حدود ۴۴ سال از فرمان تشکیل نهضت سوادآموزی می‌گذرد؛ فرمانی که یکسال پس از پیروزی انقلاب توسط امام خمینی (ره) در حالی صادر شد که آن زمان بیش از نیمی از جمعیت ۶ سال به بالای ایران «بیسواد» بودند و حال به برکت فرمان امام و توسعه سوادآموزی، جمهوری اسلامی ایران در آستانه ریشه‌کنی «بیسوادی» قرار دارد.
به گزارش پایگاه خبری دانا تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی خیل عظیمی از کودکان لازم‌التعلیم از امکان ورود به مدارس محروم بودند و با توجه به روند صعودی رشد جمعیت، بر تعداد بیسوادان جامعه افزوده می‌شد، به طوریکه طبق سرشماری سال ۱۳۵۵ بیش از نیمی از جمعیت کشور بیسواد بودند.
فرمان امام خمینی(ره) و تاسیس نهضت سوادآموزی
یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و با توجه به اهمیت و ضرورت سوادآموزی و توسعه عدالت آموزشی به‌فرمان امام خمینی در دی‌ماه ۱۳۵۸ نهضت سوادآموزی تأسیس شد. از بین بردن بیسوادی در کشور، استقلال فرهنگی، تبدیل کردن ایران به مدرسه‌ای بزرگ، از مهم‌ترین نکات مدنظر درتشکیل نهضت سوادآموزی بود.
کاهش فاصله باسوادی زنان و مردان بعد از انقلاب
در حالیکه یکی از اهداف طلایی نهضت سوادآموزی گسترش «عدالت آموزشی» بود، این وضعیت (عدالت آموزشی) اوایل انقلاب، «بحرانی» بود. با موج سودآموزی که نهضت در کشور به راه انداخت، علاوه بر افزایش سوآموزی زنان و دختران ایرانی، فاصله باسوادی شهری و روستایی نیز از ۳۴ درصد به کمتر از ۱۱ درصد کاهش یافته است.
اجرای طرح بسیج عمومی سوادآموزی در سال ۱۳۶۹ و افزایش نرخ باسوادی به ۹۷ درصد در سال ۱۴۰۲
با اجرای طرح بسیج عمومی سوادآموزی در سال ۱۳۶۹ و آموزش بیش از ۴.۱ میلیون نفر بیسواد مطلق در طول یک دهه، در سال ۱۳۷۵ نرخ باسوادی در ایران به ۷۹٫۵ درصد رسید (۱۸ درصدافزایش). این افزایش در سرشماری ۱۳۸۵، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۵ به ترتیب تا ۸۴.۶ درصد، ۸۴.۸ درصد و ۸۷.۶ درصد ادامه پیدا کرد و در برآورد سال ۱۴۰۰ این رقم به ۹۰.۵ درصد (در گروه سنی شش سال و بالاتر) افزایش یافت؛ این در حالیست که این رقم بنابر آخرین اظهارات رییس نهضت سوادآموزی (سال ۱۴۰۲) به ۹۷ درصد رسیده است.
افزایش ۴۲.۵ درصدی باسوادی پس از انقلاب
بر اساس نتایج شش سرشماری نفوس و مسکن انجام شده در چهاردهه گذشته، درصد باسوادی جمعیت شش سال و بالاتر کشور از ۴۷.۵ درصد سال ۱۳۵۵ به ۸۷.۶ درصد در سال ۱۳۹۵ رسید و در برآورد سال ۱۴۰۰ به عدد ۹۰.۵ درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر میزان باسوادی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بالغ بر ۴۲.۵ درصد افزایش یافته است.
درصد باسوادی جمعیت ۴۹-۱۰ ساله ( حدود ۵۱ میلیون نفر) حدود ۴۸.۸ درصد در سال ۱۳۵۵ بوده است، درحالی‌که طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ این رقم به ۹۴.۷ درصد رسیده است و قریب به ۴۶ درصد رشد نشان می‌دهد و این رقم در برآورد سال ۱۴۰۰ به رقم ۹۷.۱ درصد افزایش یافته است.
