استاد دانشگاه صنعتی شریف با تاکید بر اینکه نمایه شدن بین‌المللی یک مقاله شرط کافی برای با کیفیت بودن آن نیست، تعداد ارجاعات به اکثر مقالات ایرانی را صفر عنوان کرد.
به گزارش گروه دانش داناخبر، دکتر فروهر فرزانه در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به رشد چشمگیر مقالات انتشار یافته کشور ایران در نمایه‌های بین‌المللی طی 10 تا 15 سال گذشته، گفت: این موضوع باعث شده است کشور ایران از نظر تعداد انتشارات مقالات، حداقل در منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه بین دو تا سه کشور نخست قرار گیرد اما نکته قابل بحث، کیفیت این انتشارات است و اینکه این مقالات تا چه حد اثرگذار بوده است؟
وی علت اصلی رشد مقالات را گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی در 20 سال گذشته دانست که طی 10 سال اخیر به شکوفایی و میوه‌دهی رسیده‌اند و اضافه کرد: از دیگر نکات مثبت رشد مقالات را می‌توان اینگونه عنوان کرد که نتایج پژوهش‌ها و تحقیقات در دانشگاه‌ها به صورت تدوین یافته درآمده و تعداد زیادی از آنها به شکل مقاله در عرصه بین‌المللی چاپ شده است.
استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف افزود: نکته قابل تامل در این بین، میزان اثرگذاری مقالات است که یک مطالعه علم‌سنجی دقیق را می‌طلبد.
وی به گزارش منتشر شده در سایت سایمگو در سال 2012 در خصوص تعداد ارجاعات مقالات دانشگاه‌های مختلف جهان اشاره کرد و گفت: در مقایسه‌هایی که این سایت در زمینه تعداد ارجاعات مقالات دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داشته، دانشگاه‌های جهان را از نظر کیفیت انتشارات به سه درجه مختلف تقسیم کرده است.
بر اساس رتبه‌بندی ذکر شده، دانشگاه‌هایی که تعداد ارجاعات به مقالات آنها به طور متوسط زیر یک است با علامت قرمز به نمایش گذاشته شده است. دانشگاه‌هایی که ارجاعات آنها بالای یک است با رنگ نارنجی و دانشگاه‌هایی با ارجاعات بالای 1.5 با رنگ سبز نشان داده شده‌اند.
رنگ قرمز برای ارجاعات به مقالات ایرانیان
وی اضافه کرد: بر اساس گزارش مذکور، طبیعتا بیشتر دانشگها‌های اروپای غربی و آمریکای شمالی از نظر تعداد ارجاعات به مقالات منتشره با رنگ سبز مشخص می‌شود. در مورد ایران اکثریت دانشگاه‌های ما از نظر تعداد ارجاعات به مقالات با رنگ قرمز به نمایش گذاشته می‌شود. بدین معنا که تعداد ارجاعات به مقالات اکثر ایرانی‌ها کمتر از یک است و شاید ما تعداد انگشت شماری دانشگاه داشتیم که تعداد ارجاعات به مقالات آنها بین یک تا یک و نیم بود که با رنگ نارنجی مشخص شده بود.
استاد دانشگاه صنعتی شریف خاطرنشان کرد: در صورت اعتماد به این گزارش نتیجه می‌گیریم که موسسات پژوهشی و آموزش عالی ما از نظر کیفیت انتشارات در رده خوبی قرار ندارند. در واقع اکثر انتشاراتی که ما در سالهای اخیر داشتیم از نظر تعداد ارجاعات بین‌المللی درحد بالایی قرار نداشتند.
فرزانه تعداد اختراعات ثبت شده بین‌المللی را از دیگر معیارهای مهم پژوهشی عنوان کرد و گفت: فعالیت‌های پژوهشی موسسات مختلف ممکن است یا به صورت مقاله چاپ و یا به صورت اختراع ثبت شود. در این میان اکثر موسسات پژوهشی بزرگ دنیا، هدف‌شان از فعالیت‌های پژوهشی، چاپ مقاله نیست و چاپ کردن مقاله را یک نتیجه فرعی از پژوهش می‌دانند بلکه نتیجه اصلی از پژوهش، ثبت اختراع و یا فروختن نتایج آن به موسسات صنعتی و کاربردی است.
به گفته این استاد دانشگاه، کشور ایران در دو مورد اخیر یعنی ثبت اختراع بین‌المللی و یا فروختن نتایج پژوهش به موسسات صنعتی و کاربردی مقداری ضعف دارد و جای کار زیادی برای بهبود آن وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: البته ناگفته نماند که ثبت اختراع بین‌المللی، هزینه ای بعضا چند ده هزار دلاری دارد که برای موسسان و مکتشفان کشور ما هزینه‌ای سنگین است و به همین دلیل کمتر به طرف آن می‌روند.
