کنعانی مقدم: لزوم بازتعریف روابط ایران با نظام غرب

حسن روحانی بعد از استقرار در دفتر ریاست جمهوری با نظرها، نقدها و حتی انتظارهای زیادی روبه رو شد. برخی از منتقدان دولت قبلی، بر این باورند که روحانی ویرانه ای از اقتصاد و دیپلماسی را از احمدی نژاد به ارث برده و برخی معتقدند نباید سیاه نمایی کرد.

فارغ از نقدها و نظرهای مطرح شده، زمان آن رسیده است که به چالش های پیش روی روحانی دقت بیشتری شود و نقاط ضعف و قوت کابینه وی مورد واکاوی و ارزیابی دقیق قرار گیرد. اگر بخواهیم واقع بینانه به وضعیت ایران نگاه کنیم، با چند چالش اساسی در حوزه های مختلف مواجه ایم. در عرصه اقتصادی نوسان های شدید ارزی، بیکاری تورم و مسکن مهر از چالش های اساسی کابینه تدبیر و امید است.

به نظر می رسد مسایل اقتصادی چنان در هم تنیدگی مستحکمی با مسایل سیاست خارجی دارند که این حوزه هم اقتضائات خاص خود را دارد. در حوزه سیاست خارجی، مساله هسته ای ایران، سطح روابط دیپلماتیک با کشورهای غربی و عربی و تحریم ها از مسایل قابل بحث است

دولت روحانی شاید اگر مسایل اقتصادی را با دیپلماسی قوی حل کند، در ابتدای مسیری قرار می گیرد که فشارهای سیاست داخلی از طرف جریان های مختلف به وجود بیاید در سیاست داخلی نحوه کنش و تعامل با جریان های مختلف سیاسی اعم از اصولگرا و اصلاح طلب، مساله اقوام و اقلیت های مذهبی و تعامل با قوا مطرح می شود که باید به طور ریشه ای به آنها پرداخته شود.

این چالش ها در حوزه فرهنگ رنگ دیگری به خود می گیرد و از نحوه تعامل با رسانه ها و قانون مطبوعات تا سینما و مساله آموزش در دانشگاه ها و مسایل مربوط به ممیزی ها را شامل می شود.

چالش های اجتماعی دولت روحانی را اگر چه می توان متاثر از سه حوزه قبلی دانست، اما بحث کاهش ناهنجاری های اجتماعی ناشی از بیکاری، سامان دادن به وضعیت ازدواج جوانان و تقویت بنیان خانواده، مسایل مربوط به اقشار ضعیف جامعه درباره بیمه، تامین دارو برای بیماران و رفاه اجتماعی برجسته تر است.

گروه راهبرد خبرگزاری دانا با مد نظر قرار دادن مسایل مذکور، این سوالات را مطرح می کند که چالش های اساسی دولت اعتدال چیست؟ این دولت چگونه به جنگ چالش های پیش رو خواهد رفت؟ نقاط قوت و پاشنه آشیل کابینه روحانی چیست؟ آیا کابینه یازدهم می تواند سربلند از این کارزار سخت بیرون آید؟

این موضوعات را با کارشناسان و متخصصین در 4 حوزه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در میان گذاشته ایم. آنچه در پی می آید گفت وگویی با حسین کنعانی مقدم است.

طرح نقشه راه

حسین کنعانی مقدم با اشاره به طرح نقشه راه برای سیاست خارجی ایران به خبرنگار خبرگزاری دانا گفت: مهمترین چالش سیاست خارجی ما این است که آمریکا و گروهی که 1+5 را تشکیل می دهند، مسایل کلی را در عرصه بین المللی به یک چارچوب مشخص و توافقی برسانند و این نیازمند یک نقشه راه در بحث سیاست خارجی است که این نقشه بتواند کارکرد مناسبی در خصوص مسایل منطقه ای را به همراه داشته باشد.

