فرشاد مومنی در برنامه سالگرد درگذشت میرمصطفی عالی نسب:
یک اقتصاددان با اشاره وضعیت اقتصادی کشور در دوران جنگ، مهمترین خدمت عالی نسب را جلوگیری از ایجاد قحطی و گرسنگی در طول جنگ عنوان کرد.
به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) مدیر موسسه دین و اقتصاد گفت: تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندهای فاسد با کانون‌های رانت منشا مشکلات کشور شده است.
فرشاد مومنی شب گذشته به مناسبت سالگرد درگذشت میرمصطفی عالی نسب در برنامه پایش اظهار داشت: موتور خلق ارزش افزوده در اقتصاد ایران تجارت پول است. آنهایی كه خودشان را درگیر تولید می كنند در حال انجام یك کار ملی هستند. اما اگر این تولید بخواهد به دستاورد، انباشت و ارتقا منجر شود باید ساختار نهادی در این مسیر همراهی اش كند. این همان چیزی است كه ما از بدو روی كار آمدن دولت جدید مكرر مطرح كردیم كه كانون اصلی مشكلات اقتصاد ایران این است كه ساختار نهادی ما علیه تولید آرایش پیدا كرده است.
علت افزایش مصرف موادغذایی در ماه رمضان
بر اساس خبر مهر، وی در پاسخ به این سوال که چرا مصرف مواد غذایی در ماه رمضان بیشتر می شود، گفت: در عمل ممكن است مصرف ما در ماه مبارك رمضان كم شود اما در اقتصاد سیاسی یك مفهوم به نام آینده هراسی داریم. وقتی كه دولت به سمت سیاست های تورم زا حركت می كند در هر سطحی واكنشش در میان عامه مردم نگرانی درباره آینده است. خیلی مواقع این واكنش از منطق متعارف اقتصادی هم خارج می شود. هر چه قدر شدت این آینده نگری بیشتر باشد گرایش به مصرف هم بیشتر می شود.
وی با بیان اینکه سیاست‌های تورم‌زای دولت باعث آینده هراسی بین مردم شده و همین یکی از عوامل رشد مصرف مواد غذایی توسط مردم در ماه رمضان است، تصریح كرد: تجارت پس از اینكه معطوف به تولید می شود و در امتداد تولید موضوعیت پیدا می كند وقتی در یك ساخت رانتی قرار گرفت به كلی متفاوت می شود و آنجا دیگر صلاحیت ها و نوآوری ها نیست كه منشا برخورداری می گردد. پیوندهای رانتی و فاسد با كانون های توزیع رانت منشا برخورداری می شود. در ارتباط با بنیان های اینكه چرا تجارت ما مكمل تولید نبوده و بر ضد تولید است بیشتر باید صحبت شود.
ورود به عرصه تولید در شرایط کنونی، جهاد است
این اقتصاددان گفت: درگیر تولید شدن با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور یک نوع مجاهدت است. ساختار فعلی اقتصاد کشور علیه تولید آرایش گرفته است. تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندهای فاسد با کانون‌های رانت منشا مشکلات کشور شده است. تجارت ما مکمل تولید نیست بلکه بر ضد تولید است. ساختار تولید محور باعث ایجاد انگیزه کار در کشور می‌شود.
مومنی ادامه داد: البته سیستم بانكی نیز كم و بیش به همین شكل است. به عنوان مثال در تمام دنیا وقتی به بانك های خصوصی اجازه فعالیت می دهند در حقیقت می خواهند تا با این اقدام كارآمدی بازار پول را ارتقا دهند. در ارزیابی كه كمیسیون كلان اتاق بازرگانی انجام داده نشان داده شد كه بانک ها 73 درصد منابع خود را در اختیار غیر مولد ها گذاشته اند و بخش اعظمی از مابقی را با تكنولوژی هایی كه ظاهر سازی می كنند به شركت های خاص می دهند.
وی در پاسخ به این سوال كه چرا عالی نسب یك كارآفرین متفاوت در ایران است، گفت: اگر به تاریخ اقتصادی ایران نگاه كنید می بینید كه از این تك ستاره های بزرگ همیشه كم و بیش بوده است. آن چیزی كه سرنوشت ساز بوده این است كه نظام تصمیم گیری كشور به این فكر بیفتد كه چرا این ستاره ها تكثیر نمی شوند؟
مومنی خاطرنشان كرد: این بلوغ فكری در نظام تصمیم گیری كشور مشاهده نمی شود كه متوجه باشند كه اگر این روند ادامه پیدا كند یك دفعه چشم باز می كنند و می بینند تراز تجاری غیر نفتی كه بزرگترین ناموس اقتصاد سیاسی نفتی است در دوره چهارم 161 میلیارد دلار منفی شده است. اگر واقعا دولتی بخواهد این مساله را حل كند گرفتاری ها و پیچیدگی های موجود در كنار مقاومت هایی كه گروه های ذینفع می كنند كار را سخت می كند.
