کارنامه پادشاه در ترازو

گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - ملک عبدالله بن عبدالعزیز، ششمین پادشاه عربستان سعودی و دهمین فرزند «عبدالعزیز آل سعود» بنیانگذار عربستان جدید بود.

عبدالله که در سال ١٩٢٤ متولد شد مانند فهد، یکی از فرزندان عبدالعزیز آل سعود، بنیانگذار عربستان سعودی نوین، بود.

وی پیش از رسیدن به مقام پادشاهی، پست‌های سیاسی مهمی همچون شهرداری مکه، فرماندهی گارد ملی عربستان سعودی و قائم مقامی وزیر دفاع را برعهده داشت و در سال ۱۹۸۲، وقتی فهد به سلطنت رسید، وی به‌عنوان ولیعهد عربستان سعودی منصوب شد.

عبدالله از اول آگوست ٢٠٠٥ (١٠ مرداد ١٣٨٤) به دنبال مرگ برادرش ملک «فهد بن عبدالعزیز»، به تخت سلطنت نشست و به طور رسمی به عنوان پادشاه عربستان معرفی شد.

در بعد داخلی مطالبات زنان، وضعیت شیعیان، مساله جانشینی و به طور کلی چالش مشروعیت از چالش‌های جدی این کشور در دوران ملک عبدالله بود. در عرصه سیاست خارجی نیز موج بیداری اسلامی، مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5 و فرایند صلح خاورمیانه از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی وی در دوران پادشاهی‌اش بود.

حال که ملک عبدالله بعد از حدود 10 سال پادشاهی، سریر قدرت را ترک کرده، می‌توان به تحلیل سیاست‌های وی در عرصه سیاست داخلی و خارجی پرداخت.

ملک عبدالله در ابتدای رسیدن به مقام پادشاهی اعلام کرد قصد انجام اصلاحات داخلی و خارجی زیادی دارد. در این راستا وی به زنان اجازه رای‌ دهی و شرکت در بازی‌های المپیک را داد. همچنین سیاست عبدالله در قبال شیعیان عربستان که یک اقلیت کمتر از 10 درصدی را تشکیل می‌دهند نیز تا حدی منعطف‌ تر شد و ضمن اعطای برخی آزادی‌ های سیاسی به آنها، کوشید با سفر به مناطق شیعه‌ نشین و دستور ساخت نیروگاه برق و نیز ساخت کارخانه پتروشیمی در این مناطق، برای شیعیان ساکن در این شهرها که آمار بیکاری آنها بسیار بالاست، اشتغال ایجاد کند. با این وجود طبق آمار سازمان عفو بین‌الملل وضعیت زنان و اقلیت‌ها از جمله شیعیان در عربستان همچنان ناگوار است و بسیاری از حقوق اساسی آنها همچنان نقض می‌شود.

در عرصه سیاست خارجی نیز عبدالله در زمان سلطنتش، روابط نزدیکی با ایالات متحده و بریتانیا داشت و میلیاردها دلار تجهیزات نظامی از آنها خریداری کرد. البته روابط ریاض و واشنگتن پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، تحت‌الشعاع روابط خاندان سعودی با برخی از تروریست‌ها و حمایت از آنها قرار گرفت. با این وجود همکاری‌های دو کشور همچنان در سطح بالایی ادامه داشت. در این خصوص به نظر می‌رسد وابستگی ایالات متحده به نقش توازن گر عربستان در خاورمیانه و بازار انرژی، بیش از آن چیزی است که از دید مقامات امریکا قابل صرفنظر کردن باشد. به همین دلیل عربستان همچنان به عنوان مهم‌ترین متحد کلیدی ایالات متحده در خاورمیانه باقی ماند.

در روابط منطقه‌ای نیز ملک عبدالله که در اثر موج بیداری اسلامی شاهد سقوط متحدین، تضعیف جایگاه کشورش و نیز بروز چالش مشروعیت در عرصه داخلی بود، کوشید با اتخاذ رویکردهای مداخله‌جویانه و تهاجمی نسبت به کشورهایی همچون بحرین، یمن و سوریه، امواج بیداری اسلامی یا به تعبیر خودشان بهار عربی را کنترل و مهار کند. هر چند این سیاست منجر به شکل‌گیری گروه‌های افراطی از جمله داعش گردید که در حال حاضر موجودیت کل منطقه و از جمله خود عربستان را نیز تهدید می‌کنند. در رابطه با ایران نیز اختلاف نظر دو کشور در حوزه‌هایی همچون سوریه، لبنان، یمن و بحرین سبب بروز نوعی جنگ سرد بین دو کشور گردید و حتی دشمنی عربستان با ایران تا جایی پیش رفت که این کشور به طور محرمانه خواستار حمله نظامی ایالات متحده امریکا به ایران و متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران گردید.

از سوی دیگر تحولات سیاسی جدید منطقه خاورمیانه و برآوردهای ملک عبدالله، عربستان سعودی را به سمت «همپیمانی استراتژیک جدید» با اسراییل سوق داد؛ به خصوص اینکه هر دو کشور ایران را تهدیدی علیه موجودیت خویش می‌ دانستند.

ملک عبدالله معتقد بود که ثبات و استقرار در سرزمین‌های اشغالی به ایران زمینه نفوذ کمتری در منطقه اعطا خواهد کرد. از سوی دیگر، مانع‌تراشی در برنامه هسته‌ای ایران و تضعیف قدرت جریان‌های شیعی از جمله دیگر منافع مشترک ریاض و تل‌آویو بود که آنها را به هم نزدیک می‌کرد. 

از این رو در روزهای پایانی عمر ملک عبدالله، ایران، سوریه، عراق، حماس و حزب‌الله به مهم‌ترین چالش‌های مشترک عربستان و اسراییل تبدیل شده و تلاش‌های پشت پرده‌ای برای تقویت روابط آنها صورت گرفته بود. بنابراین در مجموع ملک عبدالله هر چند با چهره‌ای اصلاح‌طلب روی کار آمد اما اصلاحات مدنظر وی نتوانست وضعیت و موقعیت داخلی و بین‌المللی عربستان را چندان متحول کند و در مقابل با پر و بال دادن به گروه‌های افراطی، تضعیف همبستگی کشورهای اسلامی و تقویت اسراییل ضربات مهلکی نیز بر پیکره جهان اسلام و صلح و ثبات در منطقه وارد کرد.

حال با مرگ وی پادشاهی به ولیعهدش ملک سلمان بن عبدالعزیز رسیده است. او که با داشتن 79 سن از بیماری‌های متعددی نیز رنج می‌برد، دارای شخصیتی بسیار محافظه‌کار و مخالف با انجام اصلاحات سریع در کشور است. به همین دلیل، به نظر می‌رسد دوران پادشاهی وی نیز تداوم سیاست‌های ملک عبدالله باشد که البته با اندکی احتیاط و محافظه‌کاری بیشتر نسبت به ملک عبدالله به پیش خواهد رفت.