چرا نسل دایناسورها روی زمین منقرض شد؟

به گزارش گروه دانش خبرگزاری دانا (دانا خبر)، دایناسورها (dinosaur) خزندگان مهره داری بودند که برای 160 میلیون سال بر زمین حکومت می کردند و حدود 65 میلیون سال پیش، نسلشان برای همیشه منقرض شد. هرچند که گروهی از دانشمندان، دایناسورها را نیاکان پرنده های امروزی می دانند.

از آنجا که پستانداران در مقایسه‏ با خزندگان امروزی هوشیارتر و فعال‌ترند، این پرسش پیش می‌آید که چرا آنها برای مبارزه‌ با دایناسورها زودتر از این به مناطق تحت فرمانروایی دایناسورها نیامدند. یکی از دلایل محتمل آنست که خود دایناسورها فعال، هوشیار و خونگرم‏ بوده‌اند. وضع خاص بدن دایناسورها حاکی از چابکی آن‌هاست، استخوان‌های آنها در مقایسه با استخوان‌های چهارپایان خونگرم و خونسرد امروزی، دارای مجراهایی است‏ که نشان‌دهنده خونگرمی آنهاست، و سنگواره‌هایی که نسبت شکارچی به شکار را نشان‏ می‌دهد، از این حکایت می‌کند که دایناسورها، همچون پستانداران خونگرم، و برخلاف‏ خزندگان خونسرد به مقادیر زیادی غذا نیاز داشته‌اند.

هنگامی که دایناسورها از میان رفتند، پستانداران به داخل مناطق مسکونی خالی‏ راه یافتند تا به نوبه خود بر محیط خشکی چیرگی یابند.

دگرگونی های زیست محیطی؛ راز انقراض دایناسورها

اما دلیل انقراض این فرمانروایان مطلق العنان کره خاکی چه بوده است؟ دانشمندان برای این سوال دلایل متعددی ذکر کرده اند ولی هنوز به درستی جواب روشنی برای این پرسش یافت نشده است. با این وجود، می توان یک عامل را، منشا این انقراض دانست: دگرگونی های زیست محیطی.

گروهی از دانشمندان، برخورد یک شهاب سنگ عظیم در مکزیک را عامل انقراض دایناسورها عنوان کرده اند. تیمی از دانشمندان امریکایی و اروپایی این مسئله را تایید کرده‌اند که انقراض کامل در دوران سوم کرتاسه یعنی اتفاقی که تقریبا ۷۵ درصد از گونه‌های زنده روی زمین از جمله تمام دایناسورها را منقرض کرد، به وسیله شهاب سنگی که ۶۶ میلیون سال قبل با زمین برخورد کرد، رخ داده است. انقراض دوران سوم کرتاسه در اصل آخرین انقراض بزرگی است که بر روی زمین رخ داده است و به این دلیل مورد توجه است که منجر به گوناگونی پستانداران و سرانجام پیدایش انسان گردید.

در واقعه ۶۶ میلیون سال قبل، شهاب سنگی که ۱۵ کیلومتر عرض داشت به منطقه‌ ای که امروزه به نام دهانه چیکسالوب نامیده می‌شود و در مکزیک قرار دارد، برخورد کرد. این برخورد، باعث فرورفتن زمین و تشکیل گودالی به قطر ۱۸۰ کیلومتر شد و نزدیک به ۴۲۰ زتا ژول (یعنی ۴۲۰ ضربدر ۱۰ به توان ۲۱ ژول) انرژی را آزاد کرد که برابر با انرژی انفجار ۱۰۰ ترا تن (یعنی ۱۰۰ ضربدر ۱۰ به توان ۱۲ تن) TNT بود. برای مقایسه، کافی است اشاره کنیم که انرژی آزاد شده از برخورد چیکسالوب، ۲ میلیون بار بزرگتر از انرژی رها شده در قوی ترین آزمایش هسته ‌ای بشر یعنی بمب تزار روسیه است که به سال ۱۹۶۱ انجام شده است.

