بیشتر گسل های تهران دوران بازگشتشان فرا رسیده است/ امنیت محله های قدیم تهران در برابر زلزله

تهران دارای گسل های فراوانی است و از نظر علم زمین شناسی بیشترآنها دوران بازگشتشان فرا رسیده است، البته اینگه می گوییم دوران بازگشت یک گسلی فرارسیده است به معنای پیش بینی زلزله نیست.اما از نظر بین المللی گسل پیشوا سرمنشا زلزله های شهرری است و توان لرزه ای 7ریشتر را دارد و به خاطر تراکم جمعیت و فرسودگی ساختمان ها در این منطقه به مراتب خسارات بیشتر خواهد بود و این گسل امروزه به دوران بازگشت خود رسیده است.

از محلات به نسبت امن تر شهر تهران می توان به راه آهن، محور نواب، محور خیابان انقلاب و آزادی ، هفت چنار به علاوه ارگ قدیم تهران اشاره کرد. ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، 17شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی را شامل می شود که بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری  را شامل می شود. به نظر می رسد که مکان یابی حاصل از تجربه چند صد ساله مردم ساکن تهران که منجر به تشکیل محدوده ارگ قدیم شهر شده، بسیار قابل اعتمادتر از مکان یابی سال های کنونی در گسترش و احداث شهرک های حاشیه ای شهر تهران است، از نظر آماری و مطالعاتی که صورت گرفته گسلی که به نام ری معروف شده است ساحل دریاچه ای بوده که در نقشه ها مشخص است و آثار آن نیزباقی مانده است.همچنین گسل هایی که در تهران وجود دارند از نظر تولید و شدت لرزه ای  تفاوت چندانی با هم ندارند در واقع تفاوتی که در آنها وجود دارد عوامل بیرونی است که شرایط رامتفاوت نشان می دهد و خسارات شدت و ضعف پیدا می کند. اما در کل تفاوتی نمی کند کجای تهران زندگی کنیم چرا که در همه جای تهران ، کرج وحومه آن خطر وقوع زلزله است.

متاسفانه بسیاری از مهمترین برج ها و ساختمان های مهم و بلند مرتبه تهران بر روی گسل ها بنا نهاده شدند، درکشورما زمانی که قرار است ساخت و سازی صورت بگیرد تنها ملاکی که برای آن در نظر گرفته می شود منطقه وفضای آن است و ملاک مهمی همچون امنیت منطقه از نظر زلزله خیزی در نظر گرفته نمی شود. ساختمان در حال ساخت اسناد ملی ایران روی گسل معظم سید خندان و درفاصله 100 متری محل تقاطع  این گسل با گسل داوودیه در حال تکمیل است،ساختمان بزرگ بانک مرکزی بین گسل داوودیه و سید خندان،ساختمان بلند مرتبه روزنامه اطلاعات درنزدیکی گسل سید خندان است، ساختمان های در حال تکمیل کتابخانه ملی ایران یکی ازسازه هایی است که بر روی طاقدیس های داوودیه قرار گرفته، نمونه دیگراین ساختمان ها بنیاد مستضعفان،ساختمان عظیم وزارت راه مابین دوگسل باختری و عباس آباد در فاصله حدود 200متری  واقع شده است. متاسفانه برج بلند تهران یا برج مخابراتی میلاد نیزدقیقا روی سامانه گسل شهرک قدس واقع شده واین یکی از کارهایی است که شاید بتوان گفت باید به دانش برخی از متخصصان کشورشک کرد و یا یک نوع محافظه کاری در این بین صورت می گیرد که در ساخت اینگونه بناهای مهم کشوربی توجهی صورت می گیرد.همچنین ساختمان های بلند مرتبه مسکونی و مدرن و در حال ساخت آتی ساز در کنار هتل اوین، در محل تقاطع گسل محمودیه و گسل عمود بر آن قرار دارند. پل های پارک وی در تقاطع خیابان ولیعصر و بزرگراه چمران روی گسل محمودیه بنا شده، پل بزرگراه صدربر روی گسل قیطریه قراردارد.

