معرفی مناطق حفاظت شده ایران (1)
یک استاد دانشگاه گفت: منطقه حفاظت شده ارسباران با مشکلات متعدد زیست محیطی روبروست که از مهمترین چالش های آن می توان به جاده سازی ها و تغییر کاربری زمین برای مصارف کشاورزی اشاره کرد.
به گزارش گروه ایرانشناسی خبرگزاری دانا، در سال 1335 کانونی تحت عنوان «کانون شکار ایران» در کشور تشکیل شد و همزمان قانون «حفاظت گونه‌های جانوری» نیز به تصویب رسید، این نخستین اقدام مدون در راستای حفظ جمعیت و تنوع جانوران در ایران به شمار می‌آید.
سال‌ها پیش از این تاریخ، کشورهای دیگر با تشکیل نهادها و سازمان هایی با پشتوانه قانونی محکم گام‌های موثری در راه حفظ منابع طبیعی خود برداشته بودند. نخستین تجربه‌های حاصل شده از حفاظت زیستگاه های جانوری در ایران، روشن ساخت که تنها راه حفظ جانوران وحشی و گونه‌های گیاهی در حال انقراض، حفظ زیستگاه ها و خاستگاه های آنها است.
از این رو زمینه تاسیس یک نهاد دولتی جدید به نام «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» در سال 1346 فراهم شد، در این سال، سازمان یاد شده به عنوان یک دستگاه مستقل دولتی و زیر نظر شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید، جایگزین «کانون شکار ایران» شد. در قانون‌های مربوط به این سازمان بود که امکان اختصاص بخش‌هایی از کشور به پارک‌های ملی و منطقه حفاظت شده با تعریف‌های معین فراهم شد.
به این ترتیب اولین سنگ بنای «مناطق حفاظت شده» ایران در سال 1346 یعنی 46 سال پیش از احداث اولین پارک ملی جهان (پارک ملی یلواستون – آمریکا) و 19 سال پس از بنیانگذاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع (IUCN) نهاده شد.
یکی از مناطق منحصر به فرد حفاظتی زیستی ایران ارسباران نام دارد. ارسباران به عنوان منطقه‌ای ویژه به لحاظ پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری، یکی از مناطق حفاظت شده‌ای است که سال‌هاست پروژه‌های شکار ممنوع، حفاظت رویشی و دوره‌های پژوهشی در آن به اجرا درمی‌آید تا از روند تخریبی پوشش گیاهی آن جلوگیری شود و گونه‌های در معرض انقراض جانوری به زاد و ولد متعادلی دست یابند.
این منطقه زیبای کوهستانی از مناطق رویشی نادر و زیست‌کره‌ای ارزشمند برای گونه‌های کم‌یاب جانوری است. ارسباران واقع در حاشیه جنوبی رودخانه مرزی ارس در استان آذربایجان شرقی، با مساحتی برابر با ۸۰۶۵۴ هکتار در سال ۱۳۵۲ حفاظت شده اعلام شد، در سال ۱۳۵۵ نیز به دلیل دربرداشتن زیست بوم‌های گوناگون، ارزش بیولوژیک بسیار بالا و گونه‌های گیاهی و جانوری منحصر به فرد، به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره شناخته شد.
علاوه بر آن مساحتی حدود ۲۹۰۰ کیلومتر مربع از دامنه‌های جنگلی آن به عنوان منطقه رویشی ارسباران با جنگل‌های نیمه‌مرطوب نشانه‌گذاری و تحت حفاظت است. پوشش جنگلی این رویشگاه در گذشته‌ای نه‌چندان دور از وسعت بیشتری برخوردار بود. وجود ۱۰۷۲ گونه علفی و ۹۷ گونه چوبی در این منطقه کوچک، نشانه تنوع زیستی گیاهی بسیار زیاد آن است و مهمترین مشخصه آن محسوب می‌شود.
دامنه ارتفاعی ۲۵۶ تا ۲۸۹۶ متر، بارندگی ۲۷۵ میلی‌متر و دمای متوسط سالیانه ۱۰ درجه سانتیگراد، منطقه را دارای اقلیم‌های نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب معتدل کرده است. این منطقه از نظر حفظ ذخایر ژنتیکی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، از جمله گونه‌های گیاهی مهم منطقه می‌توان «آوری، ممرز، گردو، چنار، کیکم، عاق، زرشک، گیلاس، آلبالو، سرخدار، هفت کول، ارسل، زغال اخته، آلوچه، انار وحشی، زالزالک و ... انواع نعنا عیان، پامچال، آلاله و گراس‌ها» را برشمرد. گونه‌های مهم جانوری منطقه عبارتند از: بز، پازن، قوچ، میش، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، سیاگوش، روباه، خرگوش، پلنگ، کبک، قرقاول ارسبارانی، هما، انواع شکاری‌ها، یله مار، تیرک مار، گرز، مار و... .اما مهمترین و کم‌یاب‌ترین گونه جانوری شناخته شده ارسباران نوعی پرنده نادر به نام «سیاه خروس قفقازی» است که این منطقه یکی از معدود زیستگاه‌های آن به‌حساب می‌آید. قرقاول ارسبارانی و مارال دو گونه دیگر در معرض خطر انقراض این منطقه هستند که نسل در خطر آنها با برنامه‌های حفاظتی احیا و جمعیت آنها در حال حاضر آمار مطلوبی دارد.
