سیا عذرخواهی نمی کند، اعتراف می کند؛
سیا برای نخستین‌بار به صورت علنی به نقش خود در کودتای بدنام ۱۹۵۳ به قصد سرنگونی نخست‌وزیر منتخب دموکراتیک، محمد مصدق، اعتراف کرد؛ این اسناد تلاش‌های دولت بریتانیا برای جلوگیری از افشای نقش خود در این کودتا را نیز فاش کرده‌اند.
به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا و به نقل از تاریخ ایرانی در شصتمین سالگرد این رخداد که ایرانیان از آن به عنوان سند دخالت کشورهای غربی در امور کشورشان یاد می‌کنند، آرشیو امنیت ملی ایالات متحده در دانشگاه جورج واشنگتن مجموعه‌ای از اسناد سازمان اطلاعاتی آمریکا را منتشر کرده است.
در بخشی از این اسناد که در گذشته از تاریخچه سیا در عملیات «جنگ بر سر ایران» حذف شده بودند، این‌گونه می‌خوانیم: «کودتای ارتش برای سرنگونی مصدق و کابینه جبهه ملی، به دستور سیا و به عنوان بخشی از سیاست خارجی آمریکا توسط بالاترین مقامات دولتی طراحی و تایید شد.»
این اسناد، که در وب‌سایت رسمی بایگانی ملی و تحت قانون آزادی اطلاعات در دسترس قرار گرفته‌اند، تمام جزئیات مهندسی کودتا توسط آمریکا و کمک‌های بریتانیا را فاش کرده‌اند؛ عملیاتی که با اسم رمز تی‌پی‌آژاکس(TPAJAX)در سیا و درMI6با رمز عملیاتBOOTشناخته می‌شوند.
بریتانیا، به ویژه وزیر امور خارجه‌اش سر آنتونی ایدن، مصدق - رهبری ایرانی که کمپانی نفتی ایران انگلیس، بی‌پی، را ملی کرد - را تهدیدی برای منافع استراتژیک و اقتصادی‌اش می‌دانست، ولی بریتانیا به حمایت آمریکا نیاز داشت. دولت آیزنهاور در واشنگتن به راحتی قانع شد.
اسناد بریتانیا نشان می‌دهند که چگونه بالاترین مقامات انگلیسی در دهه هفتاد سعی کردند تا واشنگتن را از انتشار این اسناد «شرم‌آور» باز دارند. مدارک رسمی در بریتانیا هنوز محرمانه باقی مانده‌اند اگرچه نقش این کشور در این کودتا بر همگان آشکار است. در سال ۲۰۰۹ جک استراو، وزیر امور خارجه اسبق بریتانیا به صورت علنی به «مداخله»های متعدد بریتانیا در مسائل ایران در طول قرن بیستم اشاره کرد. روز دوشنبه وزارت امور خارجه بریتانیا اعلام کرد که دخالت بریتانیا در کودتا را تایید یا تکذیب نخواهد کرد.
اسناد ایالات متحده که از رده‌بندی محرمانه خارج شده‌اند تلگرام‌هایی از کرمیت روزولت، مقام ارشد سیا در ایران زمان کودتا را نیز شامل می‌شوند. در نسخه‌ای از تاریخچه درون سازمانی سیا که توسط اسکات کاک نوشته شده است و زنده‌باد شاه!(Viva, Shah!)نام دارد به نقل قولی از مانتی وودهاوس، رییس وقتMI6در ایران پرداخته شده است که: بریتانیا به کمک ایالات متحده برای انجام کودتا نیاز دارد. ایدن نیز با وودهاوس هم‌عقیده بود. کاک ادامه می‌دهد: «وودهاوس تایید سخنانش را به مثابه مجوزی برای پیگیری ایده‌اش با همکاری آمریکا برشمرد.»
سرنگونی مصدق، سلطنت شاه را برای ۲۶ سال پس از کودتا بقا بخشید تا در سال ۱۹۷۹ به انقلاب اسلامی انجامید. این کودتا تا به امروز نیز دلیل مناسبی برای بی‌اعتمادی ایرانیان نسبت به سیاستمداران آمریکایی و انگلیسی به شمار می‌رود. کودتایی که به این قصد صورت گرفت تا خاندان سلطنتی بتوانند از منافع کشورهای غربی برای بهره‌برداری از منابع نفتی، محافظت کنند.
