۲۳ شهریور؛ در تاریخ چه گذشت؟

امروز ۲۳ شهریور برابر با ۱۳ سپتامبر تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است.

رویدادها:

488 پیش از میلاد - ضرب سکه «داریک» در ایران

چهاردهم سپتامبر سال 488 پیش از میلاد را روزی به دست داده اند که در آن روز داریوش بزرگ (Darius the Great) شاه وقت ایران دستور ضرب سکه ای را داد با وزن و شکل و عیار مشخص و یکنواخت تا واحد پول ایران قرارگیرد که مورخان یونانی در کتابهای خود آن را «داریک Daric (منتسب به داریوش)» نوشته اند. تا زمان رواج داریک، معاملات تجاری به صورت مبادله اجناس صورت می گرفت که کاری پیچیده بود و بازار همیشه نوسان داشت. ملل دیگر از طلا برای مبادله کالا و خدمات استفاده می کردند ولی نه بصورت سکه یکنواخت با عیار و وزن و شکل واحد. به عبارت دیگر تا سپتامبر 488 پیش از میلاد، بازرگانان و افراد شکل و عیار طلای «وسیله مبادله» را تعیین می کردند نه دولتها.

داریوش همزمان دستور ایجاد پستخانه را در ایران صادر کرد که تاریخنگاران وی را مبتکر «پُست» و ارتباط پستی در تاریخ جهان معرفی کرده اند.

داریوش همچنین در سپتامبر 488 پیش از میلاد دستور ایجاد یک ارتش دائمی را برای ایران صادر کرده بود که مورخان معاصر از آن به نام سپاه جاویدان نام برده اند. به این ترتیب، ایرانیان نخستین ملت جهان بودند که به اهمیت وجود یک ارتش دائمی پی برده و آن را به وجود آورده بودند. پیش از آن، هنگام جنگ دست به جمع آوری نیرو زده می شد و یک ارتش دائمی وجود نداشت. بعدا اسکندر و سپس رومیان این ابتکار داریوش را اقتباس کردند.

داریوش در همین سال ساختن تالار صد ستون را در تخت جمشید داده بود که محل اجتماع و دید و بازدید های عمومی باشد و نیز ساختن راه طولانی شوش به سارد (ساحل مدیترانه) را.

وی که سال پیش از آن دستور تقسیم ایران به استان های متعدد (ساتراپی) را داده بود دو سال پس از ضرب سکه داریک و قراردادن آن به عنوان وسیله معاملات درگذشت. داریوش واژه ساتراپ را از آن جهت انتخاب کرد که «استاندار» بداند نگهبان ایالت خود است نه سرور مردم.

661 - شورش هرات بر ضد عرب

 14سپتامبر سال 661 میلادی، مردم هرات که خبر بازگشت پیروز پسر یزدگرد سوم آخرین شاه ایران از دودمان ساسانی را از چین به تخارستان (شمال شرق افغانستان امروز ـ همانجایی که احمدشاه مسعود در سپتامبر 2001 کشته شد) شنیده بودند بر ضد حکمران عرب خود سر به شورش برداشتند. «پیروز» که در طول سلطنت پدر، حکمران مناطقی چند در ایران خاوری بود؛ پس از قتل یزدگرد به چین رفته بود تا از امپراتور این کشور برای بیرون راندن اعراب کمک گیرد.

هرات واقع در دره «هری رود» در زمان داریوش بزرگ به صورت شهر درآمد و از عمر آن دو هزار و پانصد و بیست و چند سال می گذرد. هرات همزمان با اصفهان گسترش یافت که اصفهان در 25 قرن پیش «اسپاندانا» نامیده می شد که بعدا سپاهان خوانده شد. مردم هرات در سال 330 پیش از میلاد در برابر سلطه اسکندر مقاومت شدید از خود نشان دادند و اسکندر پس از تصرف شهر، در آنجا دژی برای نظامیان خود ساخت که بقایای آن هنوز باقی است. هدف از ساختن این دژ، حفظ نظامیان از شورش احتمالی مردم شهر بود. هرات که چند بار هم پایتخت ایران و ولیعهد نشین آن شده بود در میان دسته نخست شهرهای ایران بود که اشکانیان آن را از سلطه اسکندریان آزاد کردند، کاری که یعقوب لیث صفار در سال 876 میلادی انجام داد و آن را از اعراب پس گرفت.

هرات که به مهد فرهنگ و تمدن ایرانی و ادبیات فارسی شهرت یافته است در زمان هخامنشیان «آرتاکوآنا Artacoana» تلفظ می شد که بعدا این تلفظ به «هرویو Haroyu» تغییر یافت و مرکز ساتراپی آریا شد. هرات توسط چنگیز خان مغول و امیر تیمور گورکان (دو بار) کاملا ویران شد که جانشینان تیمور و به ویژه شاهرخ میرزا (میرزا = امیر زاده) خرابی های وارده را ترمیم کردند. هرات به مدت دو هزار سال مرکز اصلی مبادله کالا میان ایران، چین و هند بود.

