قالب توافق جامع، قالب توافق ژنو است

گروه راهبرد خبرگزاری دانا- ایران و 6 قدرت جهانی برای یک توافق نهایی در چارچوب مسایل هسته ای ایران خیز برداشته اند و بعد از توافق حاصل شده 3 آذر در ژنو، ایران و غرب به همدیگر تعهداتی داده اند که در صورت اجرایی شدن، گام در مرحله توافق نهایی خواهند گذاشت. در توافق برای اقدام مشترک ژنو ایران متعهد شده است که غنی سازی خود را تا 5 درصد کاهش دهد و غرب هم متعهد شده است، پول های بلوکه شده ایران را آزاد کند و اگر این روند، مطلوب طرفین باشد، توافقی نهایی حاصل خواهد شد.

اما ابعاد و مختصات توافق نهایی چه خواهد بود؟ 5 عضو دایم شورای عالی امنیت سازمان ملل به همراه آلمان دقیقا چه انتظاراتی از ایران دارند؟ ایران چه انتظاراتی از جامعه جهانی و گروه 1+5 دارد؟ این سوالات را با سید داوود آقایی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران در میان گذاشته ایم که در ادامه، پاسخ های این تحلیلگر مسایل بین الملل، از نظرتان می گذرد:

تلاش غرب برای محدود کردن فعالیت های هسته ای ایران

سید داوود آقایی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران در گفت وگو با گروه راهبرد خبرگزاری دانا، با اشاره به انتظارات غرب از ایران در توافق نهایی گفت: در چارچوب توافقنامه ژنو نکات اساسی و مهمی که قرار است، طرفین بر روی آن اجماع داشته باشند و به اجرا دربیاید، مشخص شده است. بی تردید همه تلاش غرب در توافق نهایی و حتی در مذاکرات قبل از آن که طی 10 سال گذشته انجام شده است، مبتنی بر این بوده که به زعم آنها ایران به سمت دستیابی به بمب هسته ای قدم برداشته است و آنها تلاش داشتند این مساله را متوقف کنند.

وی افزود: گزارش های آژانس انرژی هسته ای و بازرسان آن، هیچکدام از این دیدگاه ها و نظرات را تایید نکرده و انحرافی جدی در فعالیت های هسته ای ایران، مشاهده نشده که ظن تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته ای را تقویت کند.

تلاش رژیم صهیونیستی برای تحت تاثیر قرار دادن جامعه جهانی

این تحلیلگر مسایل بین الملل با بیان ایرادهایی که غربی ها و رژیم صهیونیستی، در زمینه مسایل هسته ای ایران، مطرح می کردند، اظهار داشت: آنها عنوان می کنند که مثلا ایران چه نیازی به «آب سنگین اراک» دارد؟ ادعای صهیونیست ها در این زمینه است که اگر ایران هدف صلح آمیز هسته ای دارد، نیازی به رآکتور آب سنگین اراک ندارد. یا اینکه این مساله را مطرح می کنند که چرا در سایت «فردو» فعالیت های هسته ای ما زیرزمینی است؟ یا در گذشته چرا «سایت هسته ای نطنز» برای مدتی از چشم بازرسان و مقامات آژانس بین المللی انرژی اتمی، مخفی ماند؟

استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران در ادامه خاطر نشان کرد: البته در پاسخ همه اینها باید گفت که رویکرد و فعالیت های هسته ای ایران، همه صلح آمیز بوده و گزارش های آژانس هم گواهی بر این ادعا است و اگر ایران سعی کرده تا حدودی فعالیت های خود را مخفی نگه دارد یا سایت فردو را در اعماق زمین دایر کند، به دلیل این بود که بی تردید ایران دشمنان قدار فراوانی دارد که نمی توانند پیشرفت های ایران را ببینند و طبیعی است که هر حاکمیتی برای حفظ امنیت خود و دفاع از کیان خود، در برابر این دشمنان و تهدیدهایی که مدام از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی بوده، بخشی از فعالیت های خود را علنی نکند که در صورت اقدام نابخردانه این کشورها، سایت های مذکور در اعماق زمین از خطر مصون و محفوظ بماند.

