به گزارش گروه انرژی خبرگزاری دانا، با روی کار آمدن دولت یازدهم امیدها برای افزایش روابط دیپلماتیک در سطح بین الملل افزایش یافت؛ در این راستا مراودات ایران با کشورهای همسایه خود که در برخی موارد رو به تیرگی گذاشته بود در حال بهبودی است.
در دولت گذشته تحریمها و برخی اظهار نظر ها و تصمیات سبب شد تا برخی از مراودات نفتی ایران با کشورهای همسایه که در قالب سوآپ نفت صورت می گرفت، قطع شود. اما حالا احتمال از سرگیری سوآپ نفت افزایش یافته است؛ آنگونه که مدیرعامل شركت پایانه های نفتی ایران گفته، ایران برای سوآپ روزانه حدود 500 هزار بشكه نفت خام حوضه دریای خزر در پایانه نكا آمادگی دارد.
همچنین معاون امور بین الملل وزیر نفت اعلام کرده که مذاکراتی با ترکمنستان و قزاقستان برای از سرگیری سوآپ نفت خام انجام شده است. علی ماجدی همچنین اضافه کرده؛ ترکمن ها به منظور از سرگیری این تجارت نفتی با ایران اعلام آمادگی کرده اند.
شروع سوآپ نفت ایران با قزاقسان در دهه 90 میلادی
اول بار که ایران برای مبادله نفت میان کشورهای آسیای مرکزی مطرح شد دهه1990 و پس از فروپاشی شوروی سابق واستقلال یافتن کشورهای آسیایی مرکزی بود.
این کشورها برای توسعه اقتصادی خود، به صادرات نفت خود نیاز داشتند و این در حالی بود که امکانات آنان جهت رساندن نفت خود به دست مصرف کنندگان در اروپا، آسیا و آمریکا بسیارمحدود بود. از این رو نفت خود را به ایران تحویل می دادند تا ایران در آنسوی مرزهای خود آن را به دست خریداران نفتی آن کشورها برساند.
به همین دلیل در سال 1375 قراردادی بین ایران و قزاقستان به امضا رسید که براساس آن روزانه 40 هزار بشکه نفت خام سبک از قزاقستان تحویل پالایشگاه تبریز و تهران می شد و در عوض به همین مقدار نفت خام سبک ایران در خلیج فارس به شرکای تجاری قزاقستان تحویل می شد.
سوآپ نفت ادامه داشت و تولید کنندگان نفت حوزه دریای مازندران (روسیه، قزاقستان و ترکمنستان) نفت صادراتی خود را با تانکر (کشتی های نفتکش) به بندرنکا در ایران تحویل می دادند و ایران این نفت را به پالایشگاه های تهران و تبریز انتقال می داد و در ازای نفت دریافت شده در نکا معادل آن را در جزیره خارک واقع در خلیج فارس به سایر کشورها صادر می کرد.
توقف سوآپ نفت از سال 1389
تا اینکه در مرداد ماه سال 1389 به دستور میر کاظمی وزیر وقت نفت ایران سوآپ نفت متوقف شد. همین امر سبب بی‌اعتمادی کشورهای همسایه نسبت به سیستم مدیریتی در ایران شد و آنها ترجیح دادند مسیرهای جایگزین برای انتقال نفت خود بیابند.
حال آنکه در آن زمان فشار تحریم ها از سوی غرب به ایران وارد می شد و سواپ نفت می توانست تاثیر مهمی در اقتصاد کشور داشته باشد، چرا که هزینه معاوضه نفت‌خام از مسیر ایران حدود هشت دلار در هر تن متریک یعنی حدود 1.10 دلار در هر بشکه بود.
اما در آن شرایط شرکت ملی نفت ایران خواهان افزایش این رقم به 40 دلار درهر تن متریک یعنی به میزان 5.5 تا 6 دلار در هر بشکه بود که هیچ یک از طرفین قرارداد با شرکت نیکو که تنها شرکت سوآپ کننده نفت خام در ایران بود حاضر به پذیرفتن این رقم برای هزینه معاوضه نفت‌خام خود نشدند.
تغییر مسیر سوآپ نفت از خلیج فارس به دریای سیاه
ضمن آن که شرکت اماراتی «دراگون اویل» طی قراردادی 10 ساله بیش از ٨٦ درصد حجم نفت‌خام تولیدی از میدان‌های ترکمنستان را از مسیر ایران صادر می‌کرد که با پایان یافتن این قرارداد در ماه مارس ٢٠١٠ اعلام کرد که نفت‌خام بیشتری را از عرض دریای خزر و از مسیر باکو و با راه آهن به بندر باتومی گرجستان در دریای سیاه صادر میکند.
همچنین شرکت سوییسی «ویتول» بازاریاب و فروشنده نفت‌خام قزاقستان و ترکمنستان نیز که بخش عمده نفت‌خام‌های مختلف تولیدی این دو کشور را از بندر آکتایو به بندر نفتی نکا صادر می‌کرد همانند شرکت اماراتی تصمیم به صادرات نفت خام از مسیر باکو به دریای مدیترانه و دریای سیاه گرفت.
بر اساس بروآوردهای صورت گرفته توسط كارشناسان و فعالان اقتصادی تصمیم دولت دهم برای متوقف کرن سواپ نفتی، علاوه بر كمرنگ كردن نقش ایران در مناسبات سیاسی و اقتصادی منطقه، ایران را از درآمدی معادل 880 میلیون دلار محرم كرد.
از سوی دیگر، این قطع سواپ علاوه بر بر محرومیت از این میزان درآمد موجب شكایت طرف دیگر قرار داد و ادعای خسارت 97 میلیون دلاری از ایران نیز شد.
هم اکنون بیش از سه سال از توقف سوآپ نفت خام می‌گذرد اما خبرها حاکی از آن است که با وجود تلاش تیم جدید وزارت نفت برای مذاکره با کشورهای حاشیه دریای خزر برای از سرگیری سوآپ نفت خام، این کشورها باتوجه به قطع ناگهانی سوآپ نفت در دولت قبلی چندان تمایلی برای همکاری دوباره با ایران ندارند.
با اینکه بازگرداندن بازارهای از دست رفته با توجه به شرایطی که در این چند سال بر محیط پیرامونی ایران حاکم شده و ایران بازار خود را تقدیم رقیبان کرده و گزینه‌های دیگری برای انتقال نفت منطقه آسیای میانه به بازارهای جهان چون خط لوله BTC و CPC ایجاد شده است، سخت می کند اما با اتخاذ یک سیاست درست در مراوده با همسایگان شدنی است.
