تحریم ها باعث تعطیلی دفاتر بانک های خارجی در ایران شد/ تحریم بانکی؛ سخت ترین نوع تحریم

به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر)، احمد حاتمی یزد، مدیرعامل پیشین بانک صادرات که سابقه عضویت در هیات مدیره بانک ملی ایران را نیز در کارنامه خود دارد در مصاحبه با روزنامه شرق، درباره فعالیت بانک های خارجی در ایران، فواید و مضرات آن و... سخن گفت که متن آن در زیر می آید: 

هم‌ اینک در ایران نه تنها هیچ بانک خارجی فعالیت ندارد بلکه هیچ بانک خارجی شعبه هم ندارد. هیچ‌وقت از بعد انقلاب بانک‌های خارجی در ایران شعبه نداشتند. تا قبل از تحریم‌ها، بانک‌های خارجی در ایران دفاتر نمایندگی داشتند که این دفاتر نمایندگی اجازه فعالیت بانکی هم ندارند. عملا کار اعتبار اسنادی فروش نفت خام را از طریق همین دفاتر انجام می‌دادند. در حقیقت به عنوان دفتر نمایندگی گفت‌ وگوها و مبادله اسناد را به نمایندگی از اداره مرکزی با شرکت نفت پیگیر بودند که تبعا سود قابل‌ توجهی از این محل کسب می‌کردند.

از وقتی تحریم‌های آمریکا جدی شد بانک‌های خارجی مورد بازخواست قرار گرفتند و جرایم هنگفتی به بانک‌های خارجی که با ایران کار می‌کردند، تحمیل شد؛ آنها هم تمام دفاتر خود را در ایران بستند.

قبل از انقلاب ٢٤ بانک خارجی در ایران فعالیت داشت که از ادغام ١٢ بانک خارجی با یکدیگر بانک تجارت و با ادغام ١٠ بانک دیگر هم بانک ملت تشکیل شد. بعد از اینکه آن بانک‌ها در ایران ملی شد، دیگر هیچ بانک خارجی در ایران شعبه باز نکرد.

موضع‌گیری قانون اساسی ما در اصل ٤٤ این است که بانک‌ها باید دولتی باشند؛ اگرچه تعاریف و تفاسیر از ملی‌ شدن و دولتی‌ شدن موجب شد مسوولان اجازه دهند تا بانک‌ های خصوصی در ایران تشکیل شود اما این اجازه به بانک‌های خارجی سرایت پیدا نکرد.

در واقع باید گفت که مراجع تصمیم‌گیر در ایران مانع حضور بانک‌های خارجی هستند؛ ضمن آنکه شرایط تحریم هم موجب شد بانک‌های خارجی تمایلی به ورود در صحنه بانکداری ایران نداشته باشند.

خیر. قبل از تحریم، برخی از بانک‌های خارجی تمایل به فعالیت در ایران داشتند اما در این میان انتظار یک رفتار متقابلی را هم داشتند. به‌عنوان مثال کشور هند اعلام کرده بود در صورتی اجازه تاسیس بانک‌های ایرانی را در هند می‌دهیم که ایران هم اجازه تاسیس شعب بانک‌های هندی را بدهد. متاسفانه مقامات سیاسی تصمیم‌گیر در ایران آمادگی این امر را نداشتند که به بانک‌های خارجی اجازه تاسیس بدهند. البته این مساله هنوز هم در بین سیاستمداران و تصمیم‌گیران کشور حل نشده است.

یک‌ دلیل آن مساله بانکداری اسلامی است. اگر بانک‌ های خارجی بخواهند در ایران فعالیت کنند، قانون بانکداری ایران از آنها انتظار دارد که بانکداری اسلامی و عقود مربوطه را اجرا کنند که این امر برای آنها آسان نیست. متخصصان صنعت بانکداری هم مایل‌اند که بانک‌های خارجی در ایران فعالیت داشته باشند چراکه حضور آنها با ورود تکنولوژی بانکداری مدرن به ایران همراه است ضمن اینکه بازار پولی و مالی ایران به‌ویژه بازار ارز به نحوی با بازار بین بانکی خارج از کشور ارتباط پیدا می‌کند و همین مساله مستقیما روی تقویت پول ملی و تشویق سرمایه‌گذاری خارجی در ایران تاثیر خواهد داشت.