مومنی عنوان كرد: در ادبیات توسعه ذكر شده كه بزرگترین چالش برای یك دولت این است كه ترتیبات نهادی را به گونه ای سامان بدهند كه منافع فردی با منافع جمعی هم راستا شوند و این گونه می شود كه اكنون تجارت پول، رانت و فساد اقتصادی در كشور ایران بیداد می كند. در حقیقت وقتی این ساماندهی صورت گرفت برخی افراد حتی به بهای ضربه زدن به زندگی ده ها میلیون نفر منافع خودشان را لحاظ می كنند.
وی بیان كرد: مرحوم عالی نسب این بلوغ فكری را در نظام تصمیم گیری كشور در آن دوره ایجاد كرده بود كه بقا نظام روی تولید استوار باشد. بنابراین ساختار نهادی آرایشش باید به گونه ای باشد كه تولید محور تصمیم گیری ها باشد نه منافع گروه های ذینفع غیر مولد . وقتی تولید محور شد همه چیز بر اساس نظم انجام می شود.
یک شیفت کار شرافتمندانه - یک زندگی شرافتمندانه
این کارشناس اقتصادی اذعان كرد: اعتقاد عالی نسب به دفاع از ناموس اقتصادی بود و تعبیرش این بود كه یك شیفت كار شرافت مندانه باید یك زندگی شرافت مندانه ایجاد كند و این مساله همان چیزی كه اكنون فراموش شده است. وقتی كه در دوره 85 تا 90 كسری بودجه خانواده ها بر اساس گزارش رسمی چهار و نیم برابر افزایش پیدا می كند خب معنی دار است و كاملا مشخص است كه از مسیر اثر گذاری صرف بر اقتصاد خارج می شود. در این صورت نمی شود انتظار یك فرهنگ متعالی یا یك همدلی و انسجام اجتماعی قابل قبول را از جامعه انتظار داشت.
مومنی گفت: بزرگترین لطمه ای كه به كشور وارد شده این است كه طی 25 سال گذشته یك چهره مثل عالی نسب كه از نوامیس اقتصاد ملی دروازه بانی می كرد از دست رفت. بنابراین تمام همگرایی های توسعه ای جای خودش را به چیزهای دیگر داد.
وی در پاسخ به این سوال كه چرا عالی نسب به دنبال تولید لوازم خانگی رفت، گفت: این مبحث به ماجرای نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران بر می گردد. وقتی كه مصدق چند مشاور را برای این كار تعیین كرد و گفت اگر بعد از تحریم انگلیس بتوانیم یك تقاضای خیلی اندك حتی در داخل كشور به وجود بیاوریم آن وقت است كه می توانیم اقتصاد را بدون نفت اداره كنیم. وی تمام زندگی خود را گذاشت و كارخانه عالی نسب را راه اندازی كرد تا این خواسته شهید مصدق محقق شود.
این استاد دانشگاه یادآور شد: خلا عجیبی كه در حال حاضر در كشور ما وجود دارد آینده نگری است. در این رویكرد آینده نگری و اهمیت به علم مرحوم عالی نسب عملكرد خوبی داشت چراكه در سال 1328 اسم كارخانه خود را صنایع نفت سوز و گاز سوز عالی نسب گذاشت. این نامگذاری در حالی بود كه اصلا نامی از گاز مطرح نبود ولی وی گفت در مطالعات آینده شناختی به این نتیجه رسیدم كه به اعتبار زیست محیطی اهمیت نسبی گاز به تدریج بیشتر می شود.
از تورم 6 در صدی تا فقدان بدهی در پایان جنگ
مومنی تاكید كرد: در زمان جنگ بررسی كردیم كه در 40 سال گذشته 17 ركورد در مقیاس كلان اقتصاد كشور اتفاق افتاد كه 14 عدد از این ركوردها متعلق به دوران جنگ است. در این 40 سال فقط یكبار تورم یك رقمی را تجربه كردیم و آن هم در سال 64 بود كه رشد نقدینگی در اوج جنگ شش درصد بود. عالی نسب در آن سالها در زمینه انضباط بودجه ای خیلی سخت گیری كرد و یك اشراف منحصر به فرد در زمینه مسایل كلان داشت.