وی افزود: در همان ابتدای کار دولت یازدهم به آقای روحانی پیشنهاد کردیم که یک کارگروه ویژه تشکیل شود که این کارگروه ویژه یک نقشه راهی را تهیه کنند و با توجه به اینکه سیاست های کلان و سیاست های خارجی ما باید به تصویب مقام معظم رهبری برسد، این نقشه راه را به تصویب رهبری برسانند. این کار هم باید محرمانه و کاملا سری باشد که غرب راه ما را نتواند تشخیص دهد. به هر حال این یک مبارزه است و بعد از تصویب این نقشه بر اساس آن عمل شود.

کنعانی مقدم با اشاره به چالش هسته ای ایران خاطر نشان کرد: بحث هسته ای، مباحث مربوط به مسایل منطقه ای (سوریه، عراق، افغانستان) و خصوصا بحث تحریم ها (رفع یا کاهش تحریم ها به لحاظ مشکلات اقتصادی که در داخل کشور موجود است و مردم توقع دارند که اثرات تحریم کاهش یابد) در این نقشه گنجانده شود و قبل از تهیه و تصویب این نقشه هرگونه مذاکره یا بنای مذاکره با غرب و 1+5 نمی تواند اثرگذاری کلان در موضوع داشته باشد.

فاکتورهای نقشه راه در رابطه با سیاست خارجی

وی گفت: هر نقشه راه چند فاکتور مهم را دربرمی گیرد. اول اینکه کسانی که این نقشه را تهیه می کنند، واقف به توانمندی ها و موقعیت های نظام باشند و در عین دشمن و راه کارهای آن را تشخیص داده باشند. بدون شناخت دشمن که مقام معظم رهبری هم چندین بار تاکنون این بحث را مطرح کردند، ما نمی توانیم نقشه راهبردی مناسبی را تهیه و تدوین کنیم. نکته بعدی این است که مجریان این نقشه راه کسانی باشند که هم تجربه و قدرت اجرای این برنامه را داشته باشند و اینگونه نباشد که یک تیم ضعیف این نقشه راه بزرگ را اجرایی کند.

این کارشناس مسایل بین الملل در ادامه گفت: مساله بعدی این است که طرف مقابل باید این اراده را داشته باشد که به دنبال این باشد که در این بازی برد- برد را دنبال کند نه اینکه بخواهد بر اساس هژمونی خود هر گونه نقشه پیشنهادی را محکوم کند و از قدرت خود برای تحمیل خواسته خود بهره ببرد. این مساله هم باید در رویه طرف مقابل ما مشهود باشد. نکته چهارم اینکه دو طرفی که در طرفین این نقشه قرار می گیرند، حداقل اعتمادها را به هم داشته باشند و اینگونه نباشد که یک طرف از طرف دیگر بخواهد سو استفاده کند و منافع خودش را دنبال کند.

وی افزود: مساله بعدی همراهی مردم با این نقشه راه است. به هر حال ممکن است این نقشه مشکلات و مسایلی را پیش بیاورد که مردم باید در این زمینه همکاری های لازم را انجام بدهند.

وی با اشاره به وجود رهبری در اجرای نقشه راه خاطر نشان کرد: آخرین فاکتور هم که شاید اولین و مهمترین آن باشد، بحث نقش رهبری در اجرای این نقشه است. اگر نقشه راه باشد اما رهبری منسجمی در این مسیر نباشد، نمی توان به نتیجه مطلوبی دست یافت.

کنعانی مقدم افزود: به هر حال باید ابتدا همه این مسایل را مد نظر داشته باشیم و بعد برای تحریم ها و مذاکرات قدم های اساسی خود را برداریم.