دولت لندن در نیمه دوم قرن 19 هرات را با توسل به زور از ایران جداکرد ولی قرارداد پاریس مبنی بر این جدایی مشروط است.

786 - روزی که هارون الرشید خلیفه عباسی شد

چهاردهم سپتامبر سال 786 میلادی هارون الرشید 23 ساله در بغداد بر جای برادر خود الهادی که تنها یک سال بر سر کار بود نشست و خلیفه پنجم عباسیان شد. وی پسر المهدی خلیفه سوم عباسی بود. هارون که قبلا در ارتش، فرمانده سپاه بود با ارتش روم شرقی جنگیده و تا حاشیه قسطنطنیه (استانبول) پیش رفته بود. مورخان، هارون را که 23 سال حکومت کرد و 24 مارس سال 809 در توس (خراسان) درگذشت، بزرگترین امپراتور جهان اسلام نوشته اند که بر منطقه ای از شمال آفریقا تا رود سند و آسیای میانه حکومت داشت و با شارلمانی رهبر غرب و نیز دربار امپراتوران چین مناسبات حسنه داشت. اقتدار و پیشرفت هارون نتیجه شایستگی وزیران و مدیران ایرانی اش به ویژه یحیی برمکی و پسر او جعفر بود که بعدا جعفر را کشت و یحیی و منسوبان او را به زندان افکند و ملت ایران را از خود رنجانید. نوشته اند که وی جعفر را دو شقه کرد و هر شقه اش را در یک طرف پل دجله آویزان ساخت که به مدت سه سال به همان صورت بود. جعفر شوهر خواهر او «عباسه» بود و هارون به این زن و شوهر تاکید کرده بود که نباید دارای فرزند شوند و آنان این دستور را رعایت نکرده بودند.

در زمان هارون شهر بغداد به صورت بزرگترین شهر جهان درآمده بود. درباره هارون افسانه سرایی فراوان شده است از جمله این که شب ها با لباس مبدل در کوچه و بازار پرسه می زد تا از درد دل مردم آگاه شود و کار خود را اصلاح کند. وی یک بار نیز به منظور ترساندن سوری ها که به وفاداری آنان تردید داشت، دربار خود را به آن سرزمین منتقل کرده بود. هارون شیعیان را در مدینه سرکوب کرد که برخی از آنان به مراکش مهاجرت کردند و علویان مراکش را تشکیل دادند که بعدا به قدرت دست یافتند. لطف هارون به شعراء و نویسندگان همه دیار سبب شد که درباره بنویسند و بسرایند و برایش شهرت جهانی به وجود آورند. درباره هارون و دربار او افسانه سرایی بسیار شده است از جمله داستان هزار و یک شب و فیلم سینمایی علاء الدین و داستان «عباسه».

1389 - تصرف صربستان توسط امپراتوری عثمانی

صربستان از سده‏های ششم و هفتم میلادی با ورود صرب‏ها از اسپانیا، شکل گرفت و پس از سال‏ها جنگ داخلی، در سال 1217م کشور مستقل صربستان به وجود آمد. با این حال، با آغاز ضعف صربستان در یک قرن بعد، این کشور جولانگاهی برای حملات پراکنده نیروهای عثمانی گردید. در این میان، نبردهایی بین صربستان و امپراتوری عثمانی روی داد که پس از پیروزی عثمانی در چهاردهم سپتامبر 1389م صربستانْ خراج گذار دولت عثمانی شد. در سال 1459م این منطقه رسماً توسط حکومت عثمانی ضمیمه قلمرو آن‏ها گردید. دوران حاکمیت 400 ساله عثمانی بر صربستان تا نیمه قرن نوزدهم به طول کشید و پس از آغاز ضعف و شکل‏گیری روند انحطاط در دولت عثمانی، ابتدا این منطقه دارای خودمختاری گردید و بعد از جنگ جهانی اول و فروپاشی خلافت عثمانی، منطقه صربستان نیز به استقلال دست یافت.