خیر. الان مهم‌ترین مانع حضور بانک‌های خارجی در ایران تحریم آمریکاست. هم‌اینک دولت ایران و بانک‌مرکزی رضایت دارند که بانک‌های خارجی در ایران شعبه داشته باشند به‌ویژه از حضور بانک‌های خارجی در مناطق آزاد استقبال می‌کنند حتی اگر آنها قوانین بانکداری اسلامی را رعایت نکنند. قوانین مناطق آزاد این اجازه را می‌دهد که بانکداری عرفی بین‌المللی در آن مناطق اجرا شود. اما تحریم موجب شده هیچ بانکی آمادگی فعالیت در مناطق آزاد را هم ندارد چه برسد به سرزمین اصلی.

دقیقا. آخرین مورد جرایم بانک‌ها از طرف آمریکا مربوط به بانک بی‌ان‌پی فرانسه بود که از بابت فعالیت با ایران ٩ میلیارد دلار به این بانک جریمه بسته شد. هرچقدر رییس‌ جمهوری فرانسه با آمریکا بر سر حذف این جریمه هنگفت مذاکره کرد، به نتیجه‌ای نرسید. بانک‌های خارجی به‌خاطر فعالیت با ایران صدها میلیارد دلار جریمه شدند و به همین دلیل در این شرایط هیچ کشوری حاضر نیست که در ایران سرمایه‌گذاری کند.

دولت قبل هشت‌ سال بر سر کار بوده و تمامی سیاست‌های اتخاذشده از طرف دولت قبل به تحریم همه‌جانبه ایران کمک کرده است. متاسفانه تمامی سیاست‌های دولت قبل و سخنرانی‌های حساب نشده علیه سازمان‌ ملل آمریکا، کشورهای غربی را در موضعی قرار داد که حداکثر فشار روی ایران اعمال کنند.

تحریم بانکی سخت‌ترین تحریم در بین تمام تحریم‌ها من‌جمله علمی، صنعتی، نظامی، موشکی و نفتی محسوب می‌شود و اگر فقط همین تحریم بانکی برداشته شود، بسیاری از مشکلات کشور ما مرتفع خواهد شد.

اصلا اینطور نیست که تنها چند کشور قدرتمند علیه ما باشند؛ هم‌اینک تحریم‌های سازمان ملل، آمریکا و اروپا توسط تمام کشورهای جهان علیه ایران اعمال می‌شود. دولت قبل به اشتباه سیاست‌ها و روش‌هایی را اتخاذ کرد که موجب شد همه دشمنان ما با یکدیگر متحد شوند در صورتی‌که هنر یک سیاستمدار در این است که بین دشمنان تفرقه بیندازد نه اینکه آنها را با هم متحد کند.

بعید است. در شرایط تحریمی، حضور بانک‌های خارجی در ایران کالای لوکس و تجملی محسوب می‌شود. مشکل اولیه ما نقل و انتقال وجوه است که پول دولت و ملت ایران را از بانک‌های خارجی خارج کنیم. بنابراین به هر قیمتی که شده باید ماجرای تحریم بانکی حل شود. بانک‌های مادر خارجی حاضر نیستند به ما خدمتی ارایه بدهند. حالا در چنین شرایطی چطور باید انتظار داشته باشیم که بانک‌های خارجی به ایران بیایند. الان هر ایرانی که در بانک‌های اروپایی حساب داشته، حساب او بسته شده است. بسیاری از ایرانی‌ها از دوران دانشجویی در بانک انگلیس حساب داشتند، حالا به آنها نامه نوشته شده که حساب شما بسته شده و حق ندارید که در این بانک پول داشته باشید. کار ما به جایی رسیده که حتی برای بانک‌مرکزی ایران هم در یکی از بانک‌های اروپایی حساب باز نمی‌کنند. بانک‌ مرکزی ایران خیلی پول دارد و می‌تواند به سودآوری بانک‌های خارجی کمک بسیاری کند اما به‌خاطر ترس از جریمه آمریکا حتی حاضر نیستند برای بانک‌مرکزی ایران حساب باز کنند چه برسد به اینکه بخواهند خدمت یا تسهیلات ارایه دهند.

