«شفق» چیست و چگونه تشکیل می شود؟

به گزارش خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا(دانا خبر)شفق به نور ضعیفی که در نواحی مختلف زمین در زمان پیش از طلوع آفتاب و یا بعد از غروب آفتاب در آسمان روشن می شود می گویند و در واقع شفق يک نمايش طبيعی از نور درخشانی در آسمان است که می توان آن را با چشم غير مسلح و در تاریکی آسمان رصد کرد.

این شفق ها نمايش طبيعي از نور در آسمان هستند و به شکل کمانی ابری معمولا در نواحی قطبی کره زمین یعنی قطب شمال و جنوب به وقوع می پیوندند و در آسمان خودنمایی می کنند که به همین دلیل به آنها شفق های قطبی نیز می گویند.

بعضی از اين شفق ها در حال حركت هستند و یا ناگهان مانند شعله ای در پهنای آسمان می لرزند و درخشان تر می شوند بیشترین رنگی که در اکثر شفق ها وجود دارد رنگ سبز است اما تا کنون بار ها شاهد شفق هايی با رنگ قرمز يا ارغواني نیز بوده ایم که معمولا این نوع از شفق ها در ارتفاعات بالای کره زمین شکل مي گيرند.

این شفق ها معمولا از سپتامبر تا اکتبر و از مارس تا آوریل در ارتفاعاتی بسیار بالاتر از جو یعنی ارتفاعی بین ۸۰ تا ۶۰۰ کیلومتری از سطح زمین اتفاق می افتند که بعضی از قبایل کانادایی به این پدیده رقص ارواح نیز می گویند و طول آن ها در آسمان به هزاران کيلومتر مي رسد.

به شفق های قطبی، نور قطب شمال هم گفته می شود زیرا آن ها بیشتر در نیم کره شمالی رویت می شوند و هر چه به قطب شمال نزدیک شویم احتمال بیشتری برای رصد آنها وجود دارد به طوری که شهر های شمالی کانادا که به قطب نزدیک هستند ناظران زمینی امکان بیشتری برای رویت آن ها دارند.

در قطب جنوب نیز همانند قطب شمال این پدیده روی می دهد اما فقط در جنوبی ترین عرض جغرافیایی زمین قابل رویت هستند و گاهی اوقات در آمریکای جنوبی و استرالیا نیز قابل رویت می باشد.

شفق های قطبی معمولا باید در قطب ها رخ دهند اما گاهی ساکنان عرض های جغرافیایی میانی نیز می توانند شاهد حضور آنها در آسمان مناطق خود باشند.

شفق چگونه رخ می دهد؟

شفق ها تاثیرات قابل مشاهده فعاليت خورشيد بر جو زمین هستند که در زمان قرار گیری خورشید در زیر افق و بازتاب نور خورشید به لایه‌های بالای جو در آسمان زمین اتفاق می افتد.

در واقع ذرات خورشيدی که باردار بوده و دارای نيرویی مغناطيسی در خود هستند در زمان توفان ها و بادهای خورشیدی از خورشید به سمت زمین پرتاب می شوند و در اثر برخورد با جو این پدیده زیبا را به وجود می آورند.

بادهای خورشيدی جريان ها و ذرات ريزی هستند که از جنس ماده خورشيد می باشند و دارای بار الکتريکي هستند. هنگامی که اين ذرات وارد حوزه مغناطيسی زمين می شوند در دام آن گرفتار شده و در اثر برخورد با اتم ها و مولکول های جو انرژی آزاد کرده و امواج مغناطیسی زیبایی به نام شفق را در آسمان تشکیل می دهند.

معمولا اکثر این ذرات به دلیل مغناطیس بیشتری که قطب های کره زمین نسبت به سایر مناطق زمین دارند به سمت قطب های زمين کشیده می شوند که در آنجا با جو زمین که معمولا الکترون ها و گاهی اوقات پروتون هستند برخورد می کنند اما اگر ذرات پرتابی از سمت خورشید سنگین تر باشند با اتم ها و مولکول های موجود با اتمسفر برخورد خواهند کرد.

این ذرات ١ تا ١٠٠ کیلو الکترون ولت انرژی دارند و این برخورد در اتمسفر توسط الکتریسیته، مولکول و اتم کنترل می شود و انرژی محرک آن به صورت پرتوهای نور یا برخورد در فضا خالی می شود.

آیا شفق در زمان مشخصی اتفاق می افتد؟

در واقع شفق ها حاصل خشم خورشید هستند یعنی هنگامی که در خورشید طوفان های مغناطیسی اتفاق می افتد شفق های قطبی نیز در آسمان خودنمایی می کنند.

توفان های مغناطیسی خورشید در دوره های تناوبی ١١ ساله خورشیدی و یا ٣ سال بعد از گذشت این دوره های تناوبی اتفاق می افتند و در این دوره تناوب ١١ ساله که هم اکنون نیز جریان دارد میزان فعالیت های خورشیدی که انرژی آن را بادهای خورشیدی تامین می کنند به میزان چشمگیری افزایش می یابد به طوری که با رصد خورشید می توان میزان بالای این فعالیت ها را مشاهده کرد.

آیا آسمان سایر سیارات منظومه شمسی نیز شفق را تجربه می کنند؟

در سیاره های مشتری و زحل قطب های مغناطیسی قدرتمند تری نسبت به زمین دارند و هر دو آنها دارای کمربند تشعشع بزرگی هستند و همین عوامل موجب شده تا در این دو سیاره نیز شفق های قطبی به وضوح توسط تلسکوپ های فضایی رصد شود.

اما طبق برسی های انجام شده ستاره شناسان اعلام کردند که در آسمان سیارات اورانوس و نپتون نیز شفق های قطبی ظاهر می شوند و همچنین این پدیده در مریخ و زهره نیز به وقوع می پیوندد و به دلیل اینکه زهره دارای مغناطیس درونی نیست شفق قطبی در زهره گاهی اوقات آسمان تمام سیاره را می پوشاند.

اما به وقوع پیوستن شفق در سیاره مشتری با سایر سیارت از جمله زمین متفاوت است زیرا در سایر سیارات علت اصلی به وجود آمدن شفق های قطبی بادهای خورشیدی است در صورتی که در سیاره مشتری دلیل ایجاد شفق قمرهای اطراف آن بخصوص قمر LO است.