پرده برداری از دیپلماسی پنهان!

گروه راهبرد خبرگزاری دانا- مجید تخت روانچی 6 بهمن 92 طی گفت وگویی با ایران مدعی شد که در مذاکرات هسته‌ای از دیپلماسی پنهان استفاده کردیم. امروز (دوشنبه) مهدی کوچک زاده در تذکری آیین نامه ای در صحن علنی مجلس، مدعی شد که از تدابیر داخلی و خارجی دولت هیچ اطلاعی نداریم. البته این مساله فقط مربوط به جدال کوچک زاده نیست و پیشتر برخی از نمایندگان مجلس به دیپلماسی پنهان دولت اعتراض کرده بودند و در همان آغاز مذاکرات هسته ای ایران با 1+5، برخی از نمایندگان اعتراض خود را به محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران و رییس گروه مذاکره کننده اعلام کردند.

رفتار دیپلماتیک از دید چه کسانی پنهان بماند؟

در این بحث یک محور به طور مشخص نمود بیشتری دارد. اینکه دیپلماسی باید از دید چه کسانی پنهان بماند؟ آیا این پنهان کاری معطوف به مردم کشور است یا دلیل این عدم رسانه ای شدن ها به خاطر فرصت سوزی توسط دیگر کشورهای مخالف با ایران است؟

محمدعلی یک شهروند تهرانی که دانش آموخته تاریخ است، می گوید: بحث های زیادی درباره نحوه اطلاع رسانی تیم مذاکره هسته ای در دولت جدید از فعالیت هایشان مطرح شده است. عده ای این را ناشی از زد و بند مذاکره کنندگان و ترس از افشای آن می دانند و عده ای حراست از منافع ملی را ریشه این امر عنوان می کنند.

وی معتقد است که باید نگاهی بدون حب و بغض داشت و می افزاید: دیپلماسی فرایندی پیچیده و برای توده مردم غیرقابل درک است. خبردادن از جزییات نه ممکن است نه مطلوب؛ چرا که دست مذاکره کنندگان مورد وثوق را برای مانورهای دیپلماتیک می بندد و آنان را ناچار از همراهی با افکار عمومی هیجان زده و غیرتحلیلگر می سازد.

این شهروند تهرانی معتقد است: در عین حال می توان این نقد را به تیم مذاکره فعلی وارد کرد که دچار تفریط شده اند و عملا چیز دندانگیری در اختیار افکار عمومی نگذاشته اند و میدان جنگ تبلیغاتی را یکسره به رقیب واگذار کرده اند.

آقا برو بگذار به کارمان برسیم!

اما هادی، شهروند دیگری که سوپر مارکتی در یکی از محله های جنوب شهر دارد، نظر متفاوتی دارد؛ وی می گوید: باید همه حرف های مسوولین به ما گفته شود تا بدانیم آنها چه کاری می کنند.

وی بعد از گفتن این مطلب، تلخندی می زند و ادامه می دهد: اصلا چیزی معلوم نیست و یک روز دلار ارزان می شود و روز دیگر معلوم نیست چه اتفاقی می افتد... آقا برو بگذار به کارمان برسیم!

بیگدلی: دیپلماسی پنهان، ضروری است

اما کارشناسان علوم سیاسی و روابط بین الملل در رابطه با دیپلماسی پنهان چه نظری دارند؟ گروه راهبرد خبرگزاری دانا برای واکاوی این مساله سراغ 3 کارشناس علوم سیاسی و روابط بین الملل رفته است.

علی بیگدلی، استاد روابط بین الملل دانشگاه با اشاره به تاریخ پیدایی دیپلماسی پنهان می گوید: اصطلاح دیپلماسی پنهان برای اولین بار در دوران صلح مسلح به وجود آمد یعنی بین سال های 1871 تا آستانه جنگ جهانی اول و دلیل به کار بردن این اصطلاح به «روابط بین کشورها به صورت پنهان» بر می گردد مثلا کشور «الف» با کشور «ب» قرارداد امضا می کرد، در عین حال هر کدام از این کشورها می رفتند با کشور دیگری که ممکن بود دشمن طرف قرارداد اولیه (الف یا ب) باشد، قرارداد می بستند و اینها باعث شده که یک بی اعتمادی در دیپلماسی دنیا به وجود بیاید.

وودرو ویلسون و دیپلماسی پنهان

بیگدلی با بیان اینکه دیپلماسی پنهان در دوران صلح مسلح باعث ایجاد ناامنی در روابط بین کشورها شده بود، توضیح می دهد: ناامنی در روابط کشورها به قدری زیاد شد که وودرو ویلسون (بیست و هشتمین رییس جمهور ایالات متحده آمریکا از 1913 تا 1921) در صدور اعلامیه 14 ماده ای خود، این شیوه را منسوخ اعلام کرد و به دلیل عدم اعتماد کشورها، دیپلماسی پنهان به شدت مورد مذمت قرار گرفت.