1812 - تصرف مسکو پایتخت روسیه توسط "ناپلئون بُناپارت"

حمله ناپلئون بُناپارت امپراتور فرانسه به روسیه در 24 ژوئن سال 1812م، آغازی بر پایان اقتدار ناپلئون به شمار می‏آید. سرعت پیشروی نیروهای فرانسوی در آغاز این حمله، حتی با وسایل و تجهیزات امروزی هم عجیب و باورنکردنی است. او فاصله مرزهای آن روز روسیه با لهستان را در کمتر از سه ماه پیمود و روز چهاردهم سپتامبر 1812م وارد مسکو شد. ناپلئون گمان می‏کرد که با فتح مسکو، تزار روسیه را به زانو در خواهد آورد و سرزمین پهناور روسیه را به قلمرو امپراتوری خود خواهد افزود، ولی فردای ورود سربازان او به مسکو، شهر آتش گرفت و سربازان روسی که ضمن عقب نشینی، شهر را به آتش کشیده بودند، سپاه ناپلئون را در این شهر بدون آذوقه گذاشتند. شدت آتش سوزی به حدی بود که سه چهارم شهر مسکو به کلی طعمه حریق شد و نابود گشت.

با فرا رسیدن زمستان سخت روسیه و کمبود تدارکات و مواد غذایی، ناپلئون تصمیم گرفت از روسیه عقب‏نشینی کند ولی در بین راه، سرما و گرسنگی از یک طرف و حملات پی‏درپی نیروهای روسیه از طرف دیگر، صدها هزار نفر از سربازان فرانسوی را از پای درآورد، به طوری که از ارتش 530 هزار نفری ناپلئون، تنها 30 هزار نفر به مبداء حرکت خود بازگشتند. این شکست پایان اقتدار ناپلئون بُناپارت را رقم زد و از آن پس در برابر اتحاد کشورهای مخالف خود، ناکام ماند.

1847 - روزی که ارتش ایالات متحده مکزیکو سیتی را تصرف کرد

14 سپتامبر سال 1847 واحدهای ارتش آمریکا به فرماندهی ژنرال وینفیلد اسکات Winfield Scott مکزیکو سیتی پایتخت کشور مکزیک را به تصرف خود در آوردند تا این دولت که مقرّ خودرا به شهری دیگر منتقل ساخته بود مجبور شود از دعاوی اش نسبت به ایالات از دست داده واقع در شمال «ریو گرانده» و نیز کالیفرنیا، آریزونا، کلرادو، نوادا و یوتا دست بردارد.

نیروهای آژنرال سکات در دو ستون جداگانه وارد مکزیک شده و ضمن چند زد و خورد ارتش مکزیک را شکست داده بودند. نزاع دو دولت از سال 1845 بر سر تکزاس آغاز شده بود که دولت واشنگتن آن را به عنوان یک ایالت عضو فدراسیون ضمیه قلمرو خود کرده بود. تکزاس در سال 1836 اعلام استقلال کرده و یک جمهوری شده بود که بعدا اکثریت تکزاسی ها در یک رفراندم رای به الحاق به اتحادیه ایالتها (ایالات متحده) دادند.

طبق آمار منتشره در سال 2010، یک اقلیت چشمگیر مکزیکی تبار در تکزاس زندگی می کنند. برپایه همین آمار، بیش از 11 میلیون مکزیکی و لاتینو هم به صورت غیر قانونی در ایالات متحده بسر می برند.

1286 ش - درگذشت مشکوک نخستین رئیس الوزرا پس از مشروطیت

در چنین روزی در سال 1286 در تهران اعلام شد که میرزا نصرالله مشیر الدوله 21 شهریور (دو روز پیش از آن) درگذشته است. مرگ میرزا نصرالله خان که به درستی معلوم نشده که هوادار استبداد بود یا مشروطه، ناگهانی و مشکوک اعلام و وعده رسیدگی در این زمینه داده شده بود.

میرزا نصرالله خان نخستین رئیس الوزرا پس از مشروطیت ایران بود. وی قبل از مشروطیت هم به سمت رئیس الوزرایی دست یافته بود. پس از وی، میرزا علی اصغرخان اتابک به سمت رئیس الوزرایی تعیین شده بود.

1901 - در پی ترور «ویلیام مک کینلی» رئیس جمهور وقت آمریکا، معاون او تئودور روزولت برجایش نشست که روزنامه ها او را «هارون الروزولت ( مشابه هارون الرشید)» لقب داده بودند و سیاست خارجی او بود که امپریالیسم آمریکا را خلق کرد.

1950 - ورود نیروهای امریکایی به شبه‏ جزیره کُره در جریان جنگ دو کره

جنگ کره که از روز 25 ژوئن 1950م با حمله نیروهای کره شمالی به کره جنوبی آغاز شد، نخستین برخورد نظامی بین شرق و غرب بعد از جنگ جهانی دوم به شمار می‏رود. این امر واکنش سازمان ملل متحد را برانگیخت و نیروهای ملل متحد برای دفع تجاوز کره شمالی، متشکل از سربازان شانزده کشور، راهی شبه جزیره کره شدند.

