شيوه‌های عزاداری معصومين و علما عبارت بوده است از: گريه، به سر و سينه زدن، نوحه سرايي كردن، رفتن به زيارت قبر امام، نذر و اطعام.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر):
كيفيت عزاداري در عصر معصومين
در عصر امام باقر و امام صادق عليهما السلام (كه دولت اُمَوِي رو به ضعف گذارده بود و در نهايت به وسيله نيروهاي عباسيان برافتاد، دولت عباسي هم كه تازه روی كار آمده بود، هنوز مخالفتش را با شيعيان و خاندان پيامبر (ص) بروز نداده بود) مساله عزاداري امام حسين (ع) به عنوان يك مراسم مذهبي ساليانه، رواج يافت.
از روايت ابن‌قولويه برمي‌آيد كه در زمان امام صادق (ع) مردم اطراف كوفه و نواحي ديگر اعم از زن و مرد براي زيارت قبر امام حسين (ع) و يارانش به كربلا مي‌رفتند و به قرائت قرآن، ذكر مصائب و نوحه‌گري و مرثيه‌سرايي مي‌‌پرداختند. اين روال در زمان ساير ائمه تا عصر غيبت امام زمان عجل الله تعالي فرجه ادامه يافت.
سينه زني فردی
اصل اين سنت بويژه در ميان عرب‌ها رواج داشته است. آن‌ها به هنگام وارد شدن مصيبت، دستها را به صورت ضربدری، به گونه اي كه كف دستها به طرف صورت باشد، روي هم قرار داده و به نشانه عزا به سينه مي‌زدند (كاری كه همكنون نيز در ميان زنان عرب بسيار رواج دارد).
برخي زنان حاضر در صحراي كربلا پس از مشاهده آن فجايع، با زدن بر سينه خود به عزاداري پرداختند.
مي‌توان چنين حدس زد كه با به حركت در آمدن كاروان اسرای كربلا و اقامه عزا از سوی آنان در شهرها و اقامتگاه هاي بين راه و همراهي برخي از مردم با آنان، اين روش به مرور زمان به صورت يك سنت و شيوه در عزاداري امام حسين (ع) در آمد.
سينه زني دسته جمعی
بر اساس منابع كهن تاريخي اولين سينه زني دسته جمعي و خود جوش مردم را بايد زماني دانست كه به مردم مدينه اعلام كردند امام سجّاد (ع) همراه زنان اهل‌بيت (ع) به نزديكي مدينه رسيده است. در اين هنگام بود كه مردم مدينه يك‌پارچه به سوی كاروان امام روی آوردند، در حالي كه زنان به سر و صورت خود مي‌زدند و ناله و شيون مي‌كردند.
سينه زني به مرور زمان به صورت موجود در آمده كه با انتخاب نوحه هاي سنگين حركات دست بر سينه مي‌خورد.
گريه، برپاداشتن مراسم عزاداري
امام صادق(ع) به زراره فرمود: «جدم على بن الحسين(ع) هرگاه حسين بن على(ع) را به ياد مىآورد، آن قدر اشك مى ريخت كه محاسن شريفش پر از اشك مىشد و بر گريه او حاضران گريه مىركردند.
عزادارى امام محمد باقر(ع)
امام باقر(ع) در روز عاشورا براى امام حسين(ع) مجلس عزا برپا مى كرد و بر مصايب آن حضرت گريه مى كردند. در يكى از مجالس عزا، با حضور امام باقر(ع)، كُميت شعر مى خواند، وقتى به اينجا رسيد كه: قتيل بالطف ...» امام باقر(ع) گريه زياد كرده، فرمودند: «اى كميت! اگر سرمايهاى داشتيم در پاداش اين شعرت به تو مى بخشيديم؛ اما پاداش تو همان دعايى است كه رسول خدا(ص) درباره حسان بن ثابت فرمودند كه همواره به جهت دفاع از ما اهل‌بيت(ع)، مورد تأييد روحالقدس خواهى بود ».
سینه زنی و لطمه زدن
با استفاده از متون تاريخي متوجه مي شويم كه در عرب آن دوران و حتي قبل از شهادت امام حسين عليه السلام سينه زني بسيار شايع بوده و هنگام عزاداري به سر و سينه و صورت مي زدند. در اين زمينه گزارش‌هاي تاريخي بسيار زيادي در دست است. مثلاً نقل شده كه زنان پيامبر نيز به همين روش، نسبت به رحلت رسول خدا (ص) ابراز عزاداری کرده‌اند. به عنوان مثال، ابن هشام به نقل از عايشه مي‌نويسد: (زماني كه پيامبر خدا از دنيا رفت) من به همراه بقيه زنان پيامبر سينه مي زديم و من به صورتم مي زدم.
