هرچند کاهش سهم نفت در بودجه کل کشور و رهایی از آن دستاورد بزرگی محسوب می‌شود و برای اقتصاد ملی شیرین و دلچسب است ولی از آنجا که طی سال‌های گذشته همواره نفت سهم غالب را در تأمین اعتبارات کشور برعهده داشته است، پرکردن خلأ نفت در بودجه کار دشواری است.
به گزارش گروه انرژی خبرگزاری دانا (دانا خبر) و به نقل از روزنامه ایران، درحالی که رهایی از درآمدهای نفتی طی دهه‌های اخیر یکی از آرزوهای اقتصاد ایران بوده است، اما کاهش یک‌باره قیمت نفت از تابستان سال‌جاری برنامه‌ریزان کشور را برآن داشت تا حذف تدریجی نفت از بودجه را زودتر از برنامه عملیاتی کنند. درشرایطی که اقتصاد ایران تحت تحریم‌های نفتی و بانکی نصف گذشته امکان صادرات نفت خام دارد کاهش 50 درصدی قیمت‌ها در بازار جهانی نفت نیز فشار بیشتری به بودجه وارد کرده است که البته براساس برنامه‌ریزی دولتمردان با این شرایط سخت نیز کشور به حرکت خود ادامه خواهد داد و جای نگرانی نیست.اکنون که درآمدهای نفتی تنها یک سوم بودجه سال 94 را تأمین میکند و تداوم کاهش قیمت نفت ممکن است این سهم را کمتر کند، دولت باید به فکر درآمدهای پایداری باشد که بتواند بار نفت را در بیش از 100 سال گذشته به دوش بکشد. برهمین اساس علاوه بر انضباط شدید مالی و صرفه‌جویی در هزینه‌های جاری، مالیات و صادرات غیرنفتی به عنوان دوگزینه کارآمد برای جایگزینی نفت مطرح است که هم از حیث مبلغ و هم پایداری می‌تواند بودجه کشور را متعادل کند. درهمین زمینه به سراغ چهارتن از اقتصاددانان کشور رفتیم تا از نسخه کارشناسی صاحبنظران برای عبور از شرایط کنونی مطلع شویم.
درآمدهای مالیاتی جایگزین درآمدهای خالصه شود
مهدی تقوی؛ اقتصاددان، مهمترین راهکار کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی را تغییر نوع درآمدها از درآمدهای خالصه (به عنوان مثال درآمدهای حاصل از فروش نفت) به درآمدهای مالیاتی دانست گفت: در اقتصاد سه نوع درآمد وجود دارد که منابع بودجه را تأمین میکند؛ درآمد خالصه یا همان درآمدهای اختصاصی دولت از محل املاک و دارایی‌ها، درآمدهای مالیاتی و درآمدهای پولی؛ زمانی که درآمد خالصه یک کشور کم می‌شود بهترین گزینه برای جبران آن افزایش درآمدهای مالیاتی است چراکه اگر دولت بخواهد کمبود منابع بودجه را ازمحل درآمدهای پولی یعنی استقراض از بانک مرکزی جبران کند به مرور اقتصاد را فلج خواهد کرد، قرض دولت از بانک مرکزی نقدینگی را بدون آنکه در تولید و صنعت رونق حاصل شود افزایش خواهد داد و این افزایش نقدینگی تورم زا خواهد بود.از این رو بهترین راهکار جبران کاهش قیمت نفت و کاهش درآمدهای حاصل از فروش نفت، افزایش درآمدهای مالیاتی است.
وی با اشاره به ضعف سیستم مالیاتی کشور در گرفتن مالیات از بسیاری از مشاغل گفت: اگر دولت بتواند از ثروتمندان مالیات اخذ کند قطعاً کمبود درآمد فروش نفت جبران خواهد شد.
این استاد دانشگاه افزود: متأسفانه از همان ابتدا به دولت یازدهم خرابه‌های اقتصاد به ارث رسید، در کنار آن اکنون کاهش قیمت نفت شرایط را بدتر کرده است چراکه تأمین مخارج دولت و همینطور هزینه‌های عمرانی که وابسته به قیمت نفت بوده‌اند با چالش کاهش منابع روبه‌رو است، در چنین شرایطی تنها راه ممکن افزایش درآمدهای مالیاتی است.
اقتصاد ایران، نیازمند درآمدهای پایدار
همچنین میثم موسایی؛ استاد اقتصاد کشور با بیان اینکه درآمدهای نفتی ما تقریباً به نصف رسیده است اظهار کرد: به عقیده من 3 راه برای جبران کسری درآمدهای حاصل از نفت وجود دارد که اگر دولت به آن عمل کند نه تنها می‌تواند به مرور اقتصاد را از تأثیر نوسان قیمت نفت خارج کند بلکه درآمدی همیشگی و پایدار به دست خواهد آورد.