کارویژه رآکتور آب سنگین اراک

آقایی در ادامه با بیان اینکه طبیعی است که هر کشوری پیش بینی های لازمه را برای فعالیت های خود می اندیشد، توضیح داد: فعالیت های ایران را هم باید در این راستا جستجو کرد. ضمن اینکه ایجاد رآکتور آب سنگین اراک همانطور که مقامات مسوول و کارشناسان هسته ای و پزشکی مطرح کرده اند، امروزه بخش قابل توجهی از نیازمندی های پزشکی و درمان بسیاری از بیمار های حاد، از جمله انواع سرطان ها، مستلزم داشتن رآکتوری مثل رآکتور آب سنگین اراک است.

دلیل فعالیت های هسته ای مخفی ایران

وی در پاسخ به این سوال که وقتی ما مفاد ان.پی.تی را قبول کرده ایم، می باید همه فعالیت های خود را علنی می کردیم حال چرا مخفی نگه داشته ایم؟؛ گفت: قاعدتا ما می باید بعد از 6 ماه فعالیت در هر حوزه ای در زمینه مسایل هسته ای، این امر را به بازرسان آژانس گزارش می کردیم که متاسفانه این مساله هم مقداری با تاخیر صورت گرفت و دلیل تاخیر هم فضای تهدیدآمیزی بود که قبل از این فعالیت ها هم برای ایران اعمال شده بود و غربی ها همیشه ایران را به عنوان یک کنشگر غیرقابل اعتماد تلقی می کردند که سعی داشتند به طرق و انحا مختلف بر ایران فشار وارد کنند.

این تحلیلگر مسایل بین الملل در ادامه یادآور شد: ایران فعالیت های خود را در چارچوب اساسنامه آژانس بین المللی اتمی، قرارداد ان.پی.تی و پادمان هایی که به امضا رسانده، انجام می دهد و اگر غیر از این بود و قدرت های خارجی ذره ای به فعالیت های هسته ای ایران مظنون شده بودند، آنها قطعا اقدامات خودشان را انجام می دادند و فعالیت هایی به مراتب خشن تر و جدی تر را پیش می گرفتند.

تحریم های غیرقانونی غرب علیه ایران

آقایی با بیان اینکه رویکرد غربی ها، رژیم صهیونیستی و به ویژه آمریکا این بوده است که ما به یک قدرت هسته ای تبدیل نشویم، بیان کرد: آنها همیشه سعی کرده اند که از پیشرفت های هسته ای ایران جلوگیری کنند و فشارهای فعلی هم ناشی از این امر است. بقیه مسایل بهانه ای است که آنها در سایه آن بهانه خواسته های خودشان را دنبال کرده و می کنند و تحریم هایی هم که اعمال کرده اند، کاملا محرز است که خارج از چارچوب اصول و مقررات حقوق بین الملل و به ویژه اصول پذیرفته شده در منشور سازمان ملل بوده است.

وی با توضیح اینکه تحریم های غرب علیه ایران غیرقانونی بوده است، گفت: چون در منشور و به ویژه در ماده 39 آنجا که حق را به شورای امنیت می دهد که شرایط تهدید و نقض صلح و یا عمل تجاوزکارانه را احراز و شناسایی کند، شورای امنیت باید بتواند، مدلل بدارد که این شرایط محقق شده است و به دنبال آن تصمیم بگیرد که چه کند؟ آیا به اعمال تحریم های دیپلماتیک، سیاسی و یا اقتصادی دست بزند؟ و یا در مرحله حادتر به زور متوسل شود؟ طبیعی است که در اینجا باید شورای امنیت اثبات کند که آیا واقعا فعالیت های هسته ای ایران، تهدید یا نقض صلح بوده، عمل تجاوزکارانه محسوب می شده یا نه؟

این تحلیلگر مسایل بین الملل افزود: بنابراین می توان نتیجه گرفت که اعمال این تحریم ها، حتی در چارچوب قطعنامه های شورای امنیت اقدامات غیرقانونی و ناموجه بوده که در سایه اجماع قدرت های بزرگ علیه ایران، وضع شده اند و اقدامات غیرقانونی تلقی می شود و اینکه ایران تاکنون اجرای قطعنامه ها را نپذیرفته است، در همین راستا باید ارزیابی شود.

قالب توافق جامع، در قالب توافق ژنو

آقایی در ادامه با ترسیم دورنمای توافق نهایی، اظهار داشت: قدرت های بزرگ با ایران به توافق رسیدند و در این چارچوب در آینده، اگر به مرحله بعدی برسند و توافق نهایی حاصل شود، قطعا آنها سعی می کنند، قالب توافق جامع، در قالب توافق ژنو باشد و ایران هم به این مساله راضی بوده است. چون نیازی احساس نمی کرده که غنی سازی اورانیوم 20 درصدی داشته باشد و نیازهای ما در چارچوب غنی سازی 5 درصد برآورده می شود.

