فلسفه اسلامی کنونی ما هیچ فهمی از جامعه ندارد/ ما دچار نوعی خودسانسوری توهمی شده ایم

یحیی یثربی در گفت وگو با گروه راهبرد خبرگزاری دانا با اشاره به روز جهانی فلسفه گفت: من حرف هایم را با دو مقدمه شروع می کنم. اولین مقدمه اینکه فلسفه در دنیا همیشه راهگشا بوده است. شاهد این مدعا تاریخ علم و تاریخ تمدن است که پیشگام این دو همیشه فلسفه بوده است. مثلا همین دنیای جدید مدیون افکار ابن رشد و ابن سینا است که عقلانیت ارسطویی را به غرب منتقل کرد و متفکرانی چون هیوم و فرانسیس بیکن پدید آمدند.

راهگشایی فلسفه در گرو نگاه انتقادی

این استاد فلسفه افزود: مقدمه دوم این است که فلسفه وقتی می تواند راهگشا باشد که بتواند انتقادی نگاه کند. کاستی ها را تشخیص بدهد و نظریه پردازی کند و در مرحله بعدی بتواند برای خود مرجعیت ایجاد کند. یعنی مردم بفهمند که اگر ازخرد و خردورزی پیروی کنند، راه به جایی خواهند برد. این دیدگاه انتقادی هم در سایه این است که فیلسوف امروزی باید حرف نوینی به اقتضای روز خلق کند و بعد توجه توده را جلب کند. این اتفاق هم در دنیای باستان اتفاق افتاده است و هم در دنیای جدید فیلسوفان و روشن اندیشان افکار بدیعی به وجود آورده اند.

نویسنده کتاب « خودکامگی و فرهنگ»در ادامه با بیان گفته فرانسیس بیکن یادآور شد: مثلا وقتی به فرانسیس بیکن می گفتند شما با این فلسفه می خواهید چه تحولی ایجاد کنید؟ جواب می داد که من الان نمی توانم بگویم چه می خواهیم بکنیم، ما نیاز به زمان داریم که دنیای جدیدی خلق کنیم.

وی افزود: آنها در غرب دنیای جدیدی ساختند و الان چندین دهه است که بین کشورهای متحول شده جنگی صورت نگرفته است، اما در دنیای ما و جهان سوم روزی نیست که خبر از انفجار و جنگ و کشتار نشویم.

نقص فلسفه اسلامی برای امروز

یثربی در ادامه با اتقاد شدید از وضعیت فلسفه اسلامی امروز اظهار داشت: با این روند شما می توانید خودتان قضاوت کنید که فلسفه اسلامی ما، امروزه نه حرفی برای گفتن دارد و نه مرجعیت. این فلسفه اسلامی حتی در جهان اسلام هم مرجع نیست. در هیچکدام از کشورهای اسلامی اعم از مصر و لبنان و اردن و کویت و ... فلسفه هنوز نتوانسته به دانشگاه ها نفوذ پیدا کند. یعنی چیزی که الان در دنیای اسلام اینقدر بی خاصیت باشد، در روز جهانی فلسفه درسطح جهانی چه حرفی برای گفتن دارد؟

وی با اشاره با تخیلی خواندن مبانی فلسفه اسلامی برای امروز خاطر نشان کرد: اگر فلسفه ما روزی توانست حرفی به روز بزند، می تواند در تحول جامعه نقشی داشته باشد. اصلا چه لزومی دارد به مردم جامعه مدرن امروزی بگوییم عقل اول، عقل دوم را آفرید! واقعا اینها مساله مردم هستند؟ اصلا این حرف ها درست هم نیست و تخیل محض است.

این استاد فلسفه در ادامه گفت: امثال شریعتی برای این در جامعه آن روز مرجعیت یافتند که حرف نوینی می زدند و می گفتند ما می خواهیم جامعه عادلانه ای شکل گیرد، مردم را جذب می کردند. برای چه جذب من و امثال من شوند؟ ما چه حرفی برای مردم داریم؟ به مردم بگوییم شما با وجود خودتان چای می نوشید و با ماهیت خودتان چای نمی خورید؟ تصور مردم در این صورت دیوانگی فیلسوف خواهد بود. آیا با اینهمه پیشرفت علوم در زمینه های مختلف کسی پرسیده که وجود چیست یا ماهیت چیست؟

فلسفه حرف نوین باید بزند

نویسنده کتاب « تاریخ تحلیلی انتقادی فلسفه اسلامی» در ادامه با ناکارآمد خواندن فلسفه اسلامی فعلی گفت: فلسفه اسلامی برای امروز کارایی ندارد. چون حرف نوینی ندارد. در همین ایران ما فقط برای اخذ مدرک این دروس را می خوانند و لذا تعدادی از علمای ما یا بی اعتنا به این مسایل هستند، یا اساسا مخالفند. فلسفه باید دست مردم را بگیرد، به داد دین و دانش، فرهنگ، اقتصاد و سیاست دینی جامعه برسد.

وی در ادامه با اشاره به روز جهانی فلسفه و ضعف فلسفه اسلامی در عرض اندام جهانی ابراز کرد: در روز جهانی فلسفه جامعه ای می تواند شرکت فعال داشته باشد که به نوبه خود در سطح جهان راهگشا باشد، چون فلسفه بومی و منطقه ای نیست و مانند فیزیک است و به اصطلاح حوزوی از علوم حقیقی و به دنبال شناخت جهان است. اگر این شناخت دقیق باشد، در دنیا طرفدار پیدا می کند. الان دموکراسی که حاصل تلاش فیلسوفان است، جهانی شده است. اگر لیبرالیسم را اینهمه نقد می کنیم، ما باید یک فلسفه ای نوین تعریف کنیم که در مقابل لیبرالیسم جهانی شود.

