تفکر انتقادی توانایی تفکر درباره تفکر است، به اصطلاح هنر ارزیابی افکار با هدف بهبود آنهاست.
یکی از مهارت‌های بسیار حائز اهمیت برای کودکان، آموزش تفکر انتقادی می‌باشد. شاید از خودتان بپرسید که تفکر انتقادی یا نقاد چه معنایی دارد؟ بیایید با استفاده از چند سؤال ساده‌تر با این مفهوم آشنا شویم. آیا تا به حال کودکی از شما سؤالاتی مانند این را پرسیده است؟
- "مامان، چرا آسمان آبی است؟ اگر آبی نبود، چه اتفاقی می‌افتاد؟"
- "وقتی من شب‌ها در خواب هستم، اسباب‌بازی‌هایم چه کار می‌کنند؟"
- "وقتی ماهی سیاه کوچک بزرگ می‌شود، نامش چه می‌شود؟"
و...
اغلب، والدین با سؤالات عجیبی از فرزندان خود روبرو می‌شوند و معمولاً راه‌حلی برای پاسخ دادن به این نوع سؤالات ندارند. گاهی حتی ممکن است فکر کنند که این سؤالات بی‌فایده و کودکانه هستند، اما واقعیت متفاوت است. کودکان دارای ذهنی خلاق هستند و به طور مداوم به کنجکاوی و بررسی محیط اطراف خود مشغول هستند. به همین دلیل، آموزش روش‌های اندیشیدن در این سن بسیار حائز اهمیت است تا کودکان یاد بگیرند چگونه سؤال بپرسند و چگونه پاسخ مناسبی برای سؤالاتشان پیدا کنند.
یک تعریف مناسب برای تفکر انتقادی این است که این مهارت بسیار مهم درباره شیوه تفکر است. اگر بخواهیم یک تعریف ساده از این مفهوم داشته باشیم، می‌توانیم بگوییم که تفکر انتقادی یک فرآیند هدفمند است که در طول آن فرد با استفاده از اطلاعات و شواهد موجود، یک مشکل را بررسی می‌کند تا در نهایت به یک پاسخ مناسب و منطقی برسد.
به زبان ساده‌تر، تفکر انتقادی توانایی تفکر درباره تفکر است، به اصطلاح هنر ارزیابی افکار با هدف بهبود آنهاست. ممکن است در ابتدا به خود بپرسید که این نوع تفکر چه تفاوتی با مهارت حل مسئله دارد. در واقع، تفکر انتقادی یکی از روش‌های حل مسئله است که به ما آموزش می‌دهد چگونه به سؤالاتمان با رویکردی متفاوت پاسخ دهیم.
راهکارهای عملی برای تقویت مهارت تفکر انتقادی کودکان
تفکر انتقادی، یک مهارت عجیب و غریب و پیچیده نیست. در واقع، کودکان نه تنها در سنین پایین این مهارت را می‌دانند، بلکه حتی در زندگی روزمره خود نیز از آن استفاده می‌کنند
اگرچه این مهارت در کودکان وجود دارد، اما می‌توان آن را بهبود بخشید و با استفاده از یک روش مناسب، این نوع از تفکر را در کودکان تقویت کرد. این اقدامات می‌تواند به آنها کمک کند در بزرگسالی و سنین بالاتر، تفکر سالم‌تر و بهتری داشته باشند.
در ادامه، چند توصیه دیگر برای تقویت تفکر انتقادی کودکان را بررسی می‌کنیم:
- تشویق به خواندن کتاب‌ها و داستان‌های مختلف:
خواندن کتاب‌ها و داستان‌ها به کودکان آنها را با دنیای متنوعی از ایده‌ها، شخصیت‌ها و مسائل آشنا می‌کند. این تجربه کودکان را به تفکر و نقد ساختار داستان‌ها و وقایع آنها ترغیب می‌کند. در هنگام خواندن، به کودکان بپرسید که چه اتفاقی رخ می‌دهد و از آنها بخواهید دلایل نظرشان را بیان کنند. همچنین، با بحث و گفتگو درباره مسائل مطرح شده در کتاب‌ها، تفکر انتقادی کودکان را تقویت کنید.