ابن منظور لغت شناس معروف عرب در ترجمه واژه « لدم » مي نويسد:
لدم: به معناي به سينه زدن زن است . . . و التدام زنان: به معناي به سينه و صورت زدن زنان در مصيبت است.
از امام صادق(ع) نقل شده كه فرمود: هر آينه چاك زدن گريبانها و لطمه زدن صورت ها بر حسين بن علي بايد باشد و بر مانند آن بزرگوار لطمه زده مي شود بر صورتها و چاك زده مي شود بر گريبانها.
قاعده كلي در زيارت سيدالشهدا مورد تاييد مراجع عظام اين است:
1. بايد خردمندانه باشد.
2. نسبت به موضوع مورد نظر اهانت به حساب نيايد.
برهنه شدن در مراسم عزاداری
آنچه در روايات فراوان مورد سفارش و تأكيد است عزاداري و محزون و گريان بودن در مصيبت شهادت و مظلوميت و فقدان اولياي الهي به ويژه سالار شهيدان، امام حسين(ع) است. شكل عزاداری و چگونگي آن به حسب عرف و عادت و مراسم و فرهنگ جامعه اي مختلف است و در روايات بر شكل خاصي از آن تأكيد نشده است.
برهنه شدن در مراسم عزاداری كه در بعضي جاها معمول است تابع همين عرف و عادت است و داراي فضيلت و ارزش خاصي نیست و هيچگونه تأكيدي بر آن نشده بلكه در جاهايي كه اين مراسم در معرض ديد و تماشاي خانم ها است، ترك اين كار و با لباس عزاداري كردن بدون شك بهتر و مناسب تر است. بلكه اگر كمك به گناه باشد جايز نيست.
وهن، يعني چيزي كه باعث سستي و ضعف بنيان هاي فكري، عقيدتي، اخلاقي و احكام دين مقدس اسلام و مذهب حقه شيعه باشد و آن را از نظر عقلي بي پايه و اساس و غير معقول معرفي كند.
نظر مراجع
حضرت امام و آيت الله فاضل: اگر برهنه شدن باعث مفسده نباشد، اشكال ندارد و بر زنان واجب است از نگاه كردن به بدن نامحرم اجتناب كنند.
آيت الله مكارم: احتياط واجب آن است كه مردان از اين كار خوددارى كنند.
كيفيت عزاداري در عصر معصومين
در عصر امام باقر و امام صادق عليهما السلام (كه دولت اُمَوِي رو به ضعف گذارده بود و در نهايت به وسيله نيروهاي عباسيان برافتاد، دولت عباسي هم كه تازه روی كار آمده بود، هنوز مخالفتش را با شيعيان و خاندان پيامبر (ص) بروز نداده بود) مساله عزاداري امام حسين (ع) به عنوان يك مراسم مذهبي ساليانه، رواج يافت.
از روايت ابن‌قولويه برمي‌آيد كه در زمان امام صادق (ع) مردم اطراف كوفه و نواحي ديگر اعم از زن و مرد براي زيارت قبر امام حسين (ع) و يارانش به كربلا مي‌رفتند و به قرائت قرآن، ذكر مصائب و نوحه‌گري و مرثيه‌سرايي مي‌‌پرداختند. اين روال در زمان ساير ائمه تا عصر غيبت امام زمان عجل الله تعالي فرجه ادامه يافت.
سينه زني فردی
اصل اين سنت بويژه در ميان عرب‌ها رواج داشته است. آن‌ها به هنگام وارد شدن مصيبت، دستها را به صورت ضربدری، به گونه اي كه كف دستها به طرف صورت باشد، روي هم قرار داده و به نشانه عزا به سينه مي‌زدند (كاری كه همكنون نيز در ميان زنان عرب بسيار رواج دارد).
برخي زنان حاضر در صحراي كربلا پس از مشاهده آن فجايع، با زدن بر سينه خود به عزاداري پرداختند.
مي‌توان چنين حدس زد كه با به حركت در آمدن كاروان اسرای كربلا و اقامه عزا از سوی آنان در شهرها و اقامتگاه هاي بين راه و همراهي برخي از مردم با آنان، اين روش به مرور زمان به صورت يك سنت و شيوه در عزاداري امام حسين (ع) در آمد.