این کارشناس مسایل بین الملل با اشاره به وجود دیپلماسی پنهان در ایران، می افزاید: هنوز هم شیوه دیپلماسی پنهان ادامه دارد و ایران هم از دیپلماسی پنهان استفاده می کند دولت ها گاهی مجبورند دست به دیپلماسی پنهان بزنند ما حتی قبل از شروع مذاکرات هسته ای خود با گروه 1+5 ، یک موج دیپلماسی پنهان با غربی ها داشته ایم و این یک امر قطعی است اما دولت ها نسبت به گذشته متعهدتر و اخلاقی تر شده اند.

تعیین شدن سیاست خارجی ما درمیدان مولوی!

بیگدلی موضوع دیپلماسی پنهان را در رابطه با مردم کشور متبوع ، اینگونه بیان می دارد: برخی از رفتارهای دیپلماتیک باید از دید مردم هم پنهان بماند و دلیلی ندارد که مردم از همه رفتارهای سیاسی مطلع شوند و این فرهنگ غلطی است که در کشور ما رایج شده است و در همه کشورهای دنیا رفتارهای دیپلماتیک در معرض افکار عمومی قرار نمی گیرد در کشور ما از زمان شهید رجایی این مساله مطرح شد که سیاست خارجی ما در میدان مولوی تعیین می شود که این طرز تفکر ناصحیحی است و اساسا یکی از ویژگی های دیپلماسی، پنهان کاری است و نباید همه چیز به اطلاع مردم برسد.

وی معتقد است: وقتی ما به رییس جمهوری رای می دهیم و وی وزیر امور خارجه را تعیین می کند، وزیر باید پیگیر مسایل دیپلماتیک باشد و در صورتی می توان از رفتارهای دیپلماتیک پرده برداشت که مثلا وزیری کار خلافی انجام داده باشد ما خیانت های زیادی هم دیده ایم مثلا در اتحاد جماهیر شوروی، در آلمان نازی، در ایتالیا و جاهای دیگر خیانت هایی از سوی دیپلمات ها صورت گرفت که بعدها خیانت های آنها مشخص شد و خیلی از آنها اعدام شدند یا از کشور متبوعشان فراری شدند.

این تحلیلگر مسایل بین الملل با بیان اینکه خیانت ها باعث نمی شود، همه رفتارهای دیپلماتیک، متظاهر شود؛ می گوید: مثلا مذاکرات ایران و گروه 1+5 را هیچکدام از وزیران خارجه رسانه ای نکردند برای اینکه هنوز نتیجه مشخصی بیرون نیامده بود حتی در آمریکا هم رسانه ای نشد اما جان کری وزیر امور خارجه آمریکا برای کمیسیون خارجی مجلس سنا صحبت می کند ولی رسانه ای نمی کند.

کوشکی: سیاست دینی نباید پنهان باشد

محمد صادق کوشکی، استاد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران، نظر متفاوتی با بیگدلی دارد و معتقد است: بخش اعظمی از سیاست، پنهان کاری است و به همین خاطر بخش قابل توجهی از دیپلماسی هم می تواند مسایل پنهانی داشته باشد اما نکته این است که دیپلماسی پنهان بیشتر در دولت هایی صورت می گیرد که دولت ها بخواهند واقعیت ها را پنهان کنند یا نتوانند با جامعه خود ارتباط جدی و دوستانه ای داشته باشند و توسط سیاستمداران حرفه ای صورت می گیرد.

این کارشناس مسایل بین الملل با اشاره نوع سیاست دینی، می گوید: ما در سیاست دینی نیازی به دیپلماسی پنهان یا پنهان کاری در عرصه سیاست نداریم البته در مورد مباحث نظامی و امنیتی که جزو لاینفک امور دفاعی ما هستند، باید پنهان کاری صورت بگیرد یعنی امنیت جامعه اقتضا می کند که مسایل نظامی و مسایل امنیتی پنهان بمانند اما در عرصه سیاسی، دیپلماسی و سیاستی که به پنهان کاری معطوف باشد، با نگرش دینی سازگار نیست.

مسایل امنیتی باید پنهان بماند

کوشکی تاکید می کند: ماهیت مباحث امنیتی یک نظام و مردم با مباحث دیگر فرق می کند و اینها ماهیتا باید مخفی بمانند چون اگر علنی شوند، تبدیل به ضد امنیت می شوند اگر مثلا مقام کشور «الف» با مقام کشور «ب» دیدار کنند و توافق هایی صورت بدهند و قراردادهایی ببندند و هیچکس مطلع نشود، یک امر پنهانی است ما در قانون اساسی کشورمان داریم که اگر دولت ما با کشور دیگری توافق نامه ای امضا کند، مجلس باید آن را تصویب کند و مذاکرات هم باید به سمع و نظر مردم برسد و نباید پنهان کاری کرد.