ایران و کشورهای عربی منطقه

کنعانی مقدم در مورد راوبط ایران و کشورهای همسایه یادآور شد: در مورد روابط ایران با کشورهای عربی و کشورهای همسایه ایران باید باید بگویم که من خاطرم هست سال 1360 وقتی سفرای ایران با امام خمینی (ره) دیدار کردند، آنجا امام خمینی گفتند که کشورهای همسایه با شما دشمن نباشند و سعی کنید روابط خود را با اینها گسترش بدهیم. پس یک استراتژی در مورد کشورهای همسایه وجود دارد. اما اشتباهی که ما طی چند سال اخیر مرتکب شده ایم، این است که اجازه دادیم محور عربی- غربی شکل بگیرد و کشورهای عربی پیرو ایران هراسی غرب به سمت این می روند که غربی های پسیمان های نظامی و استراتژیک با اینها برقرار می کنند و بر اساس اینها به کارهای خاصی اقدام می کنند.

وی افزود: در چنین شرایطی ما باید ورود کنیم که این مشکل حل شود و ما با کشورهای همسایه بهتر می توانیم روابط مثبتی برقرار کنیم تا بخواهیم این روابط را با کشورهای دیگر مستحکم کنیم. راهکار هم به نظرم سخت نیست. یکی جلب اعتماد کشورهای عربی و همسایه است و باید اعلام کنیم که هیچگونه دخالتی در امور داخلی این کشورها نداریم و نکته بعدی هم همکاری های مشترکی است که می تواند بین ایران و این کشورها به وجود بیاید. این همکاری ها عملا آمریکا را از معادلات خاورمیانه خارج می کند.

تعریف وجه اشتراک با کشورهای مسلمان

وی با اشاره به تعریف یک وجه اشتراک با کشورهای همسایه مسلمان بیان کرد: مساله سوم این است که روابط ایران و کشورهای عربی بستگی به مسایل خاورمیانه دارد. اگر ما در مسایل خاورمیانه نتوانیم یک وجه اشتراکی را بین خودمان و کشورهای عربی برقرار کنیم، ما عملا نمی توانیم با کشورهای منطقه روابط مناسب و گسترده و پایداری را برقرار کنیم. ما در مقاطعی روابط خوبی با کشورهای منطقه داشتیم اما گاها این روابط رو به تیرگی گذاشته است. یکی از این وجوه اشتراک می تواند مساله رژیم صهیونیستی باشد.

بازار اسلامی واحد

این کارشناس مسایل بین الملل در ادامه گفت: یک بحث دیگر هم در این زمینه وجود دارد و آن وجود بازار منطقه ای است. آنچه در اقتصاد منطقه رخ می دهد باید مد نظر سیاسیون کشور قرار بگیرد و به نظر می رسد بازار اسلامی واحد می تواند در این زمینه راهگشا باشد. ما باید وارد این ابتکارات شویم و به صورت پیشرو حرکت کنیم تا آنها احساس نکنند ایران خطری برای کشورهای اسلامی نیست و در عین حال می تواند بهترین یار و یاور آنها باشد. در غیر این صورت با ایجاد پیمان های مشترک بین غرب و کشورهای عربی به لحاظ تبلیغ ایران هراسی ما نمی توانیم به گسترش روابط با این کشورها بپردازیم.

تحریم ها و جنگ اقتصادی

کنعانی مقدم در رابطه با تحریم های غرب علیه ایران گفت: بحث تحریم ها از حدود 4، 5 سال قبل به وجود آمد و جالب است کسانی که مجری این تحریم ها هستند، عمدتا کسانی هستند که در حد وزیر یا معاون وزیر هستند و اینها با اختیارات تام نحوه تحریم ها و هماهنگی های لازمه را در این مورد تدوین و اجرایی می کنند. به هر حال ما در آن طرف شاهد یک انسجام قوی هستیم. از این طرف هم ما نتوانستیم یک قرارگاه مشترکی در مقابل این جنگ اقتصادی با توجه به توصیه های رهبری ایجاد کنیم.

