فروش گاز فلر؛ برنامه ای برای خروج از رکود

گروه انرژی -  ابوذر منصوری*: سوزاندن گاز در مشعل‌های سكوهای نفتی در خلیج ‌فارس و خاموش بودن این مشعل‌ها در سكوهای نفتی همسایگان سؤالی بوده كه در دهه هفتاد مورد سؤال یكی از مسوولان ارشد آن زمان قرار گرفته است. اما آیا خاموش بودن مشعل یا همان فلر، نشانه خاموش بودن آن میدان یا پالایشگاه‌ است؟ یا نشان‌دهنده تدبیری فنی، تكنولوژیكی، اقتصادی و زیست‌محیطی است كه به جای هدر دادن، از گاز همراه استفاده شود؟ در سایر كشورهای تولید كننده نفت، گاز‌های همراه، جمع‌آوری و باز تولید می‌شوند و در حال حاضر مبنای پالایشگاه‌های گازی در دنیا، استفاده حداكثری بدون سوختن گازها از طریق مشعل است. این در حالی است که معمولاً سوختن گازهای همراه در ایران، به عنوان نمادی از روشن بودن مشعل پالایشگاه یا اسكله نفتی و رونق فعالیت آن به شمار می‌رود. در حال حاضر، با روشن بودن هر فلر هاله ای از دود بر سر شهر یا دیاری که تاسیسات انتقال نفت یا پالایشگاه قرار دارد تشکیل می شود؛ درحالی‌که پالایشگاه‌های دنیا به فناوری تولید بدون مشعل دست یافته‌اند. در روزهایی که قیمت نفت خام در بازار مکاره به مانند گلوله برفی در برابر خورشید هر لحظه آب می شود بهای نفت هم هر روز پایین و پایین تر می آید. نوشتن از استفاده بهینه از مشتقات جانبی این نعمت خدادادی مبنای پرونده انرژی این شماره ماهنامه صنعت و توسعه قرار گرفته است.

استاندارد مقدار گاز فلر، نسبت به خوراک ورودی در هر پالایشگاه گاز زیر یک درصد است، در برخی از کشورها مانند، کانادا مقدار گاز ارسالی به فلر زیر نیم درصد است.مدیرکل اچ اس یی وزارت نفت در گفتگو با شانا با اشاره به این که متاسفانه ایران در سال ٢٠١٢ رده دوم میزان سوزاندن گازهای همراه (فلرینگ) را دارا بوده است، دو رویکرد جلوگیری از آلودگی هوا در مناطق عملیاتی را کاهش گاز ارسالی به فلر و حذف آلاینده های ناشی از آن عنوان کرد. پیش بینی می شود پروژه جمع آوری گازهای همراه (No Flaring) تا ٥ سال آینده به پایان برسد که انجام آن از نظر سیاسی و اقتصادی به نفع ایران است. محمد حسین اردشیری با اشاره به این نکته که ایران در تولید گازهای همراه در دنیا در مقام سوم و در خاورمیانه دوم است در صورتی که از انتشار گاز فلرها در پالایشگاهها و واحدهای پتروشیمی جلوگیری می شد ، تاکنون حدود ٢٠٠ میلیون دلار صرفه جویی اقتصادی به همراه داشت. وی با تاکید بر برنامه ریزی در سه دوره زمانی چهار ساله، پنج ساله و هفت ساله برای اجرای طرح نوفلرینگ، گفت: برای اجرای این طرح باید از تجارب داخلی و بین المللی استفاده شود و اولویت با مجتمع های گازی منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس است.

ساخت پالایشگاه برای خاموش کردن فلرهای عسلویه

احداث و توسعه مجتمع های گازی علاوه بر اینكه از سوزاندن گاز همراه نفت جلوگیری می كند به لحاظ تامین منابع مالی، صیانت از محیط زیست و بازده اقتصادی نیز مثمر ثمر بوده و برای شركت ملی نفت درآمدزاست. ساخت پالایشگاه های كوچك با توجه به جمع آوری گازهای فلر و همچنین تامین خوراك پتروشیمی ها، اقتصادی و اقدامی در راستای كمك به محیط زیست است.

حسین امیری خامكانی، نماینده مردم زرند و كوهبان در مجلس در گفت وگو با خبرگزاری ایلنا در توضیح ساخت پالایشگاه های كوچك موسوم به طرح سیراف گفت: این پالایشگاه ها برای جمع آوری گازهای فلر تاسیس می شوند زیرا این گازها مدت ها در حال سوختن بوده بطوری كه برخی مدعی اند روزانه 3.5 میلیون متر مكعب گاز در عسلویه سوزانده می شود.

وی با اشاره به اینكه گازهای همراه محصولات جانبی نفت هستند كه به جای انتقال به پالایشگاه سوزانده می شوند،تصریح كرد: از مدت ها پیش تصمیم بر این بود كه از سوزاندن گازهای همراه جلوگیری شده و از آن به عنوان منبع انرژی استفاده شود.