وی افزود: اگر ما تلاش کردیم به مرحله ای از غنی سازی 20 درصد برسیم، برای این بود که به قدرت های جهانی نشان بدهیم، ما توان این کار را داریم و اگر ما در تنگنا و فشار قرار بدهند، ما سعی می کنیم نیازهای خودمان را خودمان برآورده کنیم. چنانچه 2 سال پیش ما از کشورهای خارجی درخواست کردیم که نیاز مرکز تحقیقاتی امیرآباد تهران را تامین کنند که آنها ایران را به نوعی در تنگنا قرار دادند و اعلام کردند که ما برای کمک به این نیاز اطمینانی نداریم که در این مساله برزیل و ترکیه هم واسطه شدند ولی غربی ها باز قبول نکردند و بعد دانشمندان هسته ای ایران خودشان را انجام دادند، برای اینکه ما به مرحله 20 درصد غنی سازی دست پیدا کنیم و الان هم این تکنولوژی را در اختیار داریم و در حد مقدور و میسور می توانیم نیازهای خودمان را برآورده کنیم ولی چنانچه توافقی حاصل شود، ما برای مدتی این غنی سازی را به 5 درصد برمی گردانیم و این یکی از نکات توافقنامه است.

استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به دیگر خواسته غرب از ایران در چارچوب توافق نهایی، توضیح داد: نکته دیگر این است که بازرسان آژانس انرژی اتمی در ایران حضور مداوم داشته باشند و با نصب دوربین های خود همه اتفاقات سایت ها را رصد و گزارش کنند که این مساله را هم ایران پذیرفته، چون ایران هیچ فعالیت مخفی و غیر علنی ندارد که گزارش ها منعکس نشود. همانگونه که در گذشته هم منعکس می شده، شاید بعد از این گزارش ها، بیشتر شود که این هم اصلا برای ما جای نگرانی ندارد.

خواسته های ایران در توافق جامع

وی در مورد خواسته های ایران از غرب در چارچوب توافق نهایی، گفت: بی تردید یکی از خواسته های ایران، برچیده شدن هرچه سریعتر تحریم های ظالمانه و غیرقانونی غرب علیه ایران است و کشورمان می خواهد روند حرکت با جامعه جهانی یک حرکت عادی و طبیعی شود تا ما لااقل بتوانیم نفت خودمان را آزادانه در بازارهای مصرف به فروش برسانیم و درآمدهای ارزی خودمان را به راحتی به خزانه برگردانیم و در واقع همه مبادلات پولی و بانکی به صورت آزادانه انجام شود و اساسا محدودیت ها بر سر راه تجاری ایران برداشته شود. اینها خواسته های معقول و منطقی ایران است که به طور طبیعی می باید ادامه بیابد.

این استاد روابط بین الملل در ادامه با اشاره به روابط ناهماهنگ ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی، در مورد توافق هسته ای ایران، اظهار داشت: به نظر من این را یک شکاف بزرگ نمی توان تلقی کرد چون بخش قابل توجهی از دولتمردان و کنگره آمریکا با رژیم صهیونیستی همراه و هم داستان هستند و خواستشان تقریبا یکی است منتها تاکتیک های متفاوتی دارند.

آقایی افزود: مقامات رژیم صهیونیستی مدام اصرار می کنند که ایران حق هیچ درصدی از غنی سازی را نباید داشته باشد. در حالی که این یک ادعای غیر منطقی و نابخردانه است چون در اساسنامه آژانس و در ان.پی.تی به صراحت بیان شده که کشورهای عضو آژانس و ان.پی.تی از این حق برخوردار هستند که به مرحله ای از غنی سازی دست پیدا کنند تا جایی که فعالیت هایشان تهدید آمیز نباشد. دولت ها نه تنها می توانند در این مسیر قدم بردارند بلکه کشورهای عضو باشگاه هسته ای و پیشرفته در عرصه صنعت هسته ای، باید به دولت های نوپا کمک کنند.

