگر قرار است سیره نبوی در جامعه پیاده شود این دوران مهمترین و بهترین زمان برای آن است که واقعاً از نظر اخلاقی یک تکان اساسی به خود بدهیم و دنباله رو واقعی راه پیامبر اکرم (ص) باشیم.

قطعاً ما نمی‌توانیم دقیقاً مثل پیامبر (ص) باشیم اما حداقل می‌توانیم تلاش کنیم که شبیه به آن حضرت باشیم، خلق نیکو با اطرافیان داشته باشیم حجت الاسلام و المسلمین علایی نژاد در ادامه به جایگاه عقلانیت در سیره نبوی اشاره کرد و گفت: خرافات در جامعه عرب جاهلی موج می‌زد، حتی بعد از بعثت نیز این مساله رواج داشت اما به حداقل رسید و این اتفاق مرهون روشنگری‌های پیامبر اکرم (ص) بود، آن حضرت به دنبال آن بود که جامعه را وادار به اندیشیدن کند. برای مثال در جریان درگذشت ابراهیم فرزند پیامبر (ص)، ناگهان خورشیدگرفتگی اتفاق افتاد، برخی این مساله را به مرگ فرزند حضرت مربوط دانستند اما پیامبر (ص) سریع وارد عمل شده و توضیح داد که این اتفاق پدیده طبیعی است و ارتباطی به از دنیا رفتن فرزندم ندارد؛ حال بیاییم و وصف حال خود و جامعه را ببینیم. امروز چه قدر خرافات در جامعه ما گسترش یافته است؟ عرفان‌های کاذب و نوظهور با تکیه بر همین خرافات چه قدر جولان دادند؟ راه مقابله با این جریانات روشنگری است، بیان حقیقت و ارایه عرفان ناب اسلامی است. تاکنون تلاش‌های متعددی از سوی مراکز تخصصی و به ویژه حوزه علمیه در این عرصه صورت گرفته است اما جا دارد این مساله و رویکرد تقویت شود.

وی در تشریح سیره رسول اکرم (ص) در زندگی، به رازداری آن حضرت اشاره کرد و گفت: هرگز راز کسی را فاش نمی‌کرد و همواره می‌فرمود اگر از راز کسی با خبر شدید مبادا آن را برملا کنید. این مولفه ای است که باید به آن توجه کنیم، چه بسیار افرادی که با اطلاع از راز نزدیک ترین دوست یا حتی دشمن خود در زندگی جولان می‌دهند. پیامبر (ص) می‌فرمود نسبت به آنچه که در جلسات خصوصی مطرح می‌شود امانت دار باشید، حال سوال آن است که ما چه قدر امانت دار سخنان دوستان و نزدیکان و سایر مردم هستیم؟

حجت الاسلام و المسلمین علایی نژاد در بخش دیگری از مباحث خود با تاکید بر رفق و مدارا در سیره رسول اکرم (ص) گفت: آن حضرت اصل مودت و رحمت را مبنای دعوت خود قرار داده بود و قلوب مومنین نیز بر اساس همین محبت جذب پیامبر (ص) می‌شد چنانچه خداوند در آیه ۶ سوره «کهف» فرمود: «فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَکَ عَلَی آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهَذَا الْحَدِیثِ أَسَفًا» (شاید اگر به این سخن ایمان نیاورند تو جان خود را از اندوه در پیگیری [کار] شان تباه کنی)، این آیه موید آن است که پیامبر (ص) تا چه اندازه دلسوز هدایت مردم بود. نکته جالب توجه در این مورد آن است که حضرت حتی نسبت به دشمنان و منافقات چنین رفتاری داشت. در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران آمده است: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» (پس به [برکت] رحمت الهی با آنان نرمخو [و پرمهر] شدی و اگر تندخو و سختدل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار [ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل‏کنندگان را دوست می‌دارد)؛ از جمله بارزترین نمونه‌هایی که می‌توان نسبت به مدارای پیامبر اکرم (ص) با دشمنان مطرح کرد جریان فتح مکه است، در این روز بسیاری از کفار، دشمنان و منافقان در تیررس حضرت بودند، مکه فتح شده بود اما حضرت اعلام کرد که همه در امان هستند.