وی خاطر نشان کرد: تاریخ هم نشان داده همه تحریم هایی که در نقاط مختلف دنیا انجام شده است بیش از 30، 40 سال تحریم ها ادامه پیدا کرده است و بعد روز به روز اثرات آن بیشتر شده است. با توجه به 4، 5 قطعنامه ای که علیه ایران صادر شده است و بعضی از کشورهایی مثل آمریکا و چند کشور اروپایی خارج از چارچوب های سازمان ملل تحریم علیه ایران را اعمال کرده اند، بنای اینها بر این است که نه تنها جلوی ایران را بگیرند و یا به عنوان اهرم فشاری علیه حکومت ایران از آنها بهره ببرند، بلکه آنها از تحریم ها به عنوان اهرم فشاری علیه مردم ایران استفاده می کنند و نگاهشان هم براندازنه است تا تضعیف ایران.

کنعانی مقدم در ادامه بیان کرد: تا موقعی که چنین نگاهی وجود دارد باید گفت که یک جنگ اقتصادی است و ما باید سازوکار اقتصاد جنگی را ساماندهی کنیم. به هر صورت ما هم باید سنگرهای اقتصادی را آماده یک جنگ اقتصادی کنیم و یکی از راهکارهایی که ما مطرح کردیم و به آن توجهی نشد، این بود که ما باید قطب های اقتصادی را تغییر بدهیم. یعنی ما باید اقتصاد وابسته به غرب را طوری ساماندهی می کردیم که فشارهای تحریم غرب کمتر شود. زمانی بحث می کردند اگر کشوری پشت دیوار چین بیاید و همراه ما باشد، در مقابل سونامی و فاجعه اقتصادی در غرب در امان خواهد بود. ما نمی گوییم که باید به اقتصاد چین و یا هند وابسته شویم بلکه می توان وابستگی های اقتصادی را کم کرد.

کلیدهایی برای اقتصاد ایران

وی با اشاره وضعیت اقتصادی ایران گفت: به نظر من ما می توانیم سه کلید برای اقتصاد ایران تعریف کنیم. یکی اینکه نفت ما باید ملی شود، چون نفت ما در حال حاضر دولتی است و کلید دوم این است ما ارزش پول ملی را بالا ببریم و این مورد نیاز به مدیریت دارد و هیچ ربطی به بحث تحریم ها ندارد و نکته سوم اصلاح ساختار بانکی است و از آنجایی که ربا حرام است ما باید به سمت این حرکت کنیم که این وضعیت از اقتصاد ما حذف شود.

کنعانی مقدم افزود: در عرصه سیاست خارجی ما اگر مصلحت، حکمت و اقتدار در نظر بگیریم و بر این اساس در ساختار نظام بین الملل حرکت کنیم و بدانیم که جایگاه ایران کجاست و کجا باید باشد و بر این اساس حرکت کنیم، می توانیم ساختار نظام جهانی را به نفع خودمان تغییر بدهیم. اگر درک درستی از این موضوع نداشته باشیم و به دنبال ایجاد بحران باشیم، نمی توانیم موفق شویم. ما باید هزینه ها و دستاوردهای خودمان را در نظر بگیریم. ما اگر بنا است از ابزارهای قدرتمان در جهان بهره ببریم – ابزارهایی که انقلاب اسلامی در اختیار ما قرار می دهد- مشکلات حل می شود.

پاشنه آشیل سیاست خارجی روحانی

وی در پایان با اشاره به پاشنه آشیل دولت روحانی در عرصه سیاست خارجی اظهار داشت: الان پاشنه آشیل سیاست خارجی ما بحث بازتعریف رابطه ما با نظام غرب است و اگر ما بتوانیم این مساله را خوب دنبال کنیم و نقشه راه مفیدی طرح کنیم، جای امیدی وجود دارد. در غیر این صورت ما مسایل را پیچیده تر می کنیم و زمان را از دست می دهیم و هر روز باید شاهد این باشیم که آمریکا در منطقه سنگرهای مقاومت را تصرف کند و ما هم قادر به اقدامی نباشیم.