سخنگوی كمیسیون انرژی گفت: در بودجه سنواتی 92 گنجاندیم كه این پالایشگاه ها با یك سوم قیمت در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد اما با توجه به اینكه بخش خصوصی استقبالی از این قضیه نكرد شركت ملی نفت تصمیم گرفت چند مجتمع پالایشگاهی گاز و گاز مایع طبیعی احداث كند كه 4 مجتمع در حوزه میادین نفتی در حال ساخت و تكمیل است. احداث و توسعه این مجتمع های گاز  علاوه بر اینكه از سوزاندن گاز همراه نفت جلوگیری می كند به لحاظ تامین منابع مالی، صیانت از محیط زیست و بازده اقتصادی نیز مثمر ثمر بوده و برای شركت ملی نفت درآمدزاست.

تشکیل کارگروه حذف گازهای همراه در صنعت نفت

با دستور بیژن زنگنه، کارگروهی برای انجام طرح حذف گازهای همراه تشکیل شده است. ماموریت این کارگروه  تعریف ٥٠ طرح که شامل، ٢٠٠ تا ٣٠٠ پروژه در زمینه جمع آوری گازهای همراه (No Flaring) در صنعت نفت است و قرار است تا ٥ سال آینده به بهره برداری برسد. بودجه این پروژه ها نیز در این کارگروه مطرح و تصویب می شود که ریاست کارگروه برعهده مدیرکل اچ اس یی وزارت نفت است.انجام این پروژه در همه مناطق عملیاتی به صورت موازی، است. در حال حاضر طرح ان جی ال خارک نیز تاکنون ٤٤ درصد پیشرفت داشته، که متاسفانه به دلیل کمبود منابع مالی عقب افتاده است، اما تامین سرمایه برای کامل شدن طرح از صندوق توسعه ملی خواهد شد.

فروش گاز فلر برای صادرات برق

وزیر نفت در پنل تخصصی نفت، گاز و پتروشیمی همایش تبیین سیاست های اقتصادی دولت، برنامه جدید این وزارتخانه در زمینه گازهای همراه نفت را تشریح کرد و گفت: «برای فروش و تخصیص 25 میلیون متر مکعب گازهای فلر برنامه‌ریزی کرده‌ایم. برای جمع‌آوری بعضی از این گازها برنامه داریم و برای بعضی برنامه نداریم اما آنهایی که برای‌شان برنامه داریم هم زودتر از 4 یا 5 سال آینده به بهره‌برداری نمی‌رسد. با قیمت ارزان گاز فلر را که در حال حاضر بدون استفاده می‌سوزد تخصیص می‌دهیم و بهره‌برداران در هر بخشی که بخواهند از جمله تولید برق می‌توانند از این گاز استفاده کنند.»

بیژن نامدار زنگنه در همایش خروج غیر تورمی از رکود وزارتخانه متبوعش از مشارکت گازی در تولید و صادرات برق خبر داد و گفت که جمع‌آوری گازهای فلر در دستور کار قرار گرفته است.زنگنه با اشاره به یکی از ردیف های بودجه سال 93 گفت : از محل بند «ق» قانون بودجه سال جاری، جمع‌آوری گازهای فلر در دستور کار قرار گرفته است. زنگنه تصریح کرد: رقمی که مجلس امسال در بند «ق» به ما داده در عمل بی‌نهایت محسوب می‌شود و قدرت مانور زیادی به ما می‌دهد. حداکثر زمانی که گاز فلرها را به سرمایه‌گذاران می‌دهیم 10 سال است و دادن خوراک به هر واحدی هم باید زمان مشخصی داشته باشد و نمی‌توان تا ابد خوراک تحویل داد.

مزایده گازهای همراه نفت

عضو هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران درباره قیمت گذاری گازهای همراه نفت گفت: با هدف جلب مشارکت بخش خصوصی و جذب سرمایه های آنها، گازهای همراه نفت به مزایده گذاشته می شود. محمدعلی عمادی در گفت و گو با شانا افزود: در این فرایند، قیمت کف توسط وزارت نفت اعلام می شود و گازهای همراه نفت بصورت مزایده و با توجه به پیشنهادهای قیمتی متقاضیان به فروش می رسد. عمادی با اشاره به ظرفیت های مناسب بند «ق» قانون بودجه امسال برای جلب مشارکت بخش خصوصی در فروش گازهای همراه نفت، خاطرنشان کرد: بند قانونی بودجه سال گذشته که بر مبنای آن، وزارت نفت اجازه داشت از طریق شرکت های دولتی تابعه ذیربط ، درآمد حاصل از مزایده فروش گازهای تولیدی همراه نفت را بر مبنای قیمت پایه یک سوم قیمت گاز طبیعی تصفیه شده تحویلی به صنایع، صرف طرح های حفاظت محیط زیست در شرکته ای تابعه کند، منتفی شده است.

در حال حاضر فرایند قیمت گذاری در حال انجام است و این قیمت ها طی هفته های آینده از طریق فراخوان اعلام می شود. براین اساس، طی سال های گذشته نیز چندین جلسه به میزبانی مدیریت برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران با متولیان امر و متقاضیان بخش خصوصی برگزار شده بود که با وجود تمایل بسیار بخش خصوصی برای مشارکت در این حوزه، اقدام موثری صورت نگرفته است.

