چرا سیاست‌های نفتی به رکود اقتصادی می‌انجامد؟ /2
یک استاد اقتصاد با اشاره به نحوه استفاده از درآمدهای نفتی گفت: برای اینکه استفاده بهتری از منابع نفتی کنیم باید سیاستی اتخاذ کنیم که هم نسل حاضر بتواند از آن استفاده کند و هم نسل‌های آتی
کامران ندری، استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق در گفتگو با گروه راهبرد خبرگزاری دانا در تحلیل ارتباط سیاست‌های نفتی و رکود اقتصادی گفت: درآمدهای نفتی اولا باعث شده ارزش پول ملی ما نسبت به پول‌های خارجی بیشتر از مقدار واقعی باشد. یعنی نرخ ارز واقعی‌مان نزولی بوده گرچه تا قبل از سال 91 نرخ ارزش اسمی را ثابت نگه داشته‌ایم. در نهایت این سیاست‌ها باعث شد تولید ما از جهت صادرات ضربه بببیند و وابسته به واردات شود.
افت ارزش ریال و ضربه به تولید
این استاد اقتصاد اظهار داشت: در وضعیت فعلی از حیث مواد اولیه و تامین کالاهای واسطه ای که تولید به آن نیاز دارد وابسته به مالیات هستیم. وقتی ما با مشکل تحریم مواجه شدیم، درآمدهای ارزی مان بخاطر تحریم کاهش پیدا کرد. استفاده از همان درآمدهای کاهش یافته ارزی نیز، سخت شد و این مساله به شدت به تولید ضربه وارد کرد.
وی افزود: تحریم باعث شد که ما با شوک عرضه مواجه شویم. شوک عرضه باعث افزایش واردات و کاهش تولید شد. اگر ما منحنی عرضه را در نظر بگیرم، می‌بینیم منحنی عرضه کل کالا و خدمات به سمت چپ مواجه شده است و این نشان دهنده کاهش تولید و افزایش قیمت ها است.
ندری در پاسخ به این سوال که چه باید کرد تا درآمدهای نفتی که یک موهبت الهی محسوب می شود به جای عملکرد منفی، عملکرد مثبت داشته باشد؛ گفت: اگر به تجربه کشورهای دنیا نگاه کنیم اغلب کشورهای دنیا که متوجه ضرر و زیانی که متوجه مازاد طراز پرداخت های خارجی ناشی از فروش منابع طبیعی شدند و بیماری هلندی تجربه کردند؛ آمدند صندوقی را تحت عنوان صندوق ثروت حاکمیتی یا ثروت ملی (ws) ایجاد کردند. این صندوق ثروت ملی به این شکل است که مقدار واقعی ذخایر نفتی در این صندوق باقی بماند؛ یعنی نه دولت و نه هیچ کس دیگری نمی‌توانند از آن صندوق استفاده کند، اما درآمدهای این ثروت را می توانند سالیانه مورد استفاده قرار بدهند. این صندوق دو تا حسن دارد. اولا اینکه برای همه نسل‌ها حفظ می‌شود و اصل ثروت بصورت کامل ثابت می‌ماند. ثانیا اصل ثروت که باقی می‌ماند همه نسل ها می توانند از درآمد نیز آن بهر ه برداری کنند. به نظر من این الگوی ws الگوی مناسبی است.
عدم استفاده بهینه از صندوق های ذخیره ارزی و توسعه ملی
استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق در ادامه به الگوی مشابه صندوق ثروت ملی در کشورمان اشاره کرد و گفت: البته ما دو مورد مشابه آن را در اقتصاد خود داریم، که متاسفانه کارکرد آن را نداشته اند. یکی صندوق ذخیره ارزی بود که زمان دکتر نوربخش در بانک مرکزی به وجود آمد. دیگری هم صندوق توسعه ملی است که در این یکی دو سال اخیر ایجاد شد که الان هر دو را داریم، اما هیچکدام آن صندوق ثروت ملی نیستند.
وی ادامه داد: حساب ذخیره ارزی ضربه‌گیر نوساناتی بود که در بازار ارز در دوران آقای هاشمی در اثر کم و زیاد شدن ذخایر ارزی بانک مرکزی به وجود آمد. ما ذخیره ارزی کافی در بانک مرکزی نداشیتم که بتوانیم بارزار ارز را تنظیم کنیم. آن زمان، صندوق ذخیره ارزی را پیشنهاد کردند تا اندوخته ای در آن صندوق ذخیره شود و در مواقع ضروری از آن استفاده شود. یعنی زمانی که ما با بحران و مشکل مواجه می‌شدیم، بتوانیم از محل این منابع، بازار ارز را کنترل کنیم. بعد متوجه شدند منابع قابل توجهی در این حساب اندوخته شده و چرا باید از آن تنها برای تنظیم بازار ارز و مدیریت کلان استفاده کنیم، بیاییم از این برای توسعه اقتصادی کشور هم استفاده کنیم. مصوبه‌ای تصویب کردند که بخش خصوصی می‌تواند از محل این حساب وام بگیرد و این را صرف فعالیت های تولیدی کند. این ایده بعدا تبدیل به صندوق توسعه ملی شد که طبق قانون ایجاد شده و بخش عمده ای از درآمدهای نفتی به این صندوق واریز می شود و طبق سیاست‌ها و برنامه هایی که صندوق دارد صرف توسعه می شود.
