ایران از جمله 10 کشور بلاخیز و حادثه آفرین دنیا است

گروه دانش - دکتر بهرام عکاشه*: به طور متوسط هرسال یک زلزله با بزرگی 8 تا 8/8، تعداد 18 زلزله 7 تا 7/9، رقم 120زلزله با درجه ریشتر6 تا 6/9 وتعداد 800 زلزله 5 تا 5/9درجه در کره زمین رخ می دهد،لازم به ذکر است تعداد زلزله های کوچکتر از 5 درجه چندین هزار سال است و همچنین زلزله های کوچک می توانند برای سازه های فرسوده و مستعد ریزش مساله آفرین باشند.

سرزمین ایران از جمله 10کشور بلا خیز و حادثه آفرین دنیا است. درواقع سومین کشوراز دیدگاه وقوع حوادث طبیعی و از 41مورد پدیده طبیعی خطرآفرین تعداد 30 مورد در ایران تجربه می شود.از دیدگاه تهدید زلزله به عنوان خطرسرزمین ما در ردیف ششم قرار دارد و این درحالی است که 85 درصد سطح کشور به میزان زیاد و خیلی زیاد زلزله خیز است.پدیده زلزله به دلیل وقوع ناگهانی طی چند ثانیه می تواند  در سطح وسیعی تخریب به وجود آورد و پیش بینی کوتاه مدت(چند روز و چند هفته) تا کنون غیر ممکن بوده است و در حال حاضر تنها آمادگی ومدیریت بحران قابل تعمق است.

متجاوز ازیک چهارم جمعیت کره زمین با خطر حوادث غیرمترقبه مورد  تهدید هستند.نکته حایز اهمیت در این است که جمعیت کره زمین در سال 1804 (حدود210 سال پیش) از مرز یک میلیارد نفر گذشت و مرز3میلیاردی را در 1960(حدود50سال) پشت سر گذاشت. در شروع هزاره سوم یعنی سال 1999 به 6میلیارد رسید و هم اکنون تعداد جمعیت کره زمین 7میلیارد نفر است.افزایش جمعیت و روند هرچه بیشتر شهرنشینی(به خصوص حاشیه و حومه شهرهای بزرگ کشورهای فقیر و حتی در حال توسعه) خطر حوادث غیر مترقبه طبیعی را بیشتر کرده است.

خطرات طبیعی(natural hazarbs) در شرایط خاص می توانند به مصیبت و به اصطلاح بلا(disasters)تغییر شکل دهند و با توجه به اثر گذاری برزندگی مردم و حجم تلافت و خسارات( از دیدگاه توصیفی و درجه بندی وخامت) به فاجعه(catastrophe) تبدیل شود. وضعیت آشفته،هرج و مرج، غارت ونبود نظم در چنین شرایطی به عنوان chaos مطرح می شود. شناخت و درک میزان احتمال وقوع و درجه اثر گذاری در جامعه و زندگی مردم در واقع،بیانی برای مقوله ریسک(risck) است.

نکته بسیار مهم در این است که مدیریت انواع ریسک کاملا و فقط به برنامهریزی خاص و نحوه عملی کردن برنامه ها وابسته است. آگاهی از میزان ریسک(value at risck) چیزی است که باید در برنامه ریزی به طور کامل منظور شود.

از جمله مسایل مهم به هنگام وقوع حوادث طبیعی ناگهانی مقوله های مهم انظباطی- امنیتی است که به دو شکل «نیاز» و «تهدید» در مقاطع مختلف گذر زمان بروز می کند.این دو گونه مقوله حیاتی با وجود تفاوت ظاهری رابطه پیچیده ای با هم دارند.

در شرایط حادثه طبیعی بحران زا ضرورت امنیت و نظم حرف اول را می زند و اولویت ها کاملا با وضعیت معمولی تفاوت اساسی دارند.الف) صدمه ناشی از حادثه به واحد های عملیاتی محلی، ب) بروز انواع مشکلات به دلیل ناکارآمدی سیستم مدیریت وبحران ج)مشکلاتی که از جانب افرادی(اکثرا غریبه فرصت طلب) که به هر دلیل و انگیزه وارد منطقه آسیب دیده می شوند موضوع امنیت ونظم را با حجم عظیمی از انواع تهدید ها از نوع جدید روبه رو می کند.

بین میزان زمان سپری شده از لحاظ وقوع حادثه غیر مترقبه با ویژگی های انواع مشکلات انتظامی- امنیتی رابطه خاصی وجود دارد که اغلب در شکل های مختلف نیاز ها و تهدید ها خود نمایی می کند به عبارت دیگر یک مدل ومرحله پلکانی نسبت به گذر زمان مطرح می شود که در آن شدت و دامنه و انتظارات کاملا متغیر است. نکته مهم در این است که در کشورهای با آموزش های اجتماعی- فرهنگی(ژاپن) جامعه از سازو کارهای گوناگون برای غلبه بر شرایط بحرانی برخوردار است موضوعی فوق العاده مهم که قابل تعمق است چیزی که در کمترکشورها وجود دارد.

برای شناخت پیامد ها انتظمی-امنیتی ناشی از حوادث طبیعی ناگهانی باید به ماهیت تهدید میزان تهدید و الگوی تهدید توجه کرد. درمورد ماهیت تهدید باید معلوم باشد که در شکل مستقیم عمل گرا است یا حاصل عوامل بعدی(ثانوی) است. تهدید های انتظامی – امنیتی مستقیم عموما ناشی از تخریب عوامل ساختاری امنیت موجود است  درحالی که در تهدید های غیر مستقیم انواع عوامل به خصوص عوامل انسانی نقش مهمتری دارد و مشکلات حاصل ازآن عوامل است.عموما تهدید های ثانوی درازمدت هستند و معمولا در صورتی که مدیریت بحران فاقد کارایی در اداره بحران باشد ظاهر می شوند به یقین می توان گفت میزان تهدید تابع شدت آن است و در طول گذر زمان از وضعیت یکسان برخوردار نبوده و در واقع تابعی از تغییر عوامل اثر گذار در امنیت و نظم است.

در مورد الگوی تهدید تکرار پذیری آن و نیز مدت زمان فعال بودن هرکدام از تهدیدات مطرح می شوند که هردواین عوامل ویژه برخوردارند و برای هرکدام با توجه به تکرار پذیری و طول مدت، سناریوهای مختلف باید ترسیم شود،لذا شرایط اولیه، میزان خسارات و...نقش دارند. درراستای کاهش خسارات ناشی از حوادث طبیعی غیرمترقبه توصیه می شود، در راستای کاهش خسارات سرمایه گذاری ضرورت فوری دارد،گزینه ای تحت عنوان بیمه برای همه نوع خسارات ناشی از حوادث طبیعی پایه گذاری شود.اسکان موقت در کوتاه ترین مدت صورت گیرد و امنیت از لحاظ شروع بحران به اجرا درآید، وسایل زندگی دوران اسکان موقت از نوع خاص باشد( برای مثال چادرها برای اسکان موقت مطابق فصل سال از جنس مرقوب باشد) و در نهایت حساب ملی برای کمک فوری به بحران زدگان موجود باشد.