یثربی افزود: نگرش فلسفی باید از نگرش عادی عمیق تر برود. مثلا شخصی در عزا و عروسی شرکت می کند و علم دارد که عروسی محل شادی است و باید شادی کند و برعکس در عزا باید غمگین باشد. این فرد به این دو مساله علم دارد، اما فیلسوف باید به مساله عمیقتر نگاه کند و باید درک و تحلیل کند که مرگ چیست؟ انسان چرا ازدواج می کند؟ کار فلسفه است. فیلسوف همیشه از سطوح عادی گذر می کند.

فلسفه باید مساله ایجاد کند

وی در ادامه با اشاره به نقش فلسفه برای جامعه یادآور شد: فلسفه باید همیشه مساله برای پژوهش ایجاد کند، الان فلسفه در جامعه ما مساله ای ایجاد نمی کند و ما حتی فلسفه غرب را مثل فلسفه خودمان تبدیل به نقالی کرده ایم.

این استاد فلسفه در ادامه با ذکر این مطلب که اگر فلسفه ما به کاستی های جامعه پرداخت و به فکر پاسخ به این کاستی ها برآمد، می تواند نظریه پردازی کند و راهگشا باشد، افزود: دلیل اینکه ما نتوانستیم در فلسفه رشد کنیم، مربوط به دورانی می شود که ما توسط امثال غزالی از عقلانیت به تصوف حرکت کردیم.

یثربی با انتقاد تند از وضعیت فعلی دانشگاه ها در تولید علم فلسفی خاطر نشان کرد: در دانشگاه ها هم چیزی وجود ندارد. دانشجو برای اخذ مدرک و استاد هم برای کسب درآمد سر کلاس حاضر می شوند. البته باید بگویم که این اصلا اساس سیاستگذاری کلان کشور نیست. این بی خاصیتی کاری است ما خودمان و همکارنمان و مدیران میانی مملکت اینگونه بار آمده ایم. الان عزیزترین شخص جامعه فلسفی ما ملاصدرا است. من 600 صفحه در نقد ملاصدرا کتاب نوشته ام، تا الان یک تلفن گلایه آمیز هم به من نشده است. در این شرایط چرا من بگویم تحت فشار هستم؟ ما دچار نوعی کاسبی که مزاحم عقلانیت و تفکر است، شده ایم. استادی که 10 جا تدریس می کند، وقت تفکر ندارد و از طرفی ما دچار نوعی خودسانسوری توهمی شده ایم.

عمل نکردن به مبانی کرسی های آزاد اندیشی

وی در ادامه با اشاره به وضعیت کرسی های آزاد اندیشی ابراز کرد: در مورد همین کرسی های نظریه پردازی و آزاد اندیشی که مقام معظم رهبری گفتند، من همان 10 سال پیش گفتم که به این نظر هم عمل نخواهد شد. چون کسی که مسوول اداره این مساله شده، اصلا اعتقادی به این مساله ندارد و اصلا درکی از این موضوع ندارد. هرگونه نظریه پردازی، فرزند نقد است و اول باید همین نقادی کاستی ها را به ما نشان بدهد، بعد نظریه برای پر کردن آن کاستی می آید.

عدم فهم فلسفه اسلامی از جامعه امروز

نویسنده کتاب « قلندر و قلعه» با ذکر این مطلب که فلسفه اسلامی امروز ما چون هیچ فهمی از جامعه ندارد، وارد جامعه نخواهد شد، گفت: این وظیفه خود ماست که بدانیم همه چیز را ما نداریم و این آیه در زندگی مان پیاده کنیم که علم بشر قلیل است و بعد این این آیه را که می فرماید: از هر دانا، داناتری هم هست.

یثربی در ادامه با بیان اینکه ما واقعا الان به چیزی که در تاریخ بوده و آن هم اصلا غلط بوده دلخوش هستیم، افزود: ما باید منطقمان متحول شود و تغییر یابد. این معرفت شناسی ما مال 2500 سال پیش است و باید در اینها تغییر ایجاد کنیم تا به یک فلسفه به درد بخور برسیم تا بتوانیم وارد جامعه شویم و در این صورت است که می توانیم نظریه پردازی کنیم که لااقل در طبقات واسطه جامعه اثر بگذارد. منظورم از طبقات واسطه را با یک مثال شرح می دهم. مثلا وقتی فیلسوفی مساله سوسیالیسم را طرح می کند، این فلسفه وارد رمان ها، اشعار، فیلم ها و ... می شود و مردم با این فلسفه آشنا می شوند. حالا ما برای این جمله «عقل اول، عقل دوم را آفرید» چه فیلمی بسازیم؟ کدام رمان و شعر را برای این جمله بنویسیم؟

وی در پایان با ارایه راهکاری برای رهایی فلسفه امروزی گفت: در نهایت باید بگویم که فلسفه اسلامی ما خیلی عالی است اما مال امروز نیست. الان هیچ دانش آموزی در مدرسه طبیعیات ملاصدرا را نمی خواند و به جای آن به فیزیک و شیمی روی آورده است. اگر منطق و روش ما در فلسفه تغییر پیدا کند، ما می توانیم فلسفه روز خود را بسازیم. عزت فیلسوفان ما محفوظ، اما عزت اینها تاریخی است.