ضرورت های ایجاد نظمی جدید در خاورمیانه کهن

گروه راهبرد خبرگزاری دانا- سفر «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران به عمان در زمانی انجام می شود که تنش ها در شورای همکاری خلیج فارس به دنبال تصمیم سه کشور عربستان سعودی، بحرین و امارات عربی متحده در هفته گذشته در مورد فراخواندن سفیران خود از قطر بالا گرفته است.

رییس جمهوری در نخستین سفر خود به کشورهای حوزه خلیج فارس بیست و یکم اسفند ماه وارد مسقط پایتخت عمان شد و « فهد بن محمود آل سعید» نخست وزیر و «یوسف بن علوی» وزیر امور خارجه این کشور از روحانی و هیات همراه استقبال کردند. وی گفت وگوهای خود را با شاه عمان آغاز کرد.

رخدادهای تازه در روابط عمان - ایران

عمان با حدود پنج میلیون جمعیت، بیش از 90 میلیارد دلار تولید ناخالص ملی و داشتن رتبه ی جهانی 84 در در شاخص توسعه ی انسانی، نزدیک ترین کشور در شورای همکاری خلیج فارس به ایران است.

سفر امروز روحانی، سومین سفر یک رییس دولت جمهوری اسلامی ایران به عمان پس از انقلاب اسلامی است. پیش تر سید محمد خاتمی در سال 1383 و محمود احمدی نژاد در سال 1386 خورشیدی به مسقط رفته بودند.

«قابوس بن سعید» پادشاه عمان شهریور ماه پس از روی کارآمدن دولت روحانی به ایران سفر کرد. آن سفر را می توان تایید تحول صورت گرفته در ایران پس از انتخابات 24 خرداد از طرف بخشی از کشورهای عربی و به طور مشخص عمان دانست. سفر قابوس نخستین سفر یک مقام عالی رتبه ی بین المللی به تهران پس از روی کارآمدن دولت تدبیر و اعتدال بود.

در عرصه ی سیاسی، ظرف دست کم یک سال گذشته مهم ترین موضوعی که در روابط تهران - مسقط خبرساز شده است، موضوع میانجیگری مسقط بین تهران و واشنگتن بود. از نگاه کارشناسان منطقه یی، آزادشدن سه آمریکایی بازداشت شده در ایران که به میانجیگری (وساطت) عمان انجام گرفت یکی از موارد آشکار (علنی) میانجیگری عمان میان ایران و آمریکا بود.

افزون بر این، خبرها و شایعه های بسیاری در یک سال گذشته مطرح شد که تماس های دیپلماتیک میان ایران و آمریکا با میانجیگری عمان انجام گرفته است و حتی در مواردی (پیش از دولت روحانی)، گفته شده که مسقط میزبان دیدارهای مقام های ایرانی و آمریکایی بوده است.

در عرصه ی اقتصادی، به گفته ی «علی اکبر سیبویه» سفیر ایران در مسقط حجم مبادلات تجاری میان ایران و عمان تا پایان سال 13۹۲خورشیدی به یک میلیارد دلار خواهد رسید و انتظار می رود که حجم سرمایه گذاری های دوجانبه تا پایان سال ۲۰۱۴ میلادی به ۱۰ میلیارد دلار برسد.

ایران ۱۰ طرح (پروژه) مهم در عمان دارد که بیشتر این طرح ها در منطقه «دوکم» است اما برخی دیگر از طرح ها (پروژه ها) در سوهار، سلاله و ذوفاز اجرایی خواهند شد.

سرمایه گذاران عمانی نیز در شماری از شهرهای ایران از جمله چابهار، یزد، تهران و کیش در حال سرمایه گذاری هستند.

طی دو هفته گذشته، گفت وگوهای فشرده و متمرکز ایرانیان با سرمایه گذاران عمانی و همچنین با «یحیی الجبری» رییس منطقه ی ویژه اقتصادی «دوکم» صورت گرفته و موافقت نامه های اجرای تعدادی از طرح ها (پروژه ها) امضا شده است و دیگر موافقت نامه ها نیز به زودی منعقد و امضا خواهد شد.

عمان و شکاف در شورای همکاری خلیج فارس

در تازه ترین تحول، عمان قصد دارد تا با هدف کاهش تنش های به وجود آمده در شورای همکاری خلیج فارس، میان قطر و عربستان سعودی میانجیگری کند. حتی در روزهای گذشته در فضای رسانه یی شایعه هایی در مورد تلاش عمان برای میانجیگری میان ایران و عربستان نیز مطرح شده است.

مخالفت عمان با پیشنهاد تبدیل شدن شورای همکاری خلیج فارس به اتحادیه، یکی از تحول های مهم در عرصه ی روابط خارجی عمان است. این کشور تهدید کرده است در صورت تبدیل شورا به اتحادیه از این سازمان منطقه ای خارج می شود. در صورت خروج عمان، ممکن است شورای همکاری فرو بپاشد و دوره ی آن به سر برسد.

تهدید عمان به خروج از شورای یاد شده در شرایطی روی می دهد که در چهاردهم اسفند ماه جاری، عربستان سعودی، امارات عربی متحده و بحرین اعلام کردند که سفیرانشان را از قطر فراخوانده اند و مدعی شدند که قطر یکی از بندهای اساسنامه شورای همکاری را نادیده گرفته که دخالت در امور داخلی دیگر اعضا را منع می کند و از این رو شورا را تضعیف کرده است.

