یک پژوهشگر مسایل خاورمیانه بر لزوم ایجاد کمیته حقیقت باب برای بررسی نقش کشورهای مختلف در شکل گیری داعش تاکید کرد.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) – احسان هوشمند*: چنددهه گذشته ظهور گروه های سلفی و تکفیری مبدل به بخشی از واقعیات سیاسی خاورمیانه شده است. شاید هیچ فرصتی به اندازه اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی سابق این فرصت را برای تفکر سلفی مهیا نکرد تا از نظر سیاسی و نظامی به تشکیل و سپس گسترش فعالیت های تشکیلاتی بپردازد.
اشغال افغانستان و جنگ سرد میان آمریکا و شوروی موجب شد تا سازمان های امنیتی آمریکا یکی از روش های مقابله با شوروی را در افغانستان و از طریق گروه های سلفی پی گیرند و این رویکرد موجب شد تا جهاد گران عرب از اقصی نقاط خاورمیانه عازم افغانستان شوند و زیر پرچم اسامه بن لادن گردهم آیند و به این ترتیب، هم زمینه های سربرآوردن طالبان مهیا شد و هم بن لادن موفق شد تا رهبری تشکیلاتی که بعد ها القاعده نامیده شد را به دست آورد.
القاعده در ابتدای فعالیت این امکان را یافت که از کمک های آمریکا و سایر کشورهای غربی برای مقابله با دولت اشغالگر شوروی استفاده کند. سپس جنگ بالکان و تحولات یوگسلاوی سابق و به ویژه بوسنی و هرزگوین فرصت تازه ای برای این گروه مهیا کرد و جنگجویان القاعده با حضور در بالکان بر تجارب خود افزودند.
در سال ها و دهه های بعد افزون بر افغانستان و پاکستان، سایر کشورهای اسلامی از اندونزی در شرق آسیا تا سومالی در شرق آفریقا و نیجریه مبدل به صحنه تاخت وتاز عناصر القاعده شدند و در نهایت، رویداد 11سپتامبر و حمله انتحاری به برج های دوقلوی آمریکا توسط القاعده بود که دنیا را متوجه تهدید القاعده کرد.
حمله تلافی جویانه آمریکا به افغانستان و سقوط طالبان در افغانستان و پس از آن، حمله آمریکا به عراق و سقوط دولت صدام حسین نه تنها موجب نشد تا از میزان فعالیت های این گروه کاسته شود بلکه شرایط تازه عراق و خلأ قدرتی که پس از صدام حسین ایجاد شده بود موجب شد تا فعالیت های القاعده به عراق هم کشیده شود.
رقابت های منطقه ای و تلاش برخی کشورها برای اثر گذاری بر اوضاع عراق و گسیل پول و تجهیزات این کشورها به سوی عراق هم مزید بر علت شد تا القاعده در عراق فعالیت خود را تشدید کند.
تحولات تازه خاورمیانه و وزش نسیم آزادیخواهی در کشورهایی چون مصر، لیبی، تونس، یمن و ... موجب شد تا در سال های گذشته، خاورمیانه دوباره و بیش از گذشته مورد توجه افکار عمومی بین المللی قرار گیرد.
اما بهار عربی دیری نپایید و نهادهای نوپای دموکراسی خواه در این کشورها نتوانستند دستاوردهای قابل توجهی در جهت تعمیق ارزش های دموکراسی خواهانه کسب کنند.
در نتیجه تحولات ناشی از آنچه بهار عربی خوانده شد، بخش گسترده ای از خاورمیانه به جولانگاهی برای فعالیت های القاعده مبدل شد و گروه های دموکراسی خواه به سرعت به حاشیه رانده شدند و نداهای گروه های سلفی جانشین آنان شد. البته در این میان وضعیت عراق و سوریه شرایط متفاوتی داشت. حوادث عراق و سوریه موجب شد زمینه فعالیت القاعده و سپس بعثی های سابق عراقی را در این کشور فراخ شود.
به تدریج شاخه های القاعده در سوریه فعال و با نام هایی چون النصره و بعد ها داعش و... در این کشور فعال شدند. داعش و النصره به سرعت به رقیبانی سرسخت مبدل و نزاع خونینی میانشان در گرفت. در این منازعه، داعش ضمن آنکه دست بالاتری یافت بلکه توانست به تدریج دامنه فعالیت های خود را به داخل عراق گسترش دهد و از اواخر بهار گذشته موفق شد به سرعت بر بخش قابل توجهی از عراق تسلط یابد و به این ترتیب داعش اینک بر بخش های گسترده ای از عراق و سوریه سیطره یافته است.
حملات سریع و گسترده داعش در عراق که به اشغال موصل و بخش های زیادی از مناطق غربی و مرکزی عراق از جمله انبار، نینوا، صلاح الدین، دیالی و بابل منجر شد، موجب شد به تدریج نگرانی های زیادی در سطح بین المللی درباره این جریان شکل گیرد.
