به گزارش گروه آموزش خبرگزاری دانا، در این گزارش، میزان بودجه سال 1391 ایران در حوزه آموزش و پرورش و بودجه سال 2013 چهار کشور ترکیه، قطر، ایالات متحده و فنلاند انتخاب شده است. دلیل این انتخاب این بوده که فنلاند بهترین سیستم آموزشی جهان را (در برخی فهرست‌ها) دارد، ایالات متحده ثروتمندترین کشور جهان و دارای رتبه برتر در نظام‌های آموزشی است. ترکیه و قطر هم رقبای منطقه‌ای ایران هستند و طبق سند چشم انداز سال 1404، ایران باید بتواند این رقبا را کنار بزند و به عنوان کشور اول منطقه مطرح گردد.
در مقام مقایسه این 5 کشور نکاتی حائز اهمیت است. نخست اینکه این کشورها از لحاظ میزان درآمد یا تولید ناخالص داخلی و نیز میزان جمعیت در یک سطح نیستند و تفاوت‌ها در جدول لحاظ شده است. در عین حال میزان دخالت دولت در حیطه آموزش نیز متفاوت است. در همه کشورها به غیر از ایالات متحده دولت به عنوان سیاست‌گذار است و در همه کشورها به غیر فنلاند شهروندان در کنار دولت مسوول هزینه آموزش و پرورش هستند. البته مخرج زمانی این آمارها نیز با یکدیگر متفاوت است اما همه آمارها در فاصله سال‌های 2005 تا 2012 بوده و تلاش شده است اختلاف سال تفاوت چندانی در آمار ایجاد نکند. در عین حال تلاش شده است که برای مقایسه دقیق رقم‌های سرانه استخراج شود و نیز وضعیت کشور ترکیه به عنوان کشوری در نزدیکی وضعیت ایران مطرح شود. ضمنا همه رقم‌ها هم به دلار محاسبه شده تا مقایسه ممکن باشد. (قیمت دلار 3 هزار تومان فرض شده است)
ویژگی‌های اصلی نظام آموزشی قبل از دانشگاهِ پنج کشور
مختلف
|
معیار / نام کشور |
ایران |
ترکیه |
قطر |
ایالات متحده |
فنلاند |
|
|
جمعیت (میلیون) |
77 |
75 |
1.7 |
315 |
5.5 |
|
|
رتبه در گزارش توسعه انسانی HDI |
88 |
92 |
37 |
4 |
22 |
|
|
رتبه در بخش آموزش گزارش توسعه انسانی HDI |
118 |
110 |
71 |
13 |
1 |
|
|
میزان باسوادی (درصد) |
91 |
94 |
96 |
99 |
100 |
|
|
تولید ناخالص داخلی (میلیارد دلار) |
482 |
783 |
173 |
15653 |
263 |
|
|
درآمد سرانه (دلار) |
13184 |
14393 |
98948 |
48328 |
35981 |
|
|
دولتی یا خصوصی بودن |
مدیریت مدارس |
دولتی - خصوصی |
دولتی - خصوصی |
دولتی - خصوصی |
دولتی - خصوصی |
دولتی |
|
متصدی پرداخت شهریه مدارس |
شهروندان - دولت |
شهروندان - دولت |
شهروندان - دولت |
شهروندان - دولت |
دولت |
|
|
دولت متصدی یا سیاست گذار؟ |
متصدی و سیاست‌گذار |
متصدی و سیاست‌گذار |
متصدی و سیاست‌گذار |
سیاست‌گذار |
متصدی و سیاست‌گذار |
|
|
تعداد دانش‌آموزان (میلیون) |
13.3 |
20 |
90 هزار |
55 |
800 هزار |
|
|
تعداد مدارس (هزار) |
137 |
45 |
220 عدد |
132 |
4 |
|
|
تعداد کادر آموزشی (هزار) |
970(اجرایی و معلم) |
1150(فقط معلم) |
10 (فقط معلم) |
3800 (فقط معلم) |
60 (فقط معلم) |
|
|
کل بودجه (میلیارد دلار) |
130 |
223 |
49 |
3000 |
135 |
|
|
کل بودجه آموزشی (میلیارد دلار) |
3.8 |
38 |
6 |
69 |
14 |
|
|
سهم آموزش از بودجه (درصد) |
3 |
17 |
12 |
2.3 |
11.7 |
|
|
سهم آموزش از تولید ناخالص داخلی (درصد) |
0.7 |
4.85 |
3.46 |
0.44 |
5.32 |
|
|
سرانه دانش‌آموز (دلار / سال) |
285 |
1900 |
66000 |
1254 |
17500 |
|
|
نسبت سرانه هر دانش آموز به درآمد سرانه (درصد) |
2.16 |
13.20 |
66 |
2.5 |
48.63 |
|
ایران؛ قعرنشین بودجه آموزش
وضعیت ایران در حوزه آموزش و پرورش چندان مناسب نیست. 3 درصد از بودجه و حدود 7 درصد از درآمد ناخالص داخلی خرج آموزش و پرورش می‌شود. تقسیم این میزان بودجه بر میزان جمعیت 13 میلیونی دانش‌آموزان ایرانی رقم ناچیز 285 دلار در سال را به ما می‌دهد. تقریبا به ازای هر روز تحصیلی 2 دلار یا شش هزار تومان. رقم سرانه 285 دلاری را باید با رقم 190 دلاری ترکیه، 66 هزار دلاری قطر، 1250دلاری امریکا و 17 هزار دلاری فنلاند مقایسه کرد.
