چگونه انقلاب صنایع ۴.۰ می‌تواند اقتصاد ایران را از وابستگی به نفت رها سازد؟

به گزارش پایگاه خبری دانا، گروه دانش و فناوری:

توسعه صنعتی در ایران، به‌ویژه در بخش نفت و گاز و فولاد، عمدتاً بر مدل‌های نسل سوم صنعتی (اتوماسیون متمرکز) متکی بوده است. این مدل‌ها در برابر نوسانات بازار جهانی و نیاز به چابکی، بسیار شکننده هستند. انقلاب صنعت ۴.۰ (Industry 4.0) که بر پایه‌های سایبرفیزیکال سیستم‌ها، اینترنت اشیاء صنعتی (IIoT)، رایانش ابری و هوش مصنوعی بنا شده، تنها راه برای پرش از این وضعیت است.

مؤلفه‌های اساسی صنعت ۴.۰ در ایران:

اینترنت اشیاء صنعتی (IIoT):** نصب سنسورهای هوشمند بر روی ماشین‌آلات قدیمی و جدید پالایشگاه‌ها و کارخانجات، امکان جمع‌آوری داده‌های عملیاتی لحظه‌ای (دما، لرزش، مصرف انرژی) را فراهم می‌کند. این داده‌ها، شناسایی نقاط ضعف و بهینه‌سازی فرآیندها را ممکن می‌سازند. 

تعمیر و نگهداری پیش‌بینانه (Predictive Maintenance):

به‌جای تعمیر پس از خرابی (واکنشی) یا بر اساس زمان‌بندی ثابت (پیشگیرانه)، هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل داده‌های IIoT، دقیقاً لحظه قریب‌الوقوع خرابی تجهیزات گران‌قیمت را پیش‌بینی کند. این امر عمر مفید دستگاه‌ها را افزایش داده و توقف‌های ناخواسته تولید را به حداقل می‌رساند. 

توأمان دیجیتال (Digital Twin):

ایجاد یک نسخه مجازی دقیق از یک کارخانه یا خط تولید، به مهندسان اجازه می‌دهد تا تغییرات و سناریوهای مختلف (مانند افزایش فشار یا دما) را در دنیای مجازی تست کنند، پیش از آنکه ریسک آن را در محیط فیزیکی متحمل شوند. 

چالش‌های استقرار در صنایع سنتی:

استقرار این فناوری‌ها در صنایع مادر ایران با موانعی روبروست:

هزینه تبدیل زیرساخت‌های قدیمی (Legacy Systems):

تجهیز کارخانجات دهه‌ها پیش ساخته شده به سنسورها و قابلیت اتصال به شبکه، نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار سنگینی است که باید با سودآوری آتی توجیه شود. 

شکاف دانشی (Skills Gap):

تیم‌های فعلی مهندسی اغلب در تحلیل داده‌های بزرگ و مدیریت سیستم‌های سایبرفیزیکال تخصص ندارند. نیاز فوری به تربیت مهندسان داده و متخصصین امنیت سایبری صنعتی وجود دارد. 

تحریم‌ها و دسترسی به سخت‌افزار:

بسیاری از سنسورها، تراشه‌ها و نرم‌افزارهای پیشرفته مورد نیاز برای صنعت ۴.۰ وارداتی هستند و تحریم‌ها دسترسی به آن‌ها را دشوار یا غیرممکن می‌سازد، که این امر توسعه بومی این زیرساخت‌ها را ضروری می‌سازد. 

برای رهایی از چرخه درآمد متکی بر مواد خام، ایران باید صنعت ۴.۰ را نه یک گزینه، بلکه یک استراتژی بقا برای تمامی صنایع بزرگ خود بداند.