نفت؛ ابزار سعودی ها برای پیشبرد اهداف منطقه ای

گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - محمد موسی کاظمی *: به رغم خواست کشورهایی چون جمهوری اسلامی ایران برای کاهش سقف تولید اوپک به منظور جلوگیری از روند سقوط قیمت نفت، عربستان به عنوان ابرتولیدکننده و نیز برادر بزرگتر شماری از کشورهای عرب صادر کننده نفت، همچنان بر سقف تولید 30 میلیون بشکه در روز پای می فشرد. همین موضوع سبب شده تا روند نزولی قیمت نفت در هفته های گذشته شیب تندتری را بپیماید.

عربستان با استدلال های خود در زمینه بایسته های رقابت با آمریکا در بازار انرژی تاکنون توانسته است مانع از هر تلاشی برای کاهش تولید نفت اعضای اوپک شود و مقامات ریاض پیش از این اعلام کرده اند، حتی سقوط قیمت نفت به مرز 20 دلار نیز در تصمیم آن ها تغییری به وجود نخواهد آورد.

با توجه به سرازیر شدن نفت شیل ایالات متحده به بازارهای جهانی در ماه های اخیر که در فرایند نوینی با عنوان فراکینگ تولید می شود، چالش تازه ای پیش روی کشورهای صادرکننده نفت به وجود آمده است. تا پیش از این، آمریکا خود بزرگترین مصرف کننده نفت در جهان و یکی از مهمترین واردکنندگان این کالای استراتژیک به شمار می رفت اما دستیابی به فناوری های نوین در تبدیل سنگ نفت به نفت سبب شد تا واشنگتن با حجم وسیعی از این نوع نفت نیازهای خود را تامین و بخشی از آن را نیز صادر کند.

با توجه به آنچه گفته شد سعودی ها استدلال می کنند کاهش کنونی قیمت نفت ناشی از کاهش تقاضای مصرف کنندگان است. خود این کاهش تقاضا نیز ریشه در عرضه ناموزون نفت و کاهش رشد اقتصادی و نیاز قدرت های صنعتی به انرژی دارد. از این منظر، در درازمدت باید توان آمریکایی ها در تولید نفتِ به صرفه و عرضه آن در بازار را به چالش کشید. پایین نگاه داشتن قیمت نفت به وسیله تثبیت سقف تولید راهکاری است که در اوپک برای داشتن دست بالا در این رقابت در دستورکار قرار گرفته است.

در همین ارتباط، سعودی ها با یادآوری تجارب شوک نفتی 1970 که کاهش تولید هم نتوانست جلوی افت قیمت نفت را بگیرد، بر تصمیم تثبیت سقف تولید اصرار دارند.

در برابر، برخی ناظران با زیر سوال بردن این رویکرد معتقدند، اعلام تثبیت سقف تولید، خود افزون بر دیگر متغیرهای عینی تاثیرگذار بر قیمت نفت، از نظر روانی مسیر سقوط قیمت این کالای استراتژیک را هموار خواهد ساخت بنابر این بهترین تصمیم سیال کردن سقف تولید نفت و کاهش گاه به گاه تولید آن است تا هم بین عرضه و تقاضا تعادل ایجاد و هم مزایای رقابت با نفت شیل آمریکا حفظ شود.

نکته ای که در این پیوند، اشاره بدان ضروری است، تعیین سیاست های نفتی عربستان بر مبنای اولویت های سیاسی است. عربستان در حالی که از آمادگی خود برای سقوط قیمت نفت به مرز 20 دلار سخن به میان می آورد، بر اساس برخی شنیده ها در بودجه سال 2015، قیمت نفت را روی پایه 55 تا 63 دلار قرار داده است یعنی قیمت تقریبی کنونی هر بشکه نفت اوپک. این در حالی است که این کشور بودجه سال 2014 خود را روی نفت 70 دلار بسته بود و با توجه به افزایش چند درصدی بودجه  سال آتی، این تصمیم به معنای لزوم استفاده از اندوخته های ارزی برای هزینه های سال 2015 است.

هر چند عربستان به واسطه سال ها فروشندگی عمده نفت از ذخایر ارزی چشمگیری برخوردار است اما نباید فراموش کرد این کشور به دلیل نقش های منطقه ای و فرامنطقه ای که برای خود تعریف کرده است، هزینه های بسیاری را به دوش می کشد و به عنوان یک دولت رانتیر ملزم به تزریق میلیارد دلاری به ساختار اقتصاد داخلی است. از همین رو کاهش قیمت نفت لاجرم موجبات نگرانی رهبران ریاض را فراهم خواهد ساخت.

با توجه به این واقعیات به نظر می رسد نوک پیکان تصمیمات اخیر نفتی ریاض به جای رقابت با آمریکا متوجه تولیدکنندگانی چون ایران و روسیه است؛ کشورهایی که در صحنه رقابت های منطقه ای به ویژه در سوریه منافع متعارضی را دنبال می کنند.

رهبران ریاض در شرایط کنونی خود را در صحنه هماوردی می بینند که موقعیت ایران در آن رو به بهبود می رود. توقف پیشروی های «دولت اسلامی» در عراق و سوریه، تداوم ناآرامی های بحرین، قدرت یابی حوثی ها در یمن و به طور ویژه خروج تدریجی ایران از تنگنای پرونده هسته ای سبب شده تا سعودی ها در رقابت با ایران تکاپویی بیش از پیش را صورت دهند.

در حالی که ایران در فضای پس از توافق آذرماه 1392 در ژنو، می رود تا جایگاه پیشین خود را در اقتصاد جهانی انرژی بدست آورد، کاهش قیمت نفت برنامه های دولت تهران را برای دستیابی به اهداف تعیین شده با دشواری های بسیاری روبرو خواهد ساخت. البته باید گفت یکی از اهداف دولت تهران در ماه های گذشته بهبود مناسبات منطقه ای با کشورهای همسایه و نیز حاشیه نشینان خلیج فارس از جمله عربستان سعودی بوده است؛ کنشی که از سوی بسیاری از این کشورها به جز عربستان سعودی با استقبال روبرو شد.

در فضای کنونی به نظر می رسد، سعودی ها به فکر استفاده ابزاری از قیمت نفت برای تحت فشار قرار دادن رقیب دیرینه خود در خاورمیانه هستند. در این فضا کنش عربستان سعودی بر حسب قاعده بازی با حاصل جمع جبری صفر یا منفی تعریف شده است، به عبارتی دیگر سعودی ها با توجه به تحولات منطقه ای به قیمت زیان های هنگفت اقتصادی و با توجیه رقابت با آمریکا در بازار انرژی هدف ضربه زدن به رقیبانی چون ایران را دنبال می کنند.