آمریکا نمی تواند نقض عهد کند

این تحلیلگر مسایل بین الملل با بیان اینکه اثبات شده است که فعالیت های ایران صلح آمیز است، گفت: ادعای رژیم صهیونیستی یک ادعای غیرمنطقی است و این مساله برای آمریکایی ها قابل قبول نیست چون به هر حال آمریکایی ها مدعی رهبری جهان هستند و ادعا دارند که ما حافظ فعالیت های صلح آمیز هسته ای در دنیا هستیم و نمی توانند ادعایی غیرمنطقی به این صراحت داشته باشند و طبیعی است که دیگران و متحدین نزدیک آمریکا هم این مساله را قبول نمی کنند.

وی افزود: دولتمردان آمریکا ادعاهای غیرمنطقی رژیم صهیونیستی را قبول ندارند و می گویند حقی که در اسناد و مدارک بین المللی برای ایران به رسمیت شناخته شده، ما هم باید قبول کنیم و آمریکایی ها نمی توانند غیر از این عمل کنند.

استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران با اشاره به تهدیدهای رژیم صهیونیستی علیه ایران، اظهار داشت: مقامات رژیم صهیونیستی بارها تهدید کرده اند که باید به مراکز هسته ای ایران حمله نظامی صورت بگیرد که این هم یکی از مباحث مورد اختلاف آمریکا و رژیم صهیونیستی است. چون آمریکایی ها علیرغم اینکه در برخی از موارد تهدید می کنند که همه گزینه ها، از جمله گزینه نظامی روی میز است، ولی خودشان هم می دانند که اینها ادعا است و خیلی به عمل نزدیک نیست و امکان عملیاتی شدن هم ندارد.

گزینه نظامی مردود است

آقایی در ادامه با اشاره به خواسته غیرقانونی رژیم صهیونیستی از ایران در زمینه غنی سازی، بیان کرد: در حالت کلی ادعای رژیم صهیونیستی در بعد اول که ایران اصلا نباید غنی سازی داشته باشد، از طرف آمریکایی ها نمی تواند مورد قبول باشد و در این زمینه اختلاف نظر دارند و نکته دوم تهدیدهای مداومی است که مقام های رژیم صهیونیستی علیه ایران روا می دارند و آمریکایی ها هم می دانند که این گزینه هم عملی نیست و نه تنها رژیم صهیونیستی که خود آمریکایی ها هم نمی توانند به ایران حمله نظامی کنند چون این مساله عواقب بسیار سخت و سنگینی برای آنها دارد.

وی افزود: هرچند رویکردها و موقعیت ایران با عراق و افغانستان قابل مقایسه نیست ولی آمریکایی ها تجربه تلخی از حمله نظامی به افغانستان و عراق دارند و اینها گواهی است بر اینکه آنها دیگر از راهکارهای نظامی را نمی توانند به عنوان یک راهکار قبولی پیش روی خودشان قرار بدهند و خواسته های خود را از طریق اعمال فشار نظامی دنبال می کنند.

این تحلیلگر مسایل بین الملل با بیان اینکه شرایط ایران از دیگر کشورها متمایز است، توضیح داد: ایران هرگز اجازه نمی دهند که قدرتی مثل آمریکا به ایران تجاوز نظامی کند چون عواقب سنگینی برای آنها خواهد داشت و منافع آنها به خطر خواهد افتاد و در واقع آمریکایی ها در خاورمیانه به دنبال یک ثبات نسبی هستند تا بتوانند منافع و اهداف خودشان را دنبال کنند..

نقض عهد؛ بازگشت به ابتدا

آقایی در ادامه با اشاره به اتفاقات ممکنه در صورت نقض عهد طرفین، بعد از توافق نهایی، عنوان کرد: همه موارد نقض عهد باید در توافق نهایی پیش بینی شود. به هر حال هر نوع توافق، قرارداد و هر نوع سند معتبر بین المللی، ضمانت های اجرایی را هم پیش بینی می کند و باید منتظر ماند و دید که ضمانت های اجرایی توافق چه خواهد بود؟

وی در پایان گفت: ممکن است اقدامات مقابله به مثل در نظر گرفته شود. مثلا اگر تحریم ها از سوی غرب برداشته نشود، ممکن است در آن قرارداد به این جمع بندی برسند که ایران هم حق دارد غنی سازی خود را با درصد بالاتری انجام بدهد و یا ایران به بازرسان آژانس اجازه بازدید از سایت های خود را ندهد. به هر حال این ضمانت های اجرایی در توافقنامه متناسب با نوع و ماهیت قراردادها پیش بینی می شود که اینها را در آینده باید مورد ارزیابی قرار داد.