ما تا حضور بانک‌های خارجی در ایران خیلی فاصله داریم.

 حداقل پنج‌سال. از روزی که تحریم برداشته شود تا روزی که اعتماد متقابل برای فعالیت ایجاد شود، حداقل پنج‌سال طول می‌کشد. به این آسانی‌ها آثار تخریبی ١٠سال گذشته از بین نمی‌رود. اساس ایجاد بانک خارجی، اعتماد متقابل است که این اعتماد از بین‌رفته است.

بله. متاسفانه دقت کافی در تهیه ترازنامه‌های بانک‌های ایرانی نمی‌شود. حسابرسی و استانداردهای بین‌المللی در ترازنامه‌های بانک‌ها اعمال نشده است. دارایی اصلی بانک ساختمان‌های آن نیست؛ دارایی اصلی بانک طلبی است که از مردم دارد. ساختمان‌های بانک سه‌ درصد دارایی بانک را تشکیل می‌دهد؛ ٩٧ درصد دارایی بانک طلبی است که از مردم، شرکت‌ها و دولت دارد که اگر این طلب قابل‌ وصول نباشد، بانک ورشکسته است. بخش عمده‌ای از مطالبات معوق بانک‌های ایرانی قابل‌وصول نیست. اگر رقم مطالبات معوقات دقیق ارزیابی نشود، نمی‌توان تشخیص داد که بانک به درجه ورشکستگی رسیده است یا خیر. علت اینکه این مطالبات دقیق ارزیابی نمی‌شود، به این دلیل است که استانداردهای حسابداری و بین‌المللی توسط حسابرسان و امورمالی شرکت‌ها اعمال نمی‌شود. بنابراین اگر این ترازنامه بانک‌های ایرانی را به‌دست حسابرسان اروپایی بدهید که با استانداردهای بین‌المللی کار می‌کنند، ترازنامه را غیرقابل‌قبول می‌خوانند.

متاسفانه در ایران ٣٥ سال است که ضوابط دقیق حسابرسی و حسابداری طبق استانداردهای بین‌المللی اعمال نمی‌شود. به قدری این مساله مهم است که در مقطعی رییس بانک‌ مرکزی انگلیس نزد دکتر نوربخش، رییس وقت بانک‌ مرکزی ایران آمد و اعلام کرد که به ترازنامه‌های بانک‌های ایران اعتماد نداریم و به همین دلیل اجازه نمی‌دهیم که بانک‌های ایران در لندن شعبه داشته باشند و اگر قرار بر فعالیت در لندن است باید همه شعب بسته شوند و این شعب به بانک مستقلی تبدیل شود که در لندن به ثبت رسیده است. بنابراین الان ما در لندن شعبه بانک ایرانی نداریم بلکه بانکی در آن کشور تاسیس کردیم. یعنی در کشوری مثل انگلیس که سیستم مالی دقیق و حساب شده‌ای دارد، تمام شعب بانک‌های ایرانی به‌دلیل اینکه ترازنامه بانک‌های ما مورد قبول آنها نبود، بسته شد و به ما اجازه داده شد که بانک مستقلی به‌ ثبت برسانیم که طبق ضوابط بانک‌ مرکزی انگلیس اداره شود. یک نکته مهم دیگر هم اینکه بانک‌های ما از منظر تکنولوژی بسیار عقب‌افتاده هستند. قبل از انقلاب بانک‌ مرکزی هر سال ٣٠ نفر را به خارج از کشور اعزام می‌کرد و به آنها بورسیه هفت‌ ساله تحصیلی می‌داد تا درآنجا درس بخوانند و سپس برای اداره بانک‌های ایرانی به کشور برگردند اما اکنون چنین اتفاقی نمی‌افتد. آخرین بار که چنین تیمی به خارج از کشور اعزام شد، سال ١٣٥٦ بود. از سال ١٣٤٤ که این برنامه کلید خورد تا سال ١٣٥٦ حدودا ٢٤٠ نفر به خارج از کشور اعزام شدند که از آن ٢٤٠ نفر اکنون فقط پنج‌ نفر در ایران هستند، مابقی همه به خارج رفتند. بعد از انقلاب هم کسی با آن سیستم برای مطالعات درازمدت به اروپا فرستاده نشده است. ما می‌توانستیم جوانان بااستعداد خود را به خارج از کشور اعزام کنیم اما متاسفانه این کار را نکردیم. ما شعارهای خوبی ندادیم و مدام اصرار به خودکفایی داریم، در حالی‌که از نظر علمی خودکفایی معنا ندارد. شعار خودکفایی علمی بی‌معناست. بانک‌مرکزی باید برنامه اعزام نیرو‌ها به خارج از کشور را برای کسب دانش و تخصص در امر بانکداری مدرن از سر بگیرد که متاسفانه چنین چیزی در برنامه‌های بانک‌مرکزی نیست.