در اثر این برخورد، یک ابر عظیم از گرد و غبار به پا خواست که نور خورشید را مسدود کرد و منجر به شروع فرآیند مرگ بخش بزرگی از پوشش گیاهی زمین شد که آن هم منجر به مرگ جانوران گیاه خوار، و بعد از آن جانوران گوشت خوار شد. با توجه به درصد بالای اکسیژن هوای زمین در دوران کرتاسه، این برخورد بزرگ، احتمالا منجر به توفان‌های بزرگ آتشین، در سطح کره زمین شده که آن نیز می‌تواند علت مرگ تعداد دیگری از جانوران باشد. محل برخورد در اقیانوس بوده و احتمالا سونامی‌های عظیم هم در سواحل کره زمین بوجود آمده است.

در مقابل، برخی فسیل شناسان معتقدند که اصابت شهاب سنگ های متعدد به زمین به تنهایی نمی توانسته عامل انقراض دایناسورها بوده باشد چراکه اصابت این شهاب سنگ به زمین 300000 سال پیش از نابودی کامل حیات رخ داده  که پس از آن بسیاری از گونه های جانداران دریایی سالها به حیات خود ادامه دادند.

تحقیقات تازه چه می گوید؟

تحقیقات تازه‌ای که بر روی لایه‌ های رسوبی اواخر دوره کرتاسه انجام شده، نشان می‌دهد انفجارهای عظیم آتشفشانی با افزایش دمای زمین و فعالیت‌ زیستی در اعماق اقیانوس همزمان با جاری شدن ماگما در سطح آن باعث انقراض گونه‌ها شده‌اند. فوران عظیم آتشفشانی در هند که 100هزار سال پیش از برخورد این شهاب‌ سنگ با زمین اتفاق افتاد و روند گرمایش جهانی زمین را آغاز کرد، از جمله شواهدی است که برای این مدعا ارایه شده است.

توماس تابین از دانشگاه واشنگتن در سیاتل به تازگی موفق شده رگه‌های رسوبی باارزشی را در جزیره سیمور که به شبه‌جزیره جنوبگان متصل است، کشف کند. او می‌گوید: «این جزیره یکی از جنوبی‌ترین نقاط روی زمین است و به همین دلیل هر تغییر آب‌وهوایی می‌تواند قدرتمندترین اثرات خود را در آن به خوبی نشان دهد».

تابین دو لایه رسوبی در میان این سنگ‌ها پیدا کرده که در یک دریای کم‌عمق شکل گرفته‌اند و مجموعه‌ای از گونه‌های صدف‌دار را می‌پوشاندند که میلیون‌ها سال پیش منقرض شده‌اند. یکی از لایه‌ها در زمان برخورد شهاب‌سنگ شکل گرفته و دیگری که 40 متر پایین‌تر از آن قرار دارد، شامل گونه‌های دیگری می‌شود که 150هزار سال پیش از آن و در اوج انفجارهای آتشفشانی هند منقرض شده‌اند. مطالعه نسبت ایزوتوپ‌ها توسط تیم تابین نشان می‌دهد در این زمان درجه حرارت اقیانوسی قطبی حدود 7 درجه سانتیگراد بیشتر بود. این افزایش چشمگیر می‌تواند ناشی از گرم‌شدن جهان به دلیل انفجارهای عظیم آتشفشانی هند بوده باشد.

دانشمندان معتقدند که در آینده عوامل دیگری هم به دلایل انقراض بزرگ دایناسورها اضافه خواهند شد. برخورد شهاب‌سنگ با زمین برای چنین انقراض گسترده ای لازم بوده؛ اما عوامل دیگری هم به کمک آن آمده‌اند تا زمینه انقراض همیشگی دایناسورها و ظهور گونه‌های تازه روی زمین فراهم شود.