کاهش فاصله درصد باسوادی شهرنشینان و روستاییان
به گزارش ایسنا، به‌منظور تحقق عدالت آموزشی و کاهش اختلاف سواد بین مناطق شهری و روستایی کشور، اختصاص حدود ۵۵ درصد از فعالیت‌های سوادآموزی به مناطق روستایی در ۳۹ سال گذشته، موجب شده شاخص سواد در مناطق محروم کشور بهبود پیدا کند، به‌طوری‌که طبق سرشماری‌های انجام شده بین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵ میزان باسوادی مناطق شهری از ۶۵.۴ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۹۰.۸ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است.
در همین زمان نرخ باسوادی مناطق روستایی از ۳۰.۵ به ۷۸.۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر میزان افزایش باسوادی در مناطق روستایی با شتاب بیشتری صورت گرفته است و تفاوت درصد باسوادی در بین مناطق شهری و روستایی از ۳۴.۹درصد سال ۱۳۵۵ به حدود ۱۲.۳ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته و این رقم در برآورد سال ۱۴۰۰ به ۱۱ درصد رسیده است.
در این میان نهضت در امر سوادآموزی تفاوتی بین هموطنان و مهاجران اتباع بالاخص افغانستانیها قائل نیست و آموزش این دسته از مهاجران را نیز عهده‌دار شده به طوریکه یک میلیون نفر از اتباع را در سال‌های گذشته باسواد کرده است.
ایران در مرز ریشه‌کنی بیسوادی
وجود ۴ میلیون بیسواد مطلق و کم‌سواد در کشور و راه دشوار سوادآموزی آنها
درحال حاضر مسئولان سازمان نهضت سوادآموزی اعلام می کنند که نرخ باسوادی در ایران به ۹۷.۱ درصد (در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال) رسیده است. بنابراین می‌توان اذعان داشت اکنون در مقطع زمانی ویژه‌ای از جریان نهضت سوادآموزی قرار داریم و شمار بیسوادان باقی مانده نسبت به گذشته کاهش قابل توجهی پیدا کرده و به ریشه‌کنی بیسوادی نزدیک شده‌ایم.
در این راستا نیز سازمان نهضت سوادآموزی طرح‌هایی را طی سالیان گذشته به اجرا درآورده که در زمینه انسداد مبادی بیسوادی موثر بوده و توانسته است امر سوادآموزی را در رده‌های سنی و اقشار مختلف از جمله اتباع خارجی، زندانیان، سربازان، اولیای بیسواد دانش آموزان، کارکنان، کارگران و زنان سرپرست خانوار ارتقاء دهد.
با این وجود و با تمام تلاش‌هایی که طی سال‌های گذشته در حوزه سوادآموزی انجام گرفته است، فراموش نکنیم در هر کشوری قشری تحت عنوان «آموزش‌ناپذیر» وجود دارد؛ این آمار در کشورمان به ۲ درصد می‌رسد که بنا به دلایل مختلفی از جمله عدم توانایی یادگیری، نمی‌توان به این دسته از افراد آموزش‌های لازم را ارائه کرد. همچنان از این امر غافل نشویم که بیسوادیِ پایه همچنان در کشور وجود دارد و یکی از دلایل آن عدم انسداد مجاری بیسوادی و وجود بازماندگان از تحصیل هستند که این افراد نیز به دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از بهره سواد محروم و یا آن را رها می‌کنند؛هرچند آموزش و پرورش در سال‌های اخیر با همراهی سایر دستگاه‌ها از جمله ثبت احوال، وزارت کشور و رفاه در راستای شناسایی و پوشش تحصیلی آنها حرکت کرده است که نوید بخش کاهش دوباره آمارهای بیسوادن در سال‌های آتی است.
پیگیری افزایش سقف سنی سوادآموزی به ۶۵ سال
اکنون جمعیت هدف سوادآموزی تنها گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال را دربرمی‌گیرد، در حالی که اشخاص در سنین ۵۵، ۶۰ و ۶۵ سال که جزو سنین مولد بوده و توانایی کار کردن دارند هم نیاز به سوادآموزی دارند از همین رو مطالعاتی درباره افزایش سقف سنی سوادآموزی تا ۶۵ سال و رایزنی جهت تصویب آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفته است.