این تصمیم که در تاریخ شورای همکاری بی سابقه است، از تنش و تغییر چشم گیری حکایت دارد که در انتظار این شورا و موازنه ی قدرت در خلیج فارس است. البته دیگ کشمکش میان اعضای شورای یاد شده مدتی است که می جوشد و تنها منتظر زمان بود تا سر برود.

در جریان نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در کویت، در دی ماه گذشته، نزدیک بود ریاض و ابوظبی، با ادعای اقدام قطر به نزدیک شدن به اخوان المسلمین مصر، جنبش مقاومت اسلامی (حماس) و مقاومت اسلامی لبنان، دست به افشاگری علیه دوحه بزنند. اما در آخرین لحظه، سعودی ها ترمز را کشیدند تا از میزبان کویتی شان نرنجد و در برابر، به یک هشدار محرمانه به قطر اکتفا کردند و از رهبر جوان دوحه خواستند تغییرهای اساسی و جدی در سیاست خارجی کشورش صورت دهد.

از نگاه ریاض و ابوظبی، قطر ارتباطش با اخوان المسلمین و شاخه هایش در منطقه، از جمله با حماس، دو برابر کرده و تلاش هایش برای گرم گرفتن با ایران و ترکیه، حمایت از شیعیان حوثی در یمن و مزمزه کردن رابطه با حزب الله لبنان افزایش داده است.

به نظر کارشناسان، این کارهای دوحه مانند راه رفتن روی شبکه ی اعصاب رهبران سعودی و امارات عربی متحده و به صدا در آوردن زنگ هشدار در ریاض و ابوظبی بود چرا که این 2 کشور همه ی تلاش خود را برای تمام کردن کار اخوان المسلمین از جمله اعلام آن به عنوان یک گروه دهشت افکن (تروریستی) و عَلَم کردن «عبدالفتاح السیسی» فرمانده ارتش مصر و هموار کردن راه برای ریاست جمهوری وی، به کار بسته اند.

از دید صاحبنظران، اکنون 2 گزینه پیش روی دوحه است: یا با خواسته های امارات و عربستان سعودی به طور کامل کنار بیاید که هزینه ی آن بر هم خوردن مناسبات امیر جوان قطر با تیم رهبری قدیمی این کشور از جمله با پدرش است یا تحکیم نقش خود و این که یک بار برای همیشه کشورش را از حوزه ی نفوذ سعودی ها خارج کند و نیز از حوزه ی نفوذ شورای همکاری خلیج فارس که روز به روز بی خاصیتی اش روشن تر می شود.

به نظر کارشناسان، در صورت تحقق حالت و گزینه ی دوم، قطر می تواند اتحاد قوی تری با ایران که سال ها است مناسبات اقتصادی قدرتمندی با هم دارند، برقرار کند و همچنین از حیث سیاسی و اقتصادی، به عمان نزدیک تر شود که از گذشته مناسبات دوستانه ای با تهران داشته است.

از دیدگاه صاحبنظران، سلطنت نشین عمان از گذشته هم از رعایت برخی اقدام ها و معیارهای شورای همکاری خلیج فارس علیه ایران، پرهیز کرده است و حالا اگر قطر هم به عمان بپیوندد، اتحادشان برای همکاری با یکدیگر و نیز با تهران تقویت می شود.

به نظر تحلیلگران،اگر مناسبات قطر با ایران و عمان دوستانه تر شود، فروپاشی شورای همکاری آغاز می شود و یک صف بندی تازه و آرایش قوا در خلیج فارس شکل می گیرد. این رخداد، همچنین طرح های آمریکا در خاورمیانه را دگرگون و پیچیده می کند. مدتی است که آمریکا، کشورهای عرب حوزه ی خلیج فارس را ترغیب می کند تا برای به اصطلاح تقویت امنیت این منطقه، فکر و عمل هماهنگ تری داشته باشند اما با تنش های فزاینده میان اعضای شورای همکاری، از جمله احتمال واگرایی در این شورا، هدف واشنگتن غیر واقع بینانه به نظر می رسد.

دعوای عربستان سعودی، بحرین و امارات با قطر و عمان، یک دردسر سیاسی تازه را برای آمریکا فراهم آورده است. واشنگتن، مناسبات راهبردی با این کشورها به ویژه قطر دارد که با این شرایط، مدیریت این دعوا مشکل خواهد بود.

قطر، میزبان پایگاه هوایی العدید و نیز مرکز عملیات هوایی و فضایی مشترکی است که تمام ماموریت های آفندی و شناسایی آمریکا را در جنگ علیه عراق و افغانستان هماهنگ کرد. به عبارت دیگر، هر چند وزارت امور خارجه ی آمریکا ممکن است آماده پذیرش طرح های تنبیهی سعودی ها و اماراتی ها علیه قطر و عمان باشد، اما وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) به احتمال زیاد ترمز اجرای این نمونه طرح ها را خواهد کشید.

برای جلوگیری از فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس و حل و فصل سیاسی بحران موجود در این شورا، ممکن است در روزها و هفته های آینده، رایزنی های مهمی میان کشورهای عربی خلیج فارس صورت گیرد اما یک نکته را نباید فراموش کرد که اکنون ایده ی برقراری نظم نو در منطقه طرفداران زیادی پیدا کرده است که هر چقدر هم سعودی ها برای عملی و اجرایی نشدن این ایده تلاش کنند، تلاششان به سرعت رنگ می بازد.

منبع ایرنا