وی در پاسخ به این مطلب که بزرگترین خدمت عالی نسب چه بود، گفت: برای اولین بار در تاریخ ایران و در جنگ هشت ساله حتی یك مورد مرگ بر اثر قحطی و گرسنگی ثبت نشد و آن هم مدیون فعالیت وی بود. عالی نسب در این باره گفت من كاری كردم كه آن چیزهایی كه به حیات انسان ها مربوط است در كل دوره جنگ از فشار سوداگری های سوداگران مصون بماند و كسانی كه منافعشان در خطر بود در هر فرصتی به وی طعنه می زدند.
مومنی افزود: وقتی جنگ شروع شد ذخیره ارزی عراق هفت برابر ایران بود و با وجود اینكه جمعیتشان یك سوم ایران بود اما درآمد نفتی آنها با ایران برابری می كرد ولی وقتی كه جنگ تمام شد ایران بدهی خارجی اش صفر بود و حتی بدهی های دوره پهلوی را هم پرداخت كرد در حالی كه عراق ذخیره ارزی اش به صفر رسیده بود و 85 میلیارد دلار هم بدهكار شده بود.
وی در پاسخ به این سوال كه چرا بعد از جنگ آقای عالی نسب را كنار گذاشتند، گفت: گروه های ذینفعی بودند كه اعتقاد داشتند عالی نسب و پشتیبانی وی در دولت راه را بر فساد، رانت و ربا بسته است؛ آنها فكر می كردند كه این کارهای عالی نسب یك نوع تنگ نظری است و طریق آزادسازی قبل از اینكه نهادهای پشتیبان بازار فراهم شود، خیری برای جامعه ایجاد می شود.
مومنی در پایان گفت: ما نباید شخصی به امور نگاه كنیم. تاریخ توسعه تاریخ نوآوری های نهادی كاهنده هزینه مبادله است. هفت نوآوری نهادی معرفی شد كه هر كدام امروز هم به كار گرفته شود اقتصاد كشور را متحول می كند. هنگام ارایه اولین بودجه به دولت جدید گفتم تصمیم گیری در مورد توزیع دلارهای نفتی را به مجلس واگذار كنید. اگر كسی بخواهد برخوردار شود باید به سمت تولید برود و تولید را جذاب كرده و شرایط رانت خواری را نیز افزایش می دهد.
فرشاد مومنی شب گذشته به مناسبت سالگرد درگذشت میرمصطفی عالی نسب در برنامه پایش اظهار داشت: موتور خلق ارزش افزوده در اقتصاد ایران تجارت پول است. آنهایی كه خودشان را درگیر تولید می كنند در حال انجام یك کار ملی هستند. اما اگر این تولید بخواهد به دستاورد، انباشت و ارتقا منجر شود باید ساختار نهادی در این مسیر همراهی اش كند. این همان چیزی است كه ما از بدو روی كار آمدن دولت جدید مكرر مطرح كردیم كه كانون اصلی مشكلات اقتصاد ایران این است كه ساختار نهادی ما علیه تولید آرایش پیدا كرده است.
علت افزایش مصرف موادغذایی در ماه رمضان
بر اساس خبر مهر، وی در پاسخ به این سوال که چرا مصرف مواد غذایی در ماه رمضان بیشتر می شود، گفت: در عمل ممكن است مصرف ما در ماه مبارك رمضان كم شود اما در اقتصاد سیاسی یك مفهوم به نام آینده هراسی داریم. وقتی كه دولت به سمت سیاست های تورم زا حركت می كند در هر سطحی واكنشش در میان عامه مردم نگرانی درباره آینده است. خیلی مواقع این واكنش از منطق متعارف اقتصادی هم خارج می شود. هر چه قدر شدت این آینده نگری بیشتر باشد گرایش به مصرف هم بیشتر می شود.
وی با بیان اینکه سیاست‌های تورم‌زای دولت باعث آینده هراسی بین مردم شده و همین یکی از عوامل رشد مصرف مواد غذایی توسط مردم در ماه رمضان است، تصریح كرد: تجارت پس از اینكه معطوف به تولید می شود و در امتداد تولید موضوعیت پیدا می كند وقتی در یك ساخت رانتی قرار گرفت به كلی متفاوت می شود و آنجا دیگر صلاحیت ها و نوآوری ها نیست كه منشا برخورداری می گردد. پیوندهای رانتی و فاسد با كانون های توزیع رانت منشا برخورداری می شود. در ارتباط با بنیان های اینكه چرا تجارت ما مكمل تولید نبوده و بر ضد تولید است بیشتر باید صحبت شود.