شاید گفته شود که کم بودن رقم سرانه هر دانش‌آموز در ایران به دلیل بالا بودن جمعیت یا کم بودن ثروت کشور است. این صحبت در مورد دو کشور فنلاند و قطر که جمعیت کمتری دارند و در مورد امریکا که ثروت بسیار زیادی دارد درست است اما در مورد ترکیه نمی‌تواند درست باشد. تولید ناخالص داخلی ترکیه در هر سال 1.6 برابر ایران است، بودجه این کشور 1.7 برابر ایران است و با این حال و با وجود 7 میلیون جمعیت دانش‌آموزی بیشتر، بودجه آموزش در این کشور 10 برابر ایران است. بودجه آموزش و پرورش در این کشور 17 درصد از بودجه کلی کشور است.
وضعیت قطر از لحاظ بودجه از همه کشورها مطلوب‌تر است. هرچند این کشور از نظر حجم کلی بودجه در قعر این جدول قرار دارد اما میزان سرانه هر دانش‌آموز از میزان بودجه آموزش و پرورش به رقم هنگفت 66 هزار دلار می‌رسد. معادل ریالی این مبلغ با رعایت دلار سه هزار تومانی، حدود دو میلیارد ریال است. وضعیت امریکا هم قابل ذکر است. کشوری که 3000 میلیارد دلار بودجه دارد چرا تنها 69 میلیارد دلار را خرج آموزش می‌کند؟ پاسخ در این است که دولت امریکا صرفا یک دولت سیاست‌گذار است و در امور اجرایی آموزش و پرورش دخالتی ندارد. مدارس عمومی هم با بودجه مالیاتی به صورت مستقیم تغذیه می‌شود و رقمی از بودجه دولت در این میان صرف نمی‌شود.
البته یک نکته جالب دیگر هم موضوع رقم مدارس است. باید دقت شود که دو کشور ترکیه و امریکا با 7 و 42 میلیون دانش‌آموز بیشتر، تعداد مدارس کمتری از ایران دارند. این آمار نیاز به دقت و تحلیل بیشتری دارد اما می‌تواند نکته‌ای برای مسوولان به همراه داشته باشد که از میزان تاکید خود بر فضاهای آموزشی و مدرسه سازی بکاهند.
حالا به سوالات اول برگردیم. روشن شد که دخل و خرج دولت‌ها در حوزه آموزش چگونه است و آن‌ها با این دخل و خرج چه چیزی بدست می‌آورند. روشن شد که برخی دولت‌ها مثل ترکیه و فنلاند، آموزش را در اولویت مالی و بودجه‌ای خود قرار می‌دهند و برخی کشورها چون قطر از حجم بالای ثروت خود و میزان کم جمعیت فرصتی برای خود مهیا می‌کنند. اما آیا همه چیز بودجه است و پول که باشد؛ همه کار می‌توان کرد؟ پاسخ این سوال را باید در گزارش دیگری داد. / پایان پیام
گزارش از: مصطفی مسجدی آرانی