ندری در ادامه از تفاوت بسیار زیاد دو الگوی پیاده شده در ایران با صندوق ثروت ملی موجود در اروپا سخن گفت: هدف اصلیwsیا صندوق ثروت ملی، تنظیم و بازار و نیز توسعه اقتصادی نیست؛ هدف اصلی این صندق این است که ثروت ملی را به صورت برابر برای نسل بعدی حفظ کند. اصل ثروت باید دست نخورده باقی بماند و تنها درآمدهای آن صرف امور توسعه شود. منتهی ما به‌خاطر اینکه اقتصاد کشورمان نسبت به اقتصادهای دیگر به زعم خودمان عقب‌تر باشد، اهداف توسعه‌ای هم داریم خیلی علاقهمندیم که از این منافع ملی در جهت اهداف توسعه‌ای استفاده کنیم.
باید به بانک های توسعه مدار صنعتی و تولیدی توجه شود
وی ادامه داد: به نظر من ما با این سویه‌ای که الان تحت عنوان صندوق توسعه ملی داریم به جایی نخواهیم رسید. بخاطر اینکه فعالیت‌های توسعه ای و تولید بسیار گسترده و وسیع است. صندوق توسعه ملی قرار است به صورت یک بانک بزرگ عمل کند که منبع ارزی خیلی زیادی در اختیار دارد و می خواهد این منابع ارزی را به شاخه های مختلف صنعت و تولید وام بدهد. سوال این است که ما برای شاخه های مختلف صنعت و تولید، بانک‌های متنوعی مانند بانک کشاورزی و بانک توسعه معدن و ... ایجاد کردیم، اینها بانک‌های توسعه تخصصی هستند و اهداف توسعه‌ای هم دارند. اگر ما منابعی هم داریم باید در اختیار اینها بگذرایم. چون تخصصی تر عمل می کنند و قطعا نسبت به صندوق توسعه ملی موجه تر هستند.
این استاد اقتصاد در ادامه با بیان اینکه تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که ما در این صندوق نباید دنبال اهداف توسعه‌ای باشیم؛ گفت: ما اگر از صندوق برای توسعه بهره برداری کنیم نتیجه نمی گیریم. به نظر من آن الگوی صندوق ثروت ملی الگوی مناسب‌تری نسبت به آن چیزی که ما در کشور خودمان به وجودآوردیم، هست. به نظر می رسد می‌توانیم از آن تجربه استفاده کنیم. برای اینکه استفاده بهتری از این منابع بکنیم باید سیاستی اتخاذ کنیم که هم نسل حاضر بتواند از آن استفاده کند و هم نسل‌های آتی از این منابع خدادادی بهره ببرند.
لزوم استفاده صحیح از صندوق ثروت ملی
ندری در پایان به نحوه استفاده از صندوق ثروت ملی پرداخت و اظهار داشت: ما از درآمدهای نفتی که در صندوق ثروت ملی جمع می شود، نباید برای توسعه و نه برای تولید استفاده کنیم، بلکه تنها باید از محل درآمد این ثروت از طریق سرمایه گذاری برای این امور استفاده کنیم. از این ثروت ملی در هیچ شرایطی نباید کم شود. شما صد میلیون تومان در یک صندوق گذاشته‌اید و می‌گویید این پول، سرمایه این صندوق است. شما با آن سرمایه کار می‌کنید و سالی مثلا بیست میلیون درآمد ایجاد می‌کنید. این بیست میلیون را می‌توانید استفاده کنید اما آن صد میلیون باید ثابت بماند و نباید به آن دست زد. این درآمد را می‌توان هم برای اهداف توسعه‌ای استفاده کرد. به این معنا که زیربناهای اقتصادی را توسعه داد و هم می توان برای تنظیم بازار و مدیریت اقتصادی مورد بهره برادری قرار داد. درآمدهای نفتی ثروت ملی هستند نه منبعی برای تنظیم بازار و توسعه کشور.
گفتگو از: نادر چراغی