درصد پایین کاربردی شدن مقالات پژوهشگران داخلی
فرزانه در ادامه به ضرورت کاربردی و سودمند کردن پژوهش‌ها اشاره و با بیان اینکه به نظر می‌رسد درصد پژوهش‌های دانشگاهی که در کشور ما به کاربرد می‌رسند ناچیز است، یکی از دلایل این موضوع را کاهش بودجه‌های پژوهشی عنوان و تصریح کرد: متاسفانه طی چند سال گذشته بیش از 80 درصد بودجه دانشگاه‌های ما صرف امور جاری می‌شود و درصد بسیار ناچیزی از اعتبارات موجود به تجهیز و توسعه آزمایشگاه‌ها می‌رسد که این مساله یک عیب بزرگ است.
وی با تاکید بر اینکه در یک نظام آموزشی و پژوهشی مترقی باید درصد بالایی از بودجه‌ها، صرف تجهیزات و توسعه آزمایشگاه‌های تحقیقاتی شود، تصریح کرد: موسسه‌ای که چنین روندی را نداشته باشند همانند یک موسسه دبیرستانی است که فقط به دانش‌آموزان آن دروس را آموزش می‌دهند و نهایت تحقیقاتی که در آنجا انجام می‌گیرد، کاغذی و کامپیوتری است. که اینگونه پژوهش‌ها به هیچ وجه به یک پژوهش متعالی نمی‌انجامد.
فرزانه، بودجه آموزش عالی و تحقیقات را در کشور ایران ناچیز خواند، تصریح کرد: بودجه آموزش عالی و تحقیقات کشور ما کمتر از نیم درصد تولید ناخالص داخلی است. این در حالی است که در کشورهایی که از نظر پژوهشی مترقی هستند این رقم 2.5 درصد است.
وی در ادامه تاکید کرد: طبق برنامه پنج ساله توسعه باید به سمتی حرکت کنیم که بودجه آموزش عالی و تحقیقات را به بالای یک درصد و حتی در صورت امکان به حدود دو درصد تولید ناخالص ملی برسانیم. در این صورت می‌توانیم انتظار داشته باشیم که یک رشد عالی در تحقیقات و پژوهش داشته باشیم.
فرزانه، دیگر معیار پژوهشی مهم را تعداد مقالات داغ عنوان و با بیان اینکه مقالات داغ مقالاتی هستند که بین 10 تا 100 ارجاع در سال یا دو سال یکبار دارند، تصریح کرد: تعداد مقالات داغ نیز در میان پژوهش‌های ما اندک است.
با کیفیت بودن زمانی است که تعدادی محقق دیگر آن مقاله را بخواند و در تحقیقات خود به آن مقاله ارجاع دهد.
وی علت اصلی رشد مقالات را گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی در 20 سال گذشته دانست که طی 10 سال اخیر به شکوفایی و میوه‌دهی رسیده‌اند و اضافه کرد: از دیگر نکات مثبت رشد مقالات را می‌توان اینگونه عنوان کرد که نتایج پژوهش‌ها و تحقیقات در دانشگاه‌ها به صورت تدوین یافته درآمده و تعداد زیادی از آنها به شکل مقاله در عرصه بین‌المللی چاپ شده است.
استاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف افزود: نکته قابل تامل در این بین، میزان اثرگذاری مقالات است که یک مطالعه علم‌سنجی دقیق را می‌طلبد.
وی به گزارش منتشر شده در سایت سایمگو در سال 2012 در خصوص تعداد ارجاعات مقالات دانشگاه‌های مختلف جهان اشاره کرد و گفت: در مقایسه‌هایی که این سایت در زمینه تعداد ارجاعات مقالات دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داشته، دانشگاه‌های جهان را از نظر کیفیت انتشارات به سه درجه مختلف تقسیم کرده است.
بر اساس رتبه‌بندی ذکر شده، دانشگاه‌هایی که تعداد ارجاعات به مقالات آنها به طور متوسط زیر یک است با علامت قرمز به نمایش گذاشته شده است. دانشگاه‌هایی که ارجاعات آنها بالای یک است با رنگ نارنجی و دانشگاه‌هایی با ارجاعات بالای 1.5 با رنگ سبز نشان داده شده‌اند.
رنگ قرمز برای ارجاعات به مقالات ایرانیان
وی اضافه کرد: بر اساس گزارش مذکور، طبیعتا بیشتر دانشگها‌های اروپای غربی و آمریکای شمالی از نظر تعداد ارجاعات به مقالات منتشره با رنگ سبز مشخص می‌شود. در مورد ایران اکثریت دانشگاه‌های ما از نظر تعداد ارجاعات به مقالات با رنگ قرمز به نمایش گذاشته می‌شود. بدین معنا که تعداد ارجاعات به مقالات اکثر ایرانی‌ها کمتر از یک است و شاید ما تعداد انگشت شماری دانشگاه داشتیم که تعداد ارجاعات به مقالات آنها بین یک تا یک و نیم بود که با رنگ نارنجی مشخص شده بود.