مرال که در واقع گونه منقرض شده منطقه حفاظت شده ارسباران است، ۷ راسش با انتقال از گلستان در سایت تحقیقاتی اینانلو در فضایی به وسعت ۱۸۰ هکتار جهت تکثیر و معرفی مجدد به منطقه نگهداری می شوند.
هماهنگی‌های لازم برای انجام طرح ارتقا منطقه حفاظت شده ارسباران به پارک ملی با دستگاه‌های مربوط انجام شده است و قرار بود با تایید شورای عالی محیط‌زیست بخشی از این منطقه به پارک ملی تبدیل شود.
به گفته بیوک رییسی مدیر کل محیط زیست استان آذربایجان شرقی در حال حاضر تنها 5 هزار هکتار از این منطقه به پارک ملی تبدیل شده است و مساحت باقیمانده این پارک نیز با اختصاص بودجه و جا به جا شدن روستاهای این منطقه تبدیل به پارک خواهد شد.
وجود آثار ارزشمند تاریخی، همچون «قلعه بابک» «دژ طوماسیاش و کلیسای نارینی» در این محدوده، ویژگی برجسته این پارک برای جلب گردشگر محسوب می‌شود.
منطقه ارسباران با مشکلات متعدد زیست محیطی روبروست
آنطور که حمید گشتاسب عضو هیات علمی دانشگاه محیط زیست می گوید: این منطقه با مشکلات متعدد زیست محیطی نیز روبروست که از مهمترین آنها می توان به جاده سازی ها و تغییر کاربری زمین برای مصارف کشاورزی اشاره کرد.
به گفته وی در این منطقه بیش از 70 روستا وجود دارد که از طبعیت منطقه برداشتهای بی رویه ای دارند.
این استاد دانشگاه شرایط این منطقه را برای تبدیل شدن به پارک ملی مناسب دانست.
وی ادامه داد: ارسباران بعد از سپری کردن دوره‌های حفاظتی، قابلیت این را پیدا کرده که بخش‌هایی از آن به پارک ملی ارتقا یابد و در معرض و دسترس علاقه‌مندان طبیعت قرار گیرد.
با این حساب در آینده‌ای نزدیک ارسباران به عنوان بیستمین پارک ملی ایران، کانون توجه گردشگران طبیعت و مرکز بهره‌برداری موضوعات اکولوژیستی و پژوهشی خواهد بود. قرار است بخش مرکزی آن حدود ۳۹ هزار هکتار به پارک ملی تبدیل شود.
سال‌ها پیش از این تاریخ، کشورهای دیگر با تشکیل نهادها و سازمان هایی با پشتوانه قانونی محکم گام‌های موثری در راه حفظ منابع طبیعی خود برداشته بودند. نخستین تجربه‌های حاصل شده از حفاظت زیستگاه های جانوری در ایران، روشن ساخت که تنها راه حفظ جانوران وحشی و گونه‌های گیاهی در حال انقراض، حفظ زیستگاه ها و خاستگاه های آنها است.
از این رو زمینه تاسیس یک نهاد دولتی جدید به نام «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» در سال 1346 فراهم شد، در این سال، سازمان یاد شده به عنوان یک دستگاه مستقل دولتی و زیر نظر شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید، جایگزین «کانون شکار ایران» شد. در قانون‌های مربوط به این سازمان بود که امکان اختصاص بخش‌هایی از کشور به پارک‌های ملی و منطقه حفاظت شده با تعریف‌های معین فراهم شد.
به این ترتیب اولین سنگ بنای «مناطق حفاظت شده» ایران در سال 1346 یعنی 46 سال پیش از احداث اولین پارک ملی جهان (پارک ملی یلواستون – آمریکا) و 19 سال پس از بنیانگذاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع (IUCN) نهاده شد.