سينه زني دسته جمعی
بر اساس منابع كهن تاريخي اولين سينه زني دسته جمعي و خود جوش مردم را بايد زماني دانست كه به مردم مدينه اعلام كردند امام سجّاد (ع) همراه زنان اهل‌بيت (ع) به نزديكي مدينه رسيده است. در اين هنگام بود كه مردم مدينه يك‌پارچه به سوی كاروان امام روی آوردند، در حالي كه زنان به سر و صورت خود مي‌زدند و ناله و شيون مي‌كردند.
سينه زني به مرور زمان به صورت موجود در آمده كه با انتخاب نوحه هاي سنگين حركات دست بر سينه مي‌خورد.
گريه، برپاداشتن مراسم عزاداري
امام صادق(ع) به زراره فرمود: «جدم على بن الحسين(ع) هرگاه حسين بن على(ع) را به ياد مىآورد، آن قدر اشك مى ريخت كه محاسن شريفش پر از اشك مىشد و بر گريه او حاضران گريه مىركردند.
عزادارى امام محمد باقر(ع)
امام باقر(ع) در روز عاشورا براى امام حسين(ع) مجلس عزا برپا مى كرد و بر مصايب آن حضرت گريه مى كردند. در يكى از مجالس عزا، با حضور امام باقر(ع)، كُميت شعر مى خواند، وقتى به اينجا رسيد كه: قتيل بالطف ...» امام باقر(ع) گريه زياد كرده، فرمودند: «اى كميت! اگر سرمايهاى داشتيم در پاداش اين شعرت به تو مى بخشيديم؛ اما پاداش تو همان دعايى است كه رسول خدا(ص) درباره حسان بن ثابت فرمودند كه همواره به جهت دفاع از ما اهل‌بيت(ع)، مورد تأييد روحالقدس خواهى بود ».
با استفاده از متون تاريخي متوجه مي شويم كه در عرب آن دوران و حتي قبل از شهادت امام حسين عليه السلام سينه زني بسيار شايع بوده و هنگام عزاداري به سر و سينه و صورت مي زدند. در اين زمينه گزارش‌هاي تاريخي بسيار زيادي در دست است. مثلاً نقل شده كه زنان پيامبر نيز به همين روش، نسبت به رحلت رسول خدا (ص) ابراز عزاداری کرده‌اند. به عنوان مثال، ابن هشام به نقل از عايشه مي‌نويسد: (زماني كه پيامبر خدا از دنيا رفت) من به همراه بقيه زنان پيامبر سينه مي زديم و من به صورتم مي زدم.
ابن منظور لغت شناس معروف عرب در ترجمه واژه « لدم » مي نويسد:
لدم: به معناي به سينه زدن زن است . . . و التدام زنان: به معناي به سينه و صورت زدن زنان در مصيبت است.
از امام صادق(ع) نقل شده كه فرمود: هر آينه چاك زدن گريبانها و لطمه زدن صورت ها بر حسين بن علي بايد باشد و بر مانند آن بزرگوار لطمه زده مي شود بر صورتها و چاك زده مي شود بر گريبانها.
قاعده كلي در زيارت سيدالشهدا مورد تاييد مراجع عظام اين است:
1. بايد خردمندانه باشد.
2. نسبت به موضوع مورد نظر اهانت به حساب نيايد.
برهنه شدن در مراسم عزاداری
آنچه در روايات فراوان مورد سفارش و تأكيد است عزاداري و محزون و گريان بودن در مصيبت شهادت و مظلوميت و فقدان اولياي الهي به ويژه سالار شهيدان، امام حسين(ع) است. شكل عزاداری و چگونگي آن به حسب عرف و عادت و مراسم و فرهنگ جامعه اي مختلف است و در روايات بر شكل خاصي از آن تأكيد نشده است.
برهنه شدن در مراسم عزاداری كه در بعضي جاها معمول است تابع همين عرف و عادت است و داراي فضيلت و ارزش خاصي نیست و هيچگونه تأكيدي بر آن نشده بلكه در جاهايي كه اين مراسم در معرض ديد و تماشاي خانم ها است، ترك اين كار و با لباس عزاداري كردن بدون شك بهتر و مناسب تر است. بلكه اگر كمك به گناه باشد جايز نيست.
وهن، يعني چيزي كه باعث سستي و ضعف بنيان هاي فكري، عقيدتي، اخلاقي و احكام دين مقدس اسلام و مذهب حقه شيعه باشد و آن را از نظر عقلي بي پايه و اساس و غير معقول معرفي كند.
نظر مراجع
حضرت امام و آيت الله فاضل: اگر برهنه شدن باعث مفسده نباشد، اشكال ندارد و بر زنان واجب است از نگاه كردن به بدن نامحرم اجتناب كنند.
آيت الله مكارم: احتياط واجب آن است كه مردان از اين كار خوددارى كنند.