استاد دانشگاه صنعتی شریف خاطرنشان کرد: در صورت اعتماد به این گزارش نتیجه می‌گیریم که موسسات پژوهشی و آموزش عالی ما از نظر کیفیت انتشارات در رده خوبی قرار ندارند. در واقع اکثر انتشاراتی که ما در سالهای اخیر داشتیم از نظر تعداد ارجاعات بین‌المللی درحد بالایی قرار نداشتند.
فرزانه تعداد اختراعات ثبت شده بین‌المللی را از دیگر معیارهای مهم پژوهشی عنوان کرد و گفت: فعالیت‌های پژوهشی موسسات مختلف ممکن است یا به صورت مقاله چاپ و یا به صورت اختراع ثبت شود. در این میان اکثر موسسات پژوهشی بزرگ دنیا، هدف‌شان از فعالیت‌های پژوهشی، چاپ مقاله نیست و چاپ کردن مقاله را یک نتیجه فرعی از پژوهش می‌دانند بلکه نتیجه اصلی از پژوهش، ثبت اختراع و یا فروختن نتایج آن به موسسات صنعتی و کاربردی است.
به گفته این استاد دانشگاه، کشور ایران در دو مورد اخیر یعنی ثبت اختراع بین‌المللی و یا فروختن نتایج پژوهش به موسسات صنعتی و کاربردی مقداری ضعف دارد و جای کار زیادی برای بهبود آن وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: البته ناگفته نماند که ثبت اختراع بین‌المللی، هزینه ای بعضا چند ده هزار دلاری دارد که برای موسسان و مکتشفان کشور ما هزینه‌ای سنگین است و به همین دلیل کمتر به طرف آن می‌روند.
درصد پایین کاربردی شدن مقالات پژوهشگران داخلی
فرزانه در ادامه به ضرورت کاربردی و سودمند کردن پژوهش‌ها اشاره و با بیان اینکه به نظر می‌رسد درصد پژوهش‌های دانشگاهی که در کشور ما به کاربرد می‌رسند ناچیز است، یکی از دلایل این موضوع را کاهش بودجه‌های پژوهشی عنوان و تصریح کرد: متاسفانه طی چند سال گذشته بیش از 80 درصد بودجه دانشگاه‌های ما صرف امور جاری می‌شود و درصد بسیار ناچیزی از اعتبارات موجود به تجهیز و توسعه آزمایشگاه‌ها می‌رسد که این مساله یک عیب بزرگ است.
وی با تاکید بر اینکه در یک نظام آموزشی و پژوهشی مترقی باید درصد بالایی از بودجه‌ها، صرف تجهیزات و توسعه آزمایشگاه‌های تحقیقاتی شود، تصریح کرد: موسسه‌ای که چنین روندی را نداشته باشند همانند یک موسسه دبیرستانی است که فقط به دانش‌آموزان آن دروس را آموزش می‌دهند و نهایت تحقیقاتی که در آنجا انجام می‌گیرد، کاغذی و کامپیوتری است. که اینگونه پژوهش‌ها به هیچ وجه به یک پژوهش متعالی نمی‌انجامد.
فرزانه، بودجه آموزش عالی و تحقیقات را در کشور ایران ناچیز خواند، تصریح کرد: بودجه آموزش عالی و تحقیقات کشور ما کمتر از نیم درصد تولید ناخالص داخلی است. این در حالی است که در کشورهایی که از نظر پژوهشی مترقی هستند این رقم 2.5 درصد است.
وی در ادامه تاکید کرد: طبق برنامه پنج ساله توسعه باید به سمتی حرکت کنیم که بودجه آموزش عالی و تحقیقات را به بالای یک درصد و حتی در صورت امکان به حدود دو درصد تولید ناخالص ملی برسانیم. در این صورت می‌توانیم انتظار داشته باشیم که یک رشد عالی در تحقیقات و پژوهش داشته باشیم.
فرزانه، دیگر معیار پژوهشی مهم را تعداد مقالات داغ عنوان و با بیان اینکه مقالات داغ مقالاتی هستند که بین 10 تا 100 ارجاع در سال یا دو سال یکبار دارند، تصریح کرد: تعداد مقالات داغ نیز در میان پژوهش‌های ما اندک است.
با کیفیت بودن زمانی است که تعدادی محقق دیگر آن مقاله را بخواند و در تحقیقات خود به آن مقاله ارجاع دهد.
