تالاب میانکاله امسال یکبار در تابستان و یکبار هم این روزها مقصد سفر بی بازگشت پرنده های مهاجر شده است. درباره علت مرگ و میر بی‌سابقه پرندگان در این منطقه دلایل مختلفی بیان شده است اما آنچه مهم است تلف شدن حجم زیادی از پرندگان در مدتی کوتاه در این تالاب زیباست.
نرگس دادور، خبرگزاری دانا، سرویس آموزش؛ "کنوانسیون بین‌المللی رامسر" حدود ۵۰ سال پیش در شهر رامسر ایران برای حفاظت از اکوسیستم تالاب‌ها تصویب شد و مدتی پس از آن میانکاله به عنوان اولین تالاب ثبت شده در فهرست این کنواسیون بین المللی معرفی شد و "بهشت پرنده‌نگری ایران" لقب گرفت. هر ساله در فصل زمستان پرندگان زیادی از جمله فلامینگو، چنگر، اردک و غازها از مناطق سردسیر نیمکره شمالی به عرض‌های پایین‌تر حرکت می‌کنند و تعداد زیادی از آن‌ها در میانکاله فرود می‌آیند تا پس از مدتی دوباره سفر خود را ادامه دهند اما امسال میانکاله نقطه پایان سفر هزاران پرنده در این منطقه شد.
ادامه تلفات پرندگان مهاجر زمستان‌گذران در تالاب بین‌المللی میانکاله آن هم چند روز پس از اعلام رسمی دامپزشکی مبنی بر توقف روند مرگ این گونه‌ها، سبب نگرانی محلی‌ها شده و درباره شناخت منشاء مرگ پرندگان نیز تردید ایجاد کرده است. لاشه پرندگان در بخش هایی از تالاب میانکاله همچنان دیده می شود و مردم محلی هم مدعی هستند که آمار تلفات اگر چه کاهش یافته، ولی به صفر نرسیده است.
بوتولیسم، یکی از متهمان ماجرا
گمانه زنی‌های بسیاری از ابتلای پرندگان به آنفلوآنزای فوق حاد، نیوکاسل، مسمومیت با فاضلاب و نظایر آن وجود داشت که سرانجام روز چهارشنبه سازمان دامپزشکی علت این موضوع را بیماری بوتولیسم اعلام کرد.
علی صفر ماکنعلی، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی گفته بوتولیسم بیماری فلج کننده، کشنده و مرگباری است که با هضم توکسین تولید شده از طریق کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود. شیوع بوتولیسم در پرندگان آبزی حیات وحش اتفاق می‌افتد که طی آن تعداد زیادی از پرندگان دچار عفونت شده و تلف می‌شوند.
ماکنعلی معتقد است کلستریدیوم بوتولیسم یک باکتری بی هوازی است که در گیاهان فاسد و مواد حیوانی تکثیر می‌شود و اغلب در دریاچه ها در دوره‌های کمبود اکسیژن و کیفیت پایین آب رخ می‌دهد. البته این باکتری در تالاب‌ها و دریاچه‌هایی که بالاترین استانداردهای حفاظتی را هم داشته‌اند، گزارش شده است؛ یعنی تاکنون تمامی عوامل محیطی بروز این رخداد شناسایی نشده است.
به گفته وی پرنده‌های درگیر بیوتوکسین قادر به استفاده از بال‌ها و پاهای خود نبوده و به عبارتی دچار کم حرکتی و ناتوانی پرواز می‌شوند. این پرنده‌ها که دچار فلجی ماهیچه‌های گردن می‌شوند، توانایی نرمال نگه‌داشتن سر خود را از دست می‌دهند. به همین دلیل گردن آن‌ها خمیده شده و به آن‌ها گردن خمیده می‌گویند. این پرندگان می‌توانند روزها در این موقعیت باقی بمانند.
اما اسماعیل کهرم - پرنده‌شناس - درباره مطرح شدن «بوتولیسم» به عنوان علت مرگ پرندگان مهاجر میانکاله در گفتگو با ایسنا گفتهاینکه اعلام کرده‌اند علت مرگ پرندگان میانکاله سم بوتولیسم است، پاک کردن صورت مسئله است.