اسناد بایگانی شده سیا، نسخه‌ای از تاریخ کودتا با عنوان «عملیاتی برای به قدرت نشاندن دولتی با گرایش‌های غربی در ایران» را نیز شامل می‌شود که چشم‌انداز این عملیات این‌گونه تعریف شده است: «استفاده از روش‌های قانونی، یا نیمه قانونی برای سرنگونی دولت مصدق؛ و جایگزین ساختن دولتی با گرایش‌های غربی تحت سلطنت محمدرضا شاه و زاهدی به عنوان نخست‌وزیر او.»
در یکی از این اسناد مصدق این‌گونه توصیف شده است: «از تندترین، عصبانی‌کننده‌ترین، زرنگ‌ترین و برانگیزنده‌ترین رهبرانی که تاکنون (بریتانیا و آمریکا) با آن مواجه شده‌اند.» در ادامه این سند مصدق «انگلیسی‌ها را زیان‌آور و دور از فهم» می‌داند و «او و میلیون‌ها ایرانی معتقدند که برای قرن‌های متمادی بریتانیا در امور کشورشان دخالت کرده است تا به منافع خود دست یابد.»
سند دیگری به راه‌اندازی «جنگ روانی» با مصدق اشاره دارد. یرواند آبراهامیان تاریخ‌نگار ارمنی - ایرانی و نویسنده کتاب «کودتا: ۱۹۵۳، سی.آی.ای و ریشه روابط امروز ایران و آمریکا» در مصاحبه اخیر خود گفته است که کودتا به این قصد طراحی شد «تا شخصیتی ملی‌گرا که اصرار بر این داشت که نفت می‌بایست ملی شود را حذف کنند.»
آبراهامیان عقیده دارد که بر خلاف دیگر رهبران ملی‌گرا همچون جمال عبدالناصر در مصر، مصدق چهره «ضد استعماری» منحصر به فردی را ارایه داد که در عین حال به ارزش‌های دموکراسی و حقوق بشر نیز پایبند بود.
برخی از تحلیلگران بر این عقیده‌اند که مصدق نتوانست با غرب مصالحه کند و ترس از نفوذ کمونیسم در ایران به کودتا انجامید. آبراهامیان در مصاحبه‌اش با وب‌سایت ایرانی تابلو این‌گونه پاسخ می‌دهد: «تحقیقات به من ثابت کردند که هیچ‌گونه پیشنهاد منصفانه‌ای از سوی غرب در اختیار مصدق قرار نگرفت، آنها از مصدق انتظار داشتند تا از ملی شدن صنعت نفت بگذرد و اگر او این پیشنهاد را می‌پذیرفت جنبش ملی دیگر معنایی نداشت... بحث من این است که خطر واقعی از سوی کمونیست‌ها وجود نداشت... با استفاده از خطر کمونیسم هرگونه عملی توجیه می‌شد، پس این مبحث بیشتر برای عامه مردم بود به ویژه مردم آمریکا و بریتانیا.»
علیرغم اسنادی که اخیرا منتشر شده‌اند، تعداد قابل توجهی از این اسناد هنوز محرمانه باقی مانده‌اند. مالکوم برن، قائم مقام پژوهشگاه آرشیو امنیت ملی از مقامات اطلاعاتی آمریکا درخواست کرده است تا باقی اسناد و مدارک را نیز منتشر کنند. «هیچ دلیل موجهی برای محرمانه نگاه داشتن اسناد چنین برهه حساسی از تاریخ وجود ندارد. این حقایق برای کودکان دبستانی ایران نیز واضح و روشن است. پنهان ساختن این جزئیات فقط به تحریف تاریخ و افسانه‌پردازی در همه زمینه‌ها می‌انجامد.»
در سال‌های اخیر سیاستمداران ایرانی سعی داشته‌اند تا مشاجرات بر سر فعالیت‌های هسته‌ای ایران را با ملی ساختن صنعت نفت در زمان مصدق مقایسه کنند: حامیان محمود احمدی‌نژاد همواره ادعای رخ دادن یک کودتای دیگر را داشته‌اند. پیش از این مقامات آمریکایی از دست داشتن در کودتا ابراز پشیمانی کرده‌اند ولی در ارایه یک پوزش رسمی کوتاهی به خرج داده‌اند. دولت بریتانیا هرگز نقش خود در این کودتا را نپذیرفته است.