ورود به عرصه تولید در شرایط کنونی، جهاد است
این اقتصاددان گفت: درگیر تولید شدن با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور یک نوع مجاهدت است. ساختار فعلی اقتصاد کشور علیه تولید آرایش گرفته است. تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندهای فاسد با کانون‌های رانت منشا مشکلات کشور شده است. تجارت ما مکمل تولید نیست بلکه بر ضد تولید است. ساختار تولید محور باعث ایجاد انگیزه کار در کشور می‌شود.
مومنی ادامه داد: البته سیستم بانكی نیز كم و بیش به همین شكل است. به عنوان مثال در تمام دنیا وقتی به بانك های خصوصی اجازه فعالیت می دهند در حقیقت می خواهند تا با این اقدام كارآمدی بازار پول را ارتقا دهند. در ارزیابی كه كمیسیون كلان اتاق بازرگانی انجام داده نشان داده شد كه بانک ها 73 درصد منابع خود را در اختیار غیر مولد ها گذاشته اند و بخش اعظمی از مابقی را با تكنولوژی هایی كه ظاهر سازی می كنند به شركت های خاص می دهند.
وی در پاسخ به این سوال كه چرا عالی نسب یك كارآفرین متفاوت در ایران است، گفت: اگر به تاریخ اقتصادی ایران نگاه كنید می بینید كه از این تك ستاره های بزرگ همیشه كم و بیش بوده است. آن چیزی كه سرنوشت ساز بوده این است كه نظام تصمیم گیری كشور به این فكر بیفتد كه چرا این ستاره ها تكثیر نمی شوند؟
مومنی خاطرنشان كرد: این بلوغ فكری در نظام تصمیم گیری كشور مشاهده نمی شود كه متوجه باشند كه اگر این روند ادامه پیدا كند یك دفعه چشم باز می كنند و می بینند تراز تجاری غیر نفتی كه بزرگترین ناموس اقتصاد سیاسی نفتی است در دوره چهارم 161 میلیارد دلار منفی شده است. اگر واقعا دولتی بخواهد این مساله را حل كند گرفتاری ها و پیچیدگی های موجود در كنار مقاومت هایی كه گروه های ذینفع می كنند كار را سخت می كند.
مومنی عنوان كرد: در ادبیات توسعه ذكر شده كه بزرگترین چالش برای یك دولت این است كه ترتیبات نهادی را به گونه ای سامان بدهند كه منافع فردی با منافع جمعی هم راستا شوند و این گونه می شود كه اكنون تجارت پول، رانت و فساد اقتصادی در كشور ایران بیداد می كند. در حقیقت وقتی این ساماندهی صورت گرفت برخی افراد حتی به بهای ضربه زدن به زندگی ده ها میلیون نفر منافع خودشان را لحاظ می كنند.
وی بیان كرد: مرحوم عالی نسب این بلوغ فكری را در نظام تصمیم گیری كشور در آن دوره ایجاد كرده بود كه بقا نظام روی تولید استوار باشد. بنابراین ساختار نهادی آرایشش باید به گونه ای باشد كه تولید محور تصمیم گیری ها باشد نه منافع گروه های ذینفع غیر مولد . وقتی تولید محور شد همه چیز بر اساس نظم انجام می شود.
یک شیفت کار شرافتمندانه - یک زندگی شرافتمندانه
این کارشناس اقتصادی اذعان كرد: اعتقاد عالی نسب به دفاع از ناموس اقتصادی بود و تعبیرش این بود كه یك شیفت كار شرافت مندانه باید یك زندگی شرافت مندانه ایجاد كند و این مساله همان چیزی كه اكنون فراموش شده است. وقتی كه در دوره 85 تا 90 كسری بودجه خانواده ها بر اساس گزارش رسمی چهار و نیم برابر افزایش پیدا می كند خب معنی دار است و كاملا مشخص است كه از مسیر اثر گذاری صرف بر اقتصاد خارج می شود. در این صورت نمی شود انتظار یك فرهنگ متعالی یا یك همدلی و انسجام اجتماعی قابل قبول را از جامعه انتظار داشت.