وی معتقد است اگر دیدگاه سازمان دامپزشکی مبنی بر تغذیه پرندگان در محیط بسته و آلوده تالاب را بپذیریم، حال این پرسش‌ها مطرح می‌شود که آیا تمام پرندگان تلف شده در یک نقطه یعنی «قلعه پایان گلوگاه» با همدیگر تصمیم گرفتند آب را بخورند و بمیرند؟ چرا تا به‌حال این اتفاق نیفتاده است؟ امکان پذیر نیست که چند هزار پرنده در یک مقطع زمانی از یکجا در دل تالاب که سم بوتولیسم به‌خاطر شرایط خاصی درآن ایجاد شده است، آب بخورند و بمیرند. یعنی خودکشی دسته جمعی کرده‌اند؟ آیا پرندگان میانکاله علایم مسمومیت پرندگان که فضله زرد و خروج مایع زردرنگ از دهان است را داشته‌اند؟
احتمال شیوع «وبای پرندگان» بیشتر از بوتولیسم است
محمدعلی یکتانیک کارشناس و فعال محیط زیست با اشاره به اینکه عمده تلفات پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله که آخرین سنگر پرندگان مهاجر در شمال و مرکز کشور محسوب می‌شود به شکل قابل توجهی در نزدیک سواحلی است که در حاشیه آنجا واحدهای مرغداری (کشتارگاه)، کارخانه‌های کنسروسازی و کارخانه تولید برگ اسکناس به وقوع پیوسته است، افزود: در این شرایط سازمان دامپزشکی باز هم چشم خود را بر روی احتمالات دیگر بسته و می‌گوید به دلیل کاهش حجم و سطح آب باکترهای موجود در تالاب فعال شده‌اند، و این مساله منجر به تولید سم شده است. در حالی که منابع علمی می‌گوید در مناطقی که پساب‌های کشتارگاهی و فاضلاب‌های صنعتی بخصوص فاضلاب آلوده به فلزهای سنگین وارد آب شود، «وبای پرندگان» (پاستورلوز) رخ می‌دهد، درست شبیه شرایطی که در این تالاب اتفاق افتاده است.
به گفته یکتانیک، نمونه گیری سال گذشته مؤسسه رازی از ٥٠ لاشه پرنده مهاجر نشان از پر خونی مغزها و بیماری وبای پرندگان با جدا سازی میکروب «پاستورولا مولتیسیدا» از صد در صد مغز نمونه‌های مذکور داشته است.
تلفات ادامه داد
رییس اداره حیات وحش محیط زیست مازندران در گفت و گو با ایرنا ادامه داشتن تلفات پرندگان در میانکاله را تایید کرده و گفته اگرچه آمار تلفات نسبت به روزهای اول شیوع کاهش چشمگیری نشان می دهد، ولی همچنان این روند کم و بیش ادامه دارد.
کوروش ربیعی گفته ما همه روزه با بسیج نیروهای خود، پاکسازی لاشه ها از سطح آب تالاب و کناره ها را انجام می دهیم، اما گویا تلفات تمامی ندارد.
ربیعی معتقد است به دلیل کاهش بارندگی در استان طی ماه های آذر و دی ، میزان ورودی آب به تالاب میانکاله نسبت به ماههای فصل سرد سال گذشته کاهش داشته و در مقابل هوا نیز در این مدت گرمتر از گذشته بود و احتمال می رود این روند بر راکد ماندن آب و بروز بیماری بوتولیسم که از سوی دامپزشکی اعلام شده، تاثیر گذار بوده باشد.
ربیعی گفته در شرایط فعلی تداوم تلفات پرندگان برای ما تا حد زیادی نگران کننده شد و این که نمی دانیم تا کی این روند می خواهد ادامه داشته باشد نیز این وضعیت را برای ما بدتر می کند و امیدواریم تا در روزهای آینده دامپزشکی که متولی شناسایی بیماری است، در این بحث اظهار نظری داشته باشد.
درحالی که سازمان حفاظت محیط زیست خبر از فروکش کردن مرگ و میر پرندگان در میانکاله می‌دهد و امیدوار است که این اتفاق در آینده مجدد تکرار نشود، هنوز ابهامات و پرسش‌هایی درباره علت تلفات پرندگان در این منطقه مطرح است و باید از سوی دستگاه‌های ذیربط به آن‌ها پاسخ داده شود.
صید و شکار بی‌رویه در زیستگاه‌های پرندگان مهاجر در ایران موجب شده است کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر به کشورمان تذکر دهد. این موضوع همواره یکی از دغدغه‌های فعالان محیط زیست نیز بوده است. حالا در کنار این صید و شکار تهدیدات زیست‌محیطی دیگری از جمله آلودگی آب به پسماند و پساب، تامین نشدن حقابه تالاب و .... مطرح شده است که انتظار می‌رود سازمان حفاظت محیط زیست به بررسی دقیق تمامی این موارد بپردازد و اجازه ندهد که مدیریت زیستگاه‌های پرندگان مهاجر بیش از پیش از دستش خارج شود.