- استفاده از بازی‌های فکری و پازل‌ها:
بازی‌های فکری و پازل‌ها می‌توانند یک راه سرگرم‌کننده برای تقویت تفکر انتقادی کودکان باشند. انتخاب بازی‌ها و پازل‌هایی که نیازمند تفکر، استدلال و حل مسئله هستند، می‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت‌های تفکری خود را تقویت کنند. همچنین، بازی‌های گروهی که نیازمند همکاری و تفکر استراتژیک هستند، می‌توانند توانایی همکاری و تفکر گروهی کودکان را نیز تقویت کنند.
- ۷) تشویق به پرسش و بحث کردن:
به کودکان اجازه دهید سوال بپرسند و در بحث‌های مختلف شرکت کنند. تشویق کودکان به پرسش و بحث کردن در مورد موضوعات مختلف، آنها را به تفکر انتقادی و پرسش‌های عمیق ترغیب می‌کند. به آنها بیاموزید که برای پاسخ به سوالات خود از منابع معتبر استفاده کنند و به دنبال دلایل و توجیهات منطقی باشند.
- توسعه مهارت‌های دیداری:
مهارت‌های دیداری شامل توانایی مشاهده، تحلیل و استدلال از طریق تصاویر و ویدیوها است. از کودکان بخواهید توصیف کاملی از تصاویر، نقاشی‌ها و ویدیوها بدهند و نکات مهم را تشخیص دهند. همچنین مهارت‌هایی به کودکان کمک می‌کند تا از طریق دیدار و تجربه‌ی بصری، تفکر انتقادی خود را تقویت کنند.
- تشویق به حل مسئله:
تشویق کودکان به حل مسئله و مواجهه با چالش‌ها، تفکر انتقادی آنها را تقویت می‌کند. می‌توانید به کودکان سوالات مشکل‌سازی بپرسید و آنها را به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه و منطقی ببرید. همچنین، بازی‌ها و فعالیت‌هایی که نیازمند حل مسئله هستند را برای کودکان ارائه دهید.
- آموزش مهارت‌های ارتباطی:
مهارت‌های ارتباطی، شامل شنیدار فعال، بیان منطقی و قدرت قاطعی در بیان دلایل است. از کودکان بخواهید تا با استفاده از دلایل و استدلال‌های منطقی، نظرات و دیدگاه‌های خود را بیان کنند. همچنین، بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی که نیازمند همکاری و ارتباط مؤثر هستند، می‌توانند به تقویت مهارت‌های ارتباطی کودکان کمک کنند.
- ارائه وظایف و پروژه‌های خلاقانه:
با ارائه وظایف و پروژه‌های خلاقانه به کودکان، شانس رشد تفکر انتقادی آنها افزایش می‌یابد. مثلاً می‌توانید به کودکان بگویید که یک محصول جدید را طراحی کنند و دلیل‌های طراحی خود را بیان کنند. این فعالیت‌ها، تفکر خلاق و تفکر انتقادی کودکان را تقویت می‌کند.
- نقد ساختارها و قوانین:
به کودکان بیاموزید که سوال بپرسند و نقد ساختارها و قوانین را بیان کنند. از آنها بخواهید تا دلایل پشت قوانین را توضیح دهند و به دنبال راه‌های بهبود آنها بگردند. این کار به کودکان کمک می‌کند تا تفکر انتقادی خود را تقویت کنند و قدرت تحلیل و تفکر خود را نشان دهند.
با اجرای این توصیه‌ها و ایجاد فضای مناسب برای تفکر انتقادی، می‌توانید به توانایی‌های فکری و تحلیلی کودکان کمک کنید
در پایان
بسیاری از والدین به دنبال داشتن فرزندان سالم هستند، آنها می‌خواهند کودکانشان به لحاظ جسمی و ذهنی سالم باشند. اگر بخواهیم فرزندانمان یاد بگیرند چگونه به درستی زندگی کنند، یکی از مهارت‌های اساسی که باید یاد بگیرند، تفکر انتقادی است. این مهارت به کودک کمک می‌کند تا در زندگی تصمیمات مناسبی بگیرد و روش صحیح تفکر را بیاموزد. برخی از هدایا به صورت مادی هستند و کودک در لحظه‌ای خاص خوشحال می‌شود، مانند یک کیک خوشمزه. اما برخی از هدایا می‌توانند تا آخرین لحظه زندگی به فرد کمک کنند و او را در مسیر صحیحی قرار دهند. آموزش مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی نیز جزء این هدایاست؛ هدیه‌ای کاربردی و سودمند.