مومنی گفت: بزرگترین لطمه ای كه به كشور وارد شده این است كه طی 25 سال گذشته یك چهره مثل عالی نسب كه از نوامیس اقتصاد ملی دروازه بانی می كرد از دست رفت. بنابراین تمام همگرایی های توسعه ای جای خودش را به چیزهای دیگر داد.
وی در پاسخ به این سوال كه چرا عالی نسب به دنبال تولید لوازم خانگی رفت، گفت: این مبحث به ماجرای نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران بر می گردد. وقتی كه مصدق چند مشاور را برای این كار تعیین كرد و گفت اگر بعد از تحریم انگلیس بتوانیم یك تقاضای خیلی اندك حتی در داخل كشور به وجود بیاوریم آن وقت است كه می توانیم اقتصاد را بدون نفت اداره كنیم. وی تمام زندگی خود را گذاشت و كارخانه عالی نسب را راه اندازی كرد تا این خواسته شهید مصدق محقق شود.
این استاد دانشگاه یادآور شد: خلا عجیبی كه در حال حاضر در كشور ما وجود دارد آینده نگری است. در این رویكرد آینده نگری و اهمیت به علم مرحوم عالی نسب عملكرد خوبی داشت چراكه در سال 1328 اسم كارخانه خود را صنایع نفت سوز و گاز سوز عالی نسب گذاشت. این نامگذاری در حالی بود كه اصلا نامی از گاز مطرح نبود ولی وی گفت در مطالعات آینده شناختی به این نتیجه رسیدم كه به اعتبار زیست محیطی اهمیت نسبی گاز به تدریج بیشتر می شود.
از تورم 6 در صدی تا فقدان بدهی در پایان جنگ
مومنی تاكید كرد: در زمان جنگ بررسی كردیم كه در 40 سال گذشته 17 ركورد در مقیاس كلان اقتصاد كشور اتفاق افتاد كه 14 عدد از این ركوردها متعلق به دوران جنگ است. در این 40 سال فقط یكبار تورم یك رقمی را تجربه كردیم و آن هم در سال 64 بود كه رشد نقدینگی در اوج جنگ شش درصد بود. عالی نسب در آن سالها در زمینه انضباط بودجه ای خیلی سخت گیری كرد و یك اشراف منحصر به فرد در زمینه مسایل كلان داشت.
وی در پاسخ به این مطلب که بزرگترین خدمت عالی نسب چه بود، گفت: برای اولین بار در تاریخ ایران و در جنگ هشت ساله حتی یك مورد مرگ بر اثر قحطی و گرسنگی ثبت نشد و آن هم مدیون فعالیت وی بود. عالی نسب در این باره گفت من كاری كردم كه آن چیزهایی كه به حیات انسان ها مربوط است در كل دوره جنگ از فشار سوداگری های سوداگران مصون بماند و كسانی كه منافعشان در خطر بود در هر فرصتی به وی طعنه می زدند.
مومنی افزود: وقتی جنگ شروع شد ذخیره ارزی عراق هفت برابر ایران بود و با وجود اینكه جمعیتشان یك سوم ایران بود اما درآمد نفتی آنها با ایران برابری می كرد ولی وقتی كه جنگ تمام شد ایران بدهی خارجی اش صفر بود و حتی بدهی های دوره پهلوی را هم پرداخت كرد در حالی كه عراق ذخیره ارزی اش به صفر رسیده بود و 85 میلیارد دلار هم بدهكار شده بود.
وی در پاسخ به این سوال كه چرا بعد از جنگ آقای عالی نسب را كنار گذاشتند، گفت: گروه های ذینفعی بودند كه اعتقاد داشتند عالی نسب و پشتیبانی وی در دولت راه را بر فساد، رانت و ربا بسته است؛ آنها فكر می كردند كه این کارهای عالی نسب یك نوع تنگ نظری است و طریق آزادسازی قبل از اینكه نهادهای پشتیبان بازار فراهم شود، خیری برای جامعه ایجاد می شود.
مومنی در پایان گفت: ما نباید شخصی به امور نگاه كنیم. تاریخ توسعه تاریخ نوآوری های نهادی كاهنده هزینه مبادله است. هفت نوآوری نهادی معرفی شد كه هر كدام امروز هم به كار گرفته شود اقتصاد كشور را متحول می كند. هنگام ارایه اولین بودجه به دولت جدید گفتم تصمیم گیری در مورد توزیع دلارهای نفتی را به مجلس واگذار كنید. اگر كسی بخواهد برخوردار شود باید به سمت تولید برود و تولید را جذاب كرده و شرایط رانت خواری را نیز افزایش می دهد.