 

گسل شمال تهران با طول 75 کیلومتراز لشکرک و سوهانک شروع شده تا فرحزاد،حصارک و به سوی غرب امتداد می یابد. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می گیرد. همچنین گسل جنوب تهران موسوم به گسل ری با 20کیلو متر از جاده خاوران شروع و با گذر از دولت آباد و حرکت بر روی جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره های آجرپزی چهار دانگه پایان می یابد. گسل شرق نیز که توانایی قوی ترین زلزله را دارا است از شرق به تهران وارد شده و با گذر از اراضی سرخه حصار و حرکت بر روی بزرگراه شهید بابایی تا مجیدیه و سید خندان امتداد می یابد. در این میان تک گسل ملاصدرا نیز که از خیابان شریعتی تا شهرک غرب انتقال یافته، محلات ونک، میرداماد، سعادت آباد و شهرک غرب را در برمی گیرد.احداث برج میلاد نیز دقیقا در مجاورت این گسل صورت گرفته.گسل مشا- فشم 400 کیلومترطول دارد که زلزله  سال 958 میلادی با بزرگای 7/7ریشتر در50 کیلو متری تهران و زلزله سال  1830میلادی به فعالیت این گسل نسبت داده شده است. تلاقی آن با گسل شمال تهران در بالای سد لتیان است به این جهت فعالیت این گسل می‌تواند موجب فعال شدن گسل تهران شود. گسل مشا، گسلی لرزه زاست که در راستای آن گستره بلند البرز از شمال روی دامنه‌های جنوبی آن رانده شده است. شیب گسل مشا همیشه به سمت شمال و بین 35 تا 70 درجه تغییر می‌کند. این گسل از جنوب غربی شاهرود و در شرق، تا آبیک در غرب ادامه دارد. 

تهران در دامنه های البرز مرکزی ودر همسایگی کهن شهر راگا (ری) با قدمت حیات 200ساله خود، با رشدی فزاینده به بزرگ ترین مرکز تجمع انسانی و اقتصادی کشور تبدیل شده است. مطالعات در مورد گذشته این شهر نشان از زمین لرزه های ویرانگر گذشته دور و نزدیک منسوب به گستره باستان دارند.بر اساس مطالعات تاریخی گستره تهران (ری باستان) در سالیان دور، زمین لرزه های بزرگی را تجربه کرده است. اما اینکه کانون و چشمه لرزه زای کدام یک از این زمین لرزه ها در گستره یادشده قرار داشته و کدام یک از این رویدادها حاصلی از جنبش مستقیم گسل یا گسله هایی در این گستره بوده است؟ نمی توان پاسخ درستی برای این سوالات بنیادین و پایه وجود ندارد، جز با شناخت هرچه بیشتر و بهتر از رفتار و پیشینه لرزه ای گسله های فعال منطقه به عنوان سرچشمه های لرزه ای در گستره کلانشهری چون تهران و گستره پیرامونی آن. تهران در میان و پیرامون خود با گسله های لرزه زایی چون گسل شمال تهران، میلاد، نیاوران، مشا، فیروزکوه، طالقان و پیشوا در بر گرفته شده است.

 بهره گیری از روش های روزآمد علمی چون زمین شناسی زمین لرزه و حفاری های انجام شده در دهه گذشته نشان از نزدیکی زمان رخداد زمین لرزه احتمالی در آینده نه چندان دور برای تهران و شهرهای این گستره چون کرج و دماوند دارد این رخداد می تواند از همین لحظه باشد و یا چند سال آینده، اما این به معنای پیش بینی زلزله نیست. مطالعات نشان می دهد، گسله آستانه مسبب زمین لرزه ویرانگر 856 میلادی، گسله فیروزکوه سرچشمه زمین لرزه 799 میلادی، گسله مشا مسبب زمین لرزه های 1665 و 1830میلادی بوده، همچنین جنبش گسله طالقان سبب رخداد زمین لرزه سترگ 958 و گسل پیشوا در جنوب تهران عامل زمین لرزه 1384 میلادی بوده اند. اگرچه گسله هایی چون گسل مشا (شمال خاوری تهران) و سامانه گسلی شمال تهران در دامنه جنوبی البرز در 3/1 پایانی دوره بازگشت لرزه ای خود قرار دارند، اما دوره بازگشت زمین لرزه ویرانگر احتمالی حاصل از جنبش دوباره گسله هایی چون طالقان (شمال باختری تهران)، فیروزکوه (خاور تهران)، آستانه (شمال دامغان) و پیشوا (جنوب تهران) با دوره بازگشت های لرزه ای 700 تا 1200ساله، به دوره زمانی خطر رخداد آتی بسیار نزدیک هستند. بنابراین پژوهش های لرزه شناسی در گستره البرز مرکزی نشان دهنده آن است که احتمال رخداد زمین لرزه در گستره های شهری در وضعیت هشدار برای زمین لرزه ای با بزرگای احتمالی 2/7 و5/6 در بازه زمانی 50سال آینده برآورد می شود این رخداد می تواند از همین لحظه یا چند سال آینده باشد.