به‌خاطر شرایط تحریمی فعالیت بانک‌های ایرانی در خارج از کشور هم محدود و ناچیز است. بانک صادرات ٢٥شعبه در خارج از کشور دارد ولی چون این بانک در تحریم است، فعالیت بانکی آن هم محدود به همان کشور و شهری است که در آن هستند؛ در صورتی که هدف ما از تاسیس شعب در خارج از کشور، دستیابی به خدمات بانکی بین‌المللی است.

الان برخی از شعب بانک‌های ایرانی در خارج از کشور به‌کلی تعطیل شدند مثل بانک‌های صادرات ایران در آمریکا یا بانک ایران و اروپا در هامبورگ. بانک ایران و اروپا در هامبورگ یک بانک مستقل ثبت شده در آلمان است که سهام آن متعلق به بانک‌های ایرانی است. این بانک ٤٠ سال پیش تاسیس شده اما الان هیچ فعالیتی ندارد. در شرایط تحریمی نه می‌تواند یک‌ ریال سپرده بگیرد، نه می‌تواند یک اعتبار اسنادی باز کند.

عمده فعالیت بانک‌های ایرانی در خارج از کشور اعتبارات اسنادی بود یعنی شعب ما در لندن، میلان، ایتالیا و خلیج‌فارس، ال‌سی‌های ایرانی را دریافت می‌کردند و به فروشنده‌های محلی می‌دادند و فروشنده‌ها هم پول خود را از این شعب ایرانی می‌گرفتند اما الان همه‌چیز مختل شده است.

در این شرایط تنها دلیل حضور بانک‌های ایرانی این است که اگر تحریم برداشته شد، اینها بتوانند دوباره فعالیت خودشان را شروع کنند. اگر آن شعب را تعطیل کنیم، پروانه تاسیس بانک را از دست می‌دهیم، پروانه مجدد برای فعالیت وقت‌گیر و مشکل است.

 قابل برآورد و اندازه‌گیری نیست. تمام اقتصاد ایران فلج‌شده است. بهره بانکی یورو و دلار، یک‌درصد در سال است اما ما برای اینکه پول کشور خودمان را از یک بانک به بانک دیگر منتقل کنیم، از چهاردرصد تا ١٢ درصد پول داده می‌شود. پس رقم زیان ما قابل‌ شمارش نیست و به‌ صورت وحشتناک سالانه میلیاردها دلار زیان کردیم.

عملا تحریم بانک‌های ایرانی برداشته نشده است. تحریم‌ها قانونی نبود که برداشته شود، تحریم‌ها سیاسی است. بانک‌ های ایرانی هزینه‌های حقوقی هنگفتی به وکلا و دادگاه‌ها پرداخت کردند اما اینها حداکثر توانستند یک رای در دادگاه بگیرند. از دیدگاه دادگاه‌های اروپایی بانک‌های ایرانی تخلفی نکردند و به همین دلیل رای بر ابطال تحریم‌ها داده شده اما نخست وزیر کشوری همچون انگلیس می‌گوید ولو اینکه بانک ایرانی تخلف نکرده، ما می‌خواهیم روی ایران فشار سیاسی بیاوریم و به همین دلیل بانک را تحریم کردیم. براساس این اقدام دولت انگلیس بانک‌های ایرانی می‌توانند علیه دولت هم شکایت کنند، شاید یک روزی هم این شکایت به نتیجه برسد اما موجبی برای برداشتن تحریم نخواهد بود. چون تحریم یک توافق سیاسی است، نه حقوقی.