3 سنت قیمت هر متر مکعب گاز فلر

پس از صحبت های عمادی یکی دیگر از معاونان شرکت ملی نفت ایران در گفت و گو با رسانه ها با تشریح شرایط مزایده و اختصاص گاز همراه نفت برای تولید برق و دیگر مصارف توسط بخش خصوصی ، از تعیین قیمت پایه متوسط ۳ سنت برای این نوع گاز در هر متر مکعب خبر داد و اعتبار این قیمت را برای تحویل گاز به سرمایه گذاران تنها تا پایان سال ۹۸ اعلام کرد.

علی کاردر معاون سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، اظهار داشت: قطعا در یک یا دو هفته آینده شرایط دقیق فروش گازهای همراه نفت را که در حال حاضر فلر می‌شوند و می‌سوزند را برای اختصاص به بخش خصوصی برای تولید برق یا دیگر محصولات آگهی خواهیم کرد. برای خرید گاز فلر شرکت نفت یک قیمت پایه اعلام می‌‌کند و شکل کار هم به صورت مزایده رسمی خواهد بود.

معاون سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت با بیان اینکه در جاهایی که امکان دادن مجوز برای بهره‌ برداری از زمین‌های تحت تملک شرکت ملی نفت را داریم اعلام خواهیم کرد، گفت: البته این زمین‌ها تنها برای بهره‌برداری از پلنت‌ها و در زمان بهره‌برداری به شرکت‌ها اختصاص خواهد یافت و زمین تحت تملک شرکت‌‌ ملی نفت باقی می‌ماند و در جایی که زمین نداریم هم خود متقاضیان باید زمین را فراهم کنند.

به عقیده کاردر ، تبدیل گاز فلر به برق فرض اولیه شرکت نفت است اما اگر متقاضیان قصد داشته باشند کار دیگری با این گاز انجام دهند و به عنوان مثال واحدهای GTL یا mini LNG احداث کنند نیز از نظر آنها بلامانع است. البته گرفتن مجوز محیط زیست و دیگر مجوزها و همچنین عقد قرارداد با وزارت نیرو برای فروش برق تولید شده از گازهای همراه هم بر عهده خود متقاضیان است.

بعید به نظر می‌رسد که سرمایه‌گذاران بتوانند پلنت‌های بزرگ احداث کنند و با تجزیه گاز، میعانات گازی آن را جدا کنند چون چنین کاری بسیار گران از آب در می‌آید و احتمالا به صرفه نخواهد بود.

معاون سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت تصریح کرد: ما از این طرح به دنبال درآمدزایی نیستیم بلکه می‌خواهیم تا جای ممکن جلوی سوختن گازهای همراه نفت را بگیریم چنانکه خیلی افراد مدعی بودند که می‌توانند از این گاز استفاده کنند و ما هم این شرایط را گذاشتیم تا اگر کسی واقعا می‌تواند بیاید از این گاز استفاده کند؛ اما اگر با این شرایط هم کسی نتوانست مشخص است چنین توانمندی وجود ندارد.استفاده از گاز ترش برای ژنراتورها یا توربین‌ها به تکنولوژی نیاز دارد اما اگر این تکنولوژی در داخل ایران توسعه پیدا کند بسیار مطلوب است و امکان وارد کردن آن هم وجود دارد.

کاردر درباره تعیین این قیمت و توقع برخی از خریداران اضافه کرد: البته عده‌ای مدعی هستند که چرا گاز را مجانی نمی‌دهید اما نمی‌شود هیچ منبعی را مجانی در اختیار قرار گذاشت و قاعده بازار خرید و فروش است.متقاضیان طبق روال ۵ درصد از بهای مزایده را نیز به عنوان سپرده شرکت در مزایده ضمانت می‌گذارند و هر کس قیمت بالاتری نسبت به قیمت پایه ما داد برنده می‌شود. قیمت پایه گاز با توجه به میزان ترشی گاز متفاوت است اما به طور متوسط قیمت پایه گاز حدود ۳ سنت در هر متر مکعب است که تعیین کنندگان قیمت این نوع گاز برای گازهای ترش‌تر قیمت پایه را قدری از این هم کمتر خواهند کرد.

استفاده از گازهای همراه میادین نفتی، به عنوان یكی از وظایف اصلی شركت ملی نفت ایران مورد تاكید قرار گرفته است. اما متأسفانه با وجود برنامه‌هایی که همواره در استفاده از گازهای همراه اعلام می‌شوند، در حال حاضر روزانه مقدار زیادی از گازهای همراه سوزانده می‌شوند و علاوه بر هدر رفت منابع ملی، منجر به آسیب‌دیدگی محیط ‌زیست می‌شوند. طرح‌هایی از جمله طرح آماك (جمع‌آوری گازهای همراه)‌ كه به منظور جمع‌آوری این گازها طراحی شده، به اجرای کامل در نیامده و ظرفیت این طرح با توجه به افزایش تولید از این میادین كافی نبوده است.

* درج شده در ماهنامه صنعت و توسعه