گام دوم سواد آموزی با طراحی نقشه عمل باسوادی
به گزارش ایسنا، در حالیکه نهضت سوادآموزی در ابتدای آغاز به کارش، ماموریت باسوادکردن عده بیشماری از بیسوادان کشور را برعهده داشت، حال با نزدیک شدن به مرزهای ریشه‌کنی بیسوادی و افزایش جمعیت باسوادان به ۹۷ درصد، این سوال پیش می‌آید که با گسترش تعداد و ایجاد مدارس حتی در مناطق صعب‌العبور و دایر کردن کلاس درس حتی برای کلاس‌های زیر ۵ دانش‌آموز، ادامه کار این نهضت توجیهی دارد؟ که در این باره هر چند برخی کارشناسان معتقدند ساختار و کارکرد این نهضت نیازمند تغییراتی است اما به چند نکته اشاره می‌شود:
آموزش و تعلیم و تربیت در جهان امروز با تغییرات بسیار گسترده‌ای مواجه شده و طبیعتا این تغییرات مطالبات آموزشی مضاعفی در سطح اجتماع می‌طلبد لذا با تعریف جدید «سواد» که دیگر صرفا در برگیرنده خواندن و نوشتن نمی‌شود، ماموریت اول نهضت‌سوادآموزی دیگر گذر از بیسوادی پایه نیست.
خواندن و نوشتن تعریفی بود که در زمان گذشته برای باسوادی تعریف می‌شد و پاسخگوی بسیاری از مسائل آن مقطع بود اما امروز در تعریف جدید سواد قرار داریم و به‌روزآوری تعاریف، طبیعتا بر مبنای اقتضائات روز جامعه اتفاق می‌افتد بنابراین اگر با تحولات علمی جامعه در بحث سوادآموزی همراه نشویم بسیاری از مشکلات کنونی ادامه خواهد داشت؛ به عنوان مثال، فضای مجازی و نداشتن سواد والدین نسبت به این فضا و اتفاقات پیرامونی، بحران‌ها و مسائل بعضا لاینحلی برای جوانان و نوجوانان ما رقم زده است؛ از همین رواست که گفته می‌شود، سواد آموزی مساله‌ای پایان پذیر نیست و انسان باید در همه دوران زندگی‌اش به سوادآموزی بپردازد.
از سوی دیگر «دوره سوادآموزی» معادل سوم ابتدایی و یا همان سوادخواندن و نوشتن به شمار می‌رود؛ اگر راه نهضت مسدود باشد، این دسته به بن‌بست می‌خورند لذا نهضت با تعریف «دوره انتقال» که معادل ششم ابتدایی است این افراد را به نظام آموزش و پرورش متصل و با برگزاری «دوره تحکیم» از رجعت آنها به بیسوادی جلوگیری و اینگونه درصدد ارتقای سطح دانش این دسته از لازم‌التعلیم‌هاست؛ ۶۰۰۰ نفر در سالیان گذشته از بین همین افراد موفق به دریافت مدارک تحصیلات تکمیلی شده و حدود ۱۰۰۰ نفر به مرحله دکترا رسیده‌اند.
در همین راستا مصوبه‌ای در شورای پشتیبانی سواد کشور به تصویب رسید تا «گام دوم سواد آموزی» و آموزش‌های سواد در ابعاد دیگری اجرایی شود به طوریکه علیرضا عبدی رئیس سازمان نهضت سوادآموزی کشور از تشکیل «شورای عالی سوادآموزی» بعد از هفت سال خبر داده و طراحی نقشه عمل باسوادی را یک ضرورت دانسته است.
بواسطه همین امر، نهضت سوادآموزی همچنین روش‌های نوین سوادآموزی را در دستور کار خود قرار داده است بطوریکه هم‌اکنون جریان سوادآموزی به صورت دوره‌های مجازی نیز در کشور در حال انجام است و دروس ضبط شده در سامانه شاد بارگذاری و افراد میتوانند با مشاهده و مطالعه آنها در آزمون‌های مربوطه شرکت کنند؛ همچنین مدلهای جدید یادگیری بر پایه فضای مجازی توسط سازمان سوادآموزی در حال تولید است.