یکی از مناطق منحصر به فرد حفاظتی زیستی ایران ارسباران نام دارد. ارسباران به عنوان منطقه‌ای ویژه به لحاظ پوشش گیاهی و گونه‌های جانوری، یکی از مناطق حفاظت شده‌ای است که سال‌هاست پروژه‌های شکار ممنوع، حفاظت رویشی و دوره‌های پژوهشی در آن به اجرا درمی‌آید تا از روند تخریبی پوشش گیاهی آن جلوگیری شود و گونه‌های در معرض انقراض جانوری به زاد و ولد متعادلی دست یابند.
این منطقه زیبای کوهستانی از مناطق رویشی نادر و زیست‌کره‌ای ارزشمند برای گونه‌های کم‌یاب جانوری است. ارسباران واقع در حاشیه جنوبی رودخانه مرزی ارس در استان آذربایجان شرقی، با مساحتی برابر با ۸۰۶۵۴ هکتار در سال ۱۳۵۲ حفاظت شده اعلام شد، در سال ۱۳۵۵ نیز به دلیل دربرداشتن زیست بوم‌های گوناگون، ارزش بیولوژیک بسیار بالا و گونه‌های گیاهی و جانوری منحصر به فرد، به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره شناخته شد.
دامنه ارتفاعی ۲۵۶ تا ۲۸۹۶ متر، بارندگی ۲۷۵ میلی‌متر و دمای متوسط سالیانه ۱۰ درجه سانتیگراد، منطقه را دارای اقلیم‌های نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب معتدل کرده است. این منطقه از نظر حفظ ذخایر ژنتیکی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، از جمله گونه‌های گیاهی مهم منطقه می‌توان «آوری، ممرز، گردو، چنار، کیکم، عاق، زرشک، گیلاس، آلبالو، سرخدار، هفت کول، ارسل، زغال اخته، آلوچه، انار وحشی، زالزالک و ... انواع نعنا عیان، پامچال، آلاله و گراس‌ها» را برشمرد. گونه‌های مهم جانوری منطقه عبارتند از: بز، پازن، قوچ، میش، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، سیاگوش، روباه، خرگوش، پلنگ، کبک، قرقاول ارسبارانی، هما، انواع شکاری‌ها، یله مار، تیرک مار، گرز، مار و... .اما مهمترین و کم‌یاب‌ترین گونه جانوری شناخته شده ارسباران نوعی پرنده نادر به نام «سیاه خروس قفقازی» است که این منطقه یکی از معدود زیستگاه‌های آن به‌حساب می‌آید. قرقاول ارسبارانی و مارال دو گونه دیگر در معرض خطر انقراض این منطقه هستند که نسل در خطر آنها با برنامه‌های حفاظتی احیا و جمعیت آنها در حال حاضر آمار مطلوبی دارد.
هماهنگی‌های لازم برای انجام طرح ارتقا منطقه حفاظت شده ارسباران به پارک ملی با دستگاه‌های مربوط انجام شده است و قرار بود با تایید شورای عالی محیط‌زیست بخشی از این منطقه به پارک ملی تبدیل شود.
به گفته بیوک رییسی مدیر کل محیط زیست استان آذربایجان شرقی در حال حاضر تنها 5 هزار هکتار از این منطقه به پارک ملی تبدیل شده است و مساحت باقیمانده این پارک نیز با اختصاص بودجه و جا به جا شدن روستاهای این منطقه تبدیل به پارک خواهد شد.
وجود آثار ارزشمند تاریخی، همچون «قلعه بابک» «دژ طوماسیاش و کلیسای نارینی» در این محدوده، ویژگی برجسته این پارک برای جلب گردشگر محسوب می‌شود.
منطقه ارسباران با مشکلات متعدد زیست محیطی روبروست
آنطور که حمید گشتاسب عضو هیات علمی دانشگاه محیط زیست می گوید: این منطقه با مشکلات متعدد زیست محیطی نیز روبروست که از مهمترین آنها می توان به جاده سازی ها و تغییر کاربری زمین برای مصارف کشاورزی اشاره کرد.
به گفته وی در این منطقه بیش از 70 روستا وجود دارد که از طبعیت منطقه برداشتهای بی رویه ای دارند.
این استاد دانشگاه شرایط این منطقه را برای تبدیل شدن به پارک ملی مناسب دانست.
وی ادامه داد: ارسباران بعد از سپری کردن دوره‌های حفاظتی، قابلیت این را پیدا کرده که بخش‌هایی از آن به پارک ملی ارتقا یابد و در معرض و دسترس علاقه‌مندان طبیعت قرار گیرد.
با این حساب در آینده‌ای نزدیک ارسباران به عنوان بیستمین پارک ملی ایران، کانون توجه گردشگران طبیعت و مرکز بهره‌برداری موضوعات اکولوژیستی و پژوهشی خواهد بود. قرار است بخش مرکزی آن حدود ۳۹ هزار هکتار به پارک ملی تبدیل شود.