در این میان، بخش عمده این نیروها را سربازان امریکایی تشکیل می‏دادند و نیروهای پانزده کشور دیگر، بیشتر نقش سمبولیک داشتند. نیروهای امریکایی در روز چهاردهم سپتامبر 1950م، با پیاده شدن در پشت خطوط نیروهای کره شمالی در یکی از بنادر آن کشور، حمله متقابل علیه نیروهای کره شمالی را آغاز کردند و هم‏زمان با این عملیات، حمله نیروهای سازمان ملل متحد در سراسر جبهه ‏های جنوب آغاز شد. این امر واکنش چین را برانگیخت، از این رو با اعزام دویست هزار نیروی داوطلب، نیروهای امریکا و متحدین آن‏ها را وادار به عقب‏نشینی نمود. این امر اختلافات امریکا و چین را تشدید کرد به طوری که قصد کشاندن جنگ به داخل خاک چین مطرح گردید که به دلیل مخالفت سیاست‏مداران امریکایی این امر عملی نشد.

1982 - ترور بشیر جمایل رئیس جمهوری منتخب لبنان

14 سپتامبر سال 1982 بشیر جمایل رئیس جمهور منتخب لبنان بر اثر انفجار بمب کشته شد. این بمب در ساختمان حزب الکتائب (فالانژ) لبنان کار گذارده شده بود. در این انفجار 26 تن کشته شدند. با کشته شدن بشیر که یک مسیحی مارونی بود بحران این کشور که از 1975 آغاز شده بود شدت بیشتری یافته بود. بشیر پسر پیِر جمایل و موسس حزب الکتائب در 1936 در جریان جنگ داخلی 15 ساله لبنان (1975 - 1990)، 23 آگوست 1982 بریاست جمهور این کشور که طبق قانون اساسی اش باید یک مسیحی مارونی باشد انتخاب شده بود ولی هنوز دوره ریاست جمهوری خودرا آغاز نکرده بود که کشته شد.

بشیر که در دالاس تکزاس (آمریکا) درس حقوق خوانده بود دهم نوامبر 1947 به دنیا آمده بود و هنگام مرگ 37 ساله و پدر سه کودک بود.

حزب الکتائب رونوشتی از حزب فالانژ اسپانیا (ژنرال فرانکو) و حزب فاشیست ایتالیا (دوران موسولینی) و نیمه سیاسی ـ نیمه نظامی و یک حزب ناسیونالیسی مارونی ـ فنیقی است. کتائب به معنای گردان سربازان است.

2008 - بزرگترین تظاهرات خودجوش مردم، اما نتیجه هیچ!

سیزده روز پس از پایان یک رشته تظاهرات و اعتراضهای صدها هزارنفری در گوشه و کنار کشور مکزیک برضد جرایم سازمان یافته، آدمربایی، قتل و قاچاق مواد مخدر ـ سیزدهم سپتامبر 2008 در حاشیه مکزیکو سیتی و بیخ گوش دولت در کنار یک بزرگراه و نه چندان دور از یک پارک ملی 24 جسد به دست آمد که به طریقه اعدام کشته شده بودند. همه اجساد با شلیک گلوله به مغرشان جان داده بودند و دست های برخی از آنان هم از پشت بسته بود. پلیس گفته بود که کار دسته های رقیب قاچاق موادمخدر است که به این ترتیب از یکدیگر انتقام می گیرند. مکزیک دیرزمانی است که مسیر انتقال مواد مخدر به ایالات متحده شده است. تظاهرات ضد جنایت در مکزیک (که در چند روز آخر آگوست 2008 برپا شده بود) پس از وعده رئیس جمهور این کشور که با جرائم سازمان یافته مبارزه خواهد کرد پایان یافته بود. این نخستین تظاهرات وسیع خودجوش و سراسری مردم معمولی برضد یک مشکل اجتماعی در طول تاریخ بشمار آورده شده است. کثرت جرم و جنایت، مکزیکی ها را مجبور به این اعتراض های گروهی کرده بود. برغم این اعتراضها و وعده های دولت، جنایات از این دست در کشور مکزیک ادامه یافته و در سال 2010 چند شهردار، رئیس پلیس، نامزد انتخاباتی و دادیار کشته شدند و این جرائم ادامه دارد.

کشف 24 جنازه در سپتامبر 2008 همچنین مصادف بود با سالروز تصرف مکزیکو سیتی توسط نیروهای دولت واشنگتن به فرماندهی ژنرال اسکات در سال 1847. تصرف این شهر دنباله دو سال جنگ دو کشور بود که بالاخره دولت مکزیک مجبور شد از دعاوی ارضی خود در قبال مناطقی در تکزاس و ... صرفنظر کند.