حمله داعش به اقلیم کردستان عراق و اشغال مناطقی از اقلیم کردستان عراق هم بر ابعاد این نگرانی های بین المللی افزود. رفتار خشن و غیرانسانی داعش با ایزدیان و مسیحیان عراق ابعاد گسترده رسانه ای یافت و به این ترتیب آمریکا و فرانسه و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با اعلام تشکیل ائتلافی بین المللی اعلام کردند به مقابله هوایی با داعش می پردازند.
دولت ترکیه نیز که تا پیش از این همچون برخی دیگر از اعضای ائتلاف در مظان اتهام همکاری با داعش بود با تاخیر اعلام کرد با شروطی حاضر است تا به مقابله با داعش بپردازد. هرچند در این روزها که بخشی از کردهای سوریه یعنی مردم کوبانی (عین العرب) آن هم در کنار مرزهای کشور ترکیه مورد تهاجم شدید داعش قرار گرفته اند، دولت ترکیه تنها به نظاره گری بسنده کرده است.
شکل گیری و تشدید فعالیت های داعش زنگ خطر گسترش فعالیت های تروریستی را برای مردم منطقه و حتی کشورهای اروپایی و آمریکایی به صدا درآورده است.
قدرت نظامی و نفرات قابل توجه، توان مالی و تدارکاتی و خشونت و بی رحمی این گروه موجب شده تا لزوم مقابله با این جریان بُعدی بین المللی بیابد.
اینک که داعش در کانون توجه بین المللی قرار گرفته ضروری است تا نهادهای بین المللی حقوق بشری و نیز سازمان ملل متحد و شخص دبیرکل سازمان ملل متحد با تشکیل کمیته حقیقت یاب بین المللی به این پرسش پاسخ دهند که در ظهور و گسترش فعالیت های داعش چه افراد، سازمان ها و نهادها و کشورهایی دخیل هستند؟ نقش کشورهای منطقه در تشکیل و تسلیح داعش چه بوده است؟ ابعاد کمک ها و همراهی هر یک از سازمان ها یا کشورهای حامی با داعش چه شکلی داشته است؟
چرا که اگر مقابله با داعش بدون توجه به چنین رویکردی صورت گیرد، با توجه به شرایط منطقه زمینه سربرآوردن داعش یا گروهی مشابه در منطقه چندان دور از ذهن نخواهد بود. پیشنهاد می شود دولت ایران و وزارت خارجه نیز در سازمان ملل با تهیه پیش نویس قطعنامه ای در مجمع عمومی سازمان ملل پیشگام چنین درخواستی شود.
*پژوهشگر مسایل اقوام
منبع: شرق
اشغال افغانستان و جنگ سرد میان آمریکا و شوروی موجب شد تا سازمان های امنیتی آمریکا یکی از روش های مقابله با شوروی را در افغانستان و از طریق گروه های سلفی پی گیرند و این رویکرد موجب شد تا جهاد گران عرب از اقصی نقاط خاورمیانه عازم افغانستان شوند و زیر پرچم اسامه بن لادن گردهم آیند و به این ترتیب، هم زمینه های سربرآوردن طالبان مهیا شد و هم بن لادن موفق شد تا رهبری تشکیلاتی که بعد ها القاعده نامیده شد را به دست آورد.
القاعده در ابتدای فعالیت این امکان را یافت که از کمک های آمریکا و سایر کشورهای غربی برای مقابله با دولت اشغالگر شوروی استفاده کند. سپس جنگ بالکان و تحولات یوگسلاوی سابق و به ویژه بوسنی و هرزگوین فرصت تازه ای برای این گروه مهیا کرد و جنگجویان القاعده با حضور در بالکان بر تجارب خود افزودند.
در سال ها و دهه های بعد افزون بر افغانستان و پاکستان، سایر کشورهای اسلامی از اندونزی در شرق آسیا تا سومالی در شرق آفریقا و نیجریه مبدل به صحنه تاخت وتاز عناصر القاعده شدند و در نهایت، رویداد 11سپتامبر و حمله انتحاری به برج های دوقلوی آمریکا توسط القاعده بود که دنیا را متوجه تهدید القاعده کرد.
حمله تلافی جویانه آمریکا به افغانستان و سقوط طالبان در افغانستان و پس از آن، حمله آمریکا به عراق و سقوط دولت صدام حسین نه تنها موجب نشد تا از میزان فعالیت های این گروه کاسته شود بلکه شرایط تازه عراق و خلأ قدرتی که پس از صدام حسین ایجاد شده بود موجب شد تا فعالیت های القاعده به عراق هم کشیده شود.
رقابت های منطقه ای و تلاش برخی کشورها برای اثر گذاری بر اوضاع عراق و گسیل پول و تجهیزات این کشورها به سوی عراق هم مزید بر علت شد تا القاعده در عراق فعالیت خود را تشدید کند.