این کارشناس مسایل بین الملل با اشاره توافق نامه ایران با گروه 1+5 و ارتباط آن با دیپلماسی پنهان، می گوید: من از اول این را گفته ام که آمریکا و غرب این توافق را جدی نگرفته اند و آنها دنبال این هستند که با زبان زور ما را وادار به تسلیم کنند و نه تعهدی به این توافق نامه دارند و این توافق نامه را طوری تنظیم کرده اند که فقط به نفع خودشان باشد و هیچ منفعتی برای ما در این توافق نامه متصور نیست.

فلاحت پیشه: دیپلماسی پنهان با خیانت تفاوت دارد

حشمت الله فلاحت پیشه، کارشناس مسایل بین الملل و عضو کمیسیون سیاست خارجی مجلس هشتم، با اشاره به دیپلماسی پنهان می گوید: دیپلماسی پنهان معانی مختلفی دارد بعضی وقت ها به معنی دیپلماسی محرمانه تلقی می شود که در این صورت هدف انجام یک سری تحرکات دیپلماتیک است بدون اینکه کشف و فاش شود و گاهی اوقات دیپلماسی پنهان به معنای استفاده از ظرفیت های غیر از دیپلماسی رسمی و آشکار است که توسط عوامل نفوذی یا لابی یک کشور در کشور دیگر، صورت می گیرد.

فلاحت پیشه با بیان اینکه دیپلماسی پنهان در همه کشورها مرسوم است، می افزاید: اینها ابزارهایی است که کشورها در جهت تعیین منافع خودشان از آنها استفاده می کنند و پنهان کردن رفتارهای دیپلماتیک از معرض افکار عمومی به این بستگی دارد که منافع کشور چگونه تامین شود گاهی اوقات دولت ها ناچارند برای تامین منافع ملی، از دیپلماسی پنهان بهره ببرند وقتی دیپلمات های کشوری از این شیوه استفاده می کنند حتما منفعت و مصلحتی در کار است و ممکن است مردم از این روند خوشحال هم بشوند.

وی معتقد است: گاها برخی می خواهند از رفتارهای دیپلماتیک آشکار سو استفاده کنند که آشکار شدن این مسایل مضر است و اگر مردم کشورها به دیپلمات های خود اعتماد و اعتقاد داشته باشد و به آنها این امکان را بدهند که بر اساس منافع ملی کشور عمل کنند، دیپلمات ها هم راحت تر عمل می کنند بنابراین اگر از شیوه دیپلماسی پنهان استفاده شود، باید بر اساس منافع ملی باشد.

خیانت دیپلمات ها در سایه دیپلماسی پنهان

این تحلیلگر مسایل بین الملل با اشاره به احتمال خیانت دیپلمات هایی در صورت وجود دیپلماسی پنهان، می گوید: در هیچ نظامی خیانت چه به صورت پنهان و چه به صورت آشکارش پذیرفته نمی شود به نظر من رفتارهای دیپلماتیک به برآیندهای کار سیاسی بستگی دارد گاهی اوقات ممکن است یک دیپلماتی نتواند کارهای سیاسی را به خوبی پیش ببرد، این ممکن است رفتار مناسبی نباشد، اما خیانت نیست. هر وقت یک دیپلماتی یک کشور را از فرصت های پیش رو محروم کند و این محرومیت بر نسل های آینده و ظرفیت های کشور تاثیر بگذارد، در ذهن مردم جلوه ای منفی دارد و من نمی خواهم در این مورد عنوان خیانت را به کار ببرم چون خیانت تعریف و بار حقوقی خود را دارد.

فلاحت پیشه با اشاره به منافع شخصی و گروهی و ارتباط آن با دیپلماسی پنهان می گوید: ما اگر در داخل منافع شخصی و گروهیمان تامین نشد، نباید دیگران را به خیانت متهم کنیم و منافع ملی دارای تعریفی است که بر اساس آن تعریف، به خصوص شورای عالی امنیت ملی درباره آن تصمیم می گیرد و نیروهای سیاسی هم باید در آن چارچوب حرکت کنند.

به هر حال به نظر می رسد اگر چه در صورت پنهان کاری در سیاست خارجی، احتمال خیانت دیپلمات ها وجود دارد، اما «دیپلماسی پنهان» یا «دیپلماسی در سایه» جز لاینفکی از دیپلماسی است که برای حفظ منافع و مصالح ملی باید به آن تمکین کرد و اساسا با اعتمادی که مردم به سیاستمداران خود در قالب «انتخابات» دارند و قدرت را به شکل دموکراتیک به آنها تفویض می کنند، سیاستمداران هم انتظار دارند، به دلیل برخی از هنجارهای بین المللی مسایلی پنهان بماند.

گزارش از : محمود ابراهیمی سعید