موسایی گفت: افزایش صادرات غیر نفتی و جذب توریست و ایجاد زمینه‌های ارزآوری نیروی انسانی و نخبگان به جای فرار مغزها این سه راهکارند. این استاد دانشگاه با بیان اینکه مفهوم اقتصاد مقاومتی قوی کردن کشور در برابر حملات خارجی است و راهکار این مقاومت در پیدا کردن منابعی برای رشد پایدار کشور خلاصه می‌شود، اذعان کرد: ما برای آنکه رشد پایدار داشته باشیم نیاز به منابع تمام نشدنی داریم. این خصلت در نفت و گاز وجود ندارد. از این رو باید منابع دیگری جایگزین آن کنیم.
وی راه دیگر جبران کمبود درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت را کاهش هزینه‌های دولت دانست و تصریح کرد: دولت براحتی می‌تواند در بسیاری از هزینه‌ها صرفه‌جویی کند. هزینه‌هایی که بخش زیادی از بودجه را می‌بلعند بدون آنکه فایده داشته باشند. همچنین دولت با ساز و کاری مناسب می‌تواند درآمدهای مالیاتی را افزایش دهد. اگر تمام این موارد رعایت شود نه تنها اقتصاد از وابستگی به نفت خلاص می‌شود بلکه به مرور شاهد توسعه خواهیم بود.
موسایی بازنگری در سیستم پرداخت یارانه را یکی دیگر از الزامات برشمرد و گفت: اگر دولت می‌خواهد در کوتاه مدت صدمات ناشی از کاهش قیمت نفت به بودجه را کاهش دهد باید در پرداخت یارانه تجدیدنظر کند.
درون‌زا کردن اقتصاد، مانعی در مقابل افول آن
ابراهیم رزاقی؛ صاحب نظر اقتصادی نیز با بیان اینکه راهکار کاهش وابستگی اقتصاد به نفت و جبران کاهش درآمدهای نفتی تنها مربوط به یک بخش اقتصاد نمی‌شود اظهار کرد: برای بهبود شرایط نیازمند سیاست‌هایی هستیم که نوع درآمدهای دولت را تغییر دهد. این سیاست‌ها تنها یک بخش را نشانه نمی‌گیرد و اعم از صادرات و واردات، نظام مالیاتی و سیاست‌های مصرفی و سیاست‌های بخش‌های مختلف اقتصاد از کشاورزی تا نیرو را شامل می‌شود.
رزاقی ادامه داد: خوشبختانه بخش اعظم این سیاست‌ها در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی آمده است. از این رو برای تحول اقتصاد می‌توان به مقاوم‌سازی اقتصاد بر پایه اصول اقتصاد مقاومتی روی آورد. این استاد دانشگاه افزود: کاهش صادرات کالاهایی که مواد اولیه گران وارداتی دارند، حذف کامل یارانه کالاهای لوکس، کاهش واردات کالاهای غیر ضرور و مصرفی مهمترین راهکارهای فعلی است. البته درون زا کردن اقتصاد و برجسته کردن تولید داخل در اقتصاد فعلی زمان‌بر است اما اگر سیاست‌ها به درستی اجرا شود دور از واقعیت نیست.
وی تجدید نظر در سیستم مالیاتی کشور و افزایش سهم مالیات را در بودجه راهکار کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی دانست و گفت: استقلال اقتصادی در گرو عزم و اراده و اعتقاد مسئولان است. قطعاً کاهش وابستگی اقتصاد به نفت مدیریت جهادی می‌خواهد.
سیاست‌های انقباضی راه جبران درآمدهای نفتی
کامران ندری؛ استاد اقتصاد با بیان اینکه به طور کلی راهکار جبران کاهش درآمدهای نفتی متوسل شدن به سیاست‌های انقباضی مالی است اظهار کرد: اغلب این سیاست‌ها در مفهوم اقتصاد مقاومتی گنجانده می‌شود که دولت باید بدان عمل کند.
این اقتصاددان تصریح کرد: دولت باید در هزینه‌های دستگاه‌های دولتی تجدیدنظر کند و هزینه‌های غیرضرور را به هر اندازه اندک کاهش دهد. ساز و کار نظارت در هزینه‌کرد بودجه را که با انحلال سازمان برنامه و بودجه از بین رفت، بازیابی و در نظام مالیاتی کشور تجدیدنظر کند؛ در صورت پایبندی سیاست‌های دولت به این سه اصل می‌توان کسری ناشی از کاهش درآمدهای نفت را کاهش داد و حتی از اقتصاد متکی به نفت رها شد.
وی افزود: همچنین ما در زمینه صادرات با اولویت دهی به صادرات غیرنفتی باید به سمتی حرکت کنیم که مزیت نسبی داریم، تعرفه‌های صادراتی را به گونه‌ای تدوین کنیم که مسیر صادرات را مشخص کند. در زمینه واردات نیز باید فقط کالاهای ضروری وارد شود تا بتوانیم در مصرف ارز صرفه‌جویی کنیم.