تحولات تازه خاورمیانه و وزش نسیم آزادیخواهی در کشورهایی چون مصر، لیبی، تونس، یمن و ... موجب شد تا در سال های گذشته، خاورمیانه دوباره و بیش از گذشته مورد توجه افکار عمومی بین المللی قرار گیرد.
اما بهار عربی دیری نپایید و نهادهای نوپای دموکراسی خواه در این کشورها نتوانستند دستاوردهای قابل توجهی در جهت تعمیق ارزش های دموکراسی خواهانه کسب کنند.
در نتیجه تحولات ناشی از آنچه بهار عربی خوانده شد، بخش گسترده ای از خاورمیانه به جولانگاهی برای فعالیت های القاعده مبدل شد و گروه های دموکراسی خواه به سرعت به حاشیه رانده شدند و نداهای گروه های سلفی جانشین آنان شد. البته در این میان وضعیت عراق و سوریه شرایط متفاوتی داشت. حوادث عراق و سوریه موجب شد زمینه فعالیت القاعده و سپس بعثی های سابق عراقی را در این کشور فراخ شود.
به تدریج شاخه های القاعده در سوریه فعال و با نام هایی چون النصره و بعد ها داعش و... در این کشور فعال شدند. داعش و النصره به سرعت به رقیبانی سرسخت مبدل و نزاع خونینی میانشان در گرفت. در این منازعه، داعش ضمن آنکه دست بالاتری یافت بلکه توانست به تدریج دامنه فعالیت های خود را به داخل عراق گسترش دهد و از اواخر بهار گذشته موفق شد به سرعت بر بخش قابل توجهی از عراق تسلط یابد و به این ترتیب داعش اینک بر بخش های گسترده ای از عراق و سوریه سیطره یافته است.
حملات سریع و گسترده داعش در عراق که به اشغال موصل و بخش های زیادی از مناطق غربی و مرکزی عراق از جمله انبار، نینوا، صلاح الدین، دیالی و بابل منجر شد، موجب شد به تدریج نگرانی های زیادی در سطح بین المللی درباره این جریان شکل گیرد.
حمله داعش به اقلیم کردستان عراق و اشغال مناطقی از اقلیم کردستان عراق هم بر ابعاد این نگرانی های بین المللی افزود. رفتار خشن و غیرانسانی داعش با ایزدیان و مسیحیان عراق ابعاد گسترده رسانه ای یافت و به این ترتیب آمریکا و فرانسه و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با اعلام تشکیل ائتلافی بین المللی اعلام کردند به مقابله هوایی با داعش می پردازند.
دولت ترکیه نیز که تا پیش از این همچون برخی دیگر از اعضای ائتلاف در مظان اتهام همکاری با داعش بود با تاخیر اعلام کرد با شروطی حاضر است تا به مقابله با داعش بپردازد. هرچند در این روزها که بخشی از کردهای سوریه یعنی مردم کوبانی (عین العرب) آن هم در کنار مرزهای کشور ترکیه مورد تهاجم شدید داعش قرار گرفته اند، دولت ترکیه تنها به نظاره گری بسنده کرده است.
شکل گیری و تشدید فعالیت های داعش زنگ خطر گسترش فعالیت های تروریستی را برای مردم منطقه و حتی کشورهای اروپایی و آمریکایی به صدا درآورده است.
قدرت نظامی و نفرات قابل توجه، توان مالی و تدارکاتی و خشونت و بی رحمی این گروه موجب شده تا لزوم مقابله با این جریان بُعدی بین المللی بیابد.
اینک که داعش در کانون توجه بین المللی قرار گرفته ضروری است تا نهادهای بین المللی حقوق بشری و نیز سازمان ملل متحد و شخص دبیرکل سازمان ملل متحد با تشکیل کمیته حقیقت یاب بین المللی به این پرسش پاسخ دهند که در ظهور و گسترش فعالیت های داعش چه افراد، سازمان ها و نهادها و کشورهایی دخیل هستند؟ نقش کشورهای منطقه در تشکیل و تسلیح داعش چه بوده است؟ ابعاد کمک ها و همراهی هر یک از سازمان ها یا کشورهای حامی با داعش چه شکلی داشته است؟
چرا که اگر مقابله با داعش بدون توجه به چنین رویکردی صورت گیرد، با توجه به شرایط منطقه زمینه سربرآوردن داعش یا گروهی مشابه در منطقه چندان دور از ذهن نخواهد بود. پیشنهاد می شود دولت ایران و وزارت خارجه نیز در سازمان ملل با تهیه پیش نویس قطعنامه ای در مجمع عمومی سازمان ملل پیشگام چنین درخواستی شود.
*پژوهشگر مسایل اقوام
منبع: شرق
