با حضور مولف و تنی از چند از صاحب نظران، نشست بررسی کتاب تفاسیر شیعی و تحولات تاریخی ایران در پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد.
به گزارش گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) نشست بررسی و نقد کتاب تفاسیر شیعی و تحولات تاریخی ایران (سده های دهم و یازدهم هجری) روز دوشنبه 6 بهمن 1393، با حضور دکتر لسانی، دکتر جان احمدی، دکتر ایازی و دکتر پارسا، مولف کتاب و شماری از علاقه مندان، در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار کرد.به نوشته پایگاه اطلاع رسانی انجمن ایرانی تاریخ، دکتر فروغ پارسا، مولف کتاب، در ابتدا به معرفی کتاب پرداخت و آن را بخشی از برنامه تحقیقاتی طولانی مدت خود دانست و تاکید کرد: تلاش داشتم تاثیرپذیری مفسران شیعی از تحولات فرهنگی و سیاسی سده دهم و یازدهم را نشان دهم.
وی سده دهم و پیدایش صفویان را برای تاریخ تشیع بسیار با اهمیت دانست و گفت: برای نخستین بار در این دوره است که شیعه به عنوان دین رسمی در یک امپراتوری قدرتمند اعلام می شود. کتاب در سه بخش به تفصیل، تحولات سیاسی و فرهنگی و نیز تفاسیر شیعی را بررسی کرده است. بخش نخست، دوره پیدایی و شکل گیری صفویان است که در این دوره، شاه اسماعیل با اتکا به قدرت نظامی قزلباش ها، پایه های حکومت خویش را تحکیم بخشید و مهاجرت عالمان شیعی از سرزمین های دیگر به ایران، موجب ترویج و تبلیغ آموزه های شیعی شد. محقق کرکی از عالمان جبل عامل از جمله مهاجرانی بود که به پیدایی مکتب فقهای جبل عامل کمک کرد. همچنین، تفاسیر این دوره، تحت تاثیر این مکتب، بیشتر گرایش فقهی دارند.
بخش دوم، دوره رشد و شکوفایی حکومت صفویان است که شاه عباس روابط سیاسی و اقتصادی را با کشورهای دیگر همچون کشورهای اروپایی گسترش می دهد و دخالت فقیهان در امور سیاسی و مناسبات با اروپاییان را برنمی تابد. در این دوره، حلقۀ علمای حکمت گرا همچون میرداماد و ملاصدرا شکل می گیرد و تفاسیر برجای مانده از این دوره، حاکی از تلاش این عالمان برای ایجاد پیوند و رابطه ای بین قرآن و فلسفه است.
بخش سوم، دوره ثبات و آرامش صفویان است که آثار علمی فراوانی از این دوره بر جای مانده است. در این دوره با حضور افرادی همچون میرزا محمد امین استرابادی، دیدگاه اخباری گری اوج می گیرد و تفاسیر با این رویکرد نوشته می شود؛ اما میزان اخباری گری در میان تفاسیر این عصر متفاوت است. برای نمونه در تفسیر صافی، علاوه بر احادیث معصومین (ع)، دیدگاه های عرفانی و فلسفی نیز دیده می شود، اما در تفسیر برهان، فقط از روایت استفاده شده است.
در ادامه این نشست، دکتر جان احمدی در بررسی و نقد کتاب بیان داشت: این کتاب می تواند به عنوان مرجع مناسبی برای استفاده دانشجویان معرفی شود.
وی افزود: قلم خوب و روان کتاب، اطاله آور نیست و خواننده را به ادامه مطالعه کتاب تشویق می کند. همچنین، کتاب از زیاده گویی ها به دور است و حتی در برخی از موارد می توانسته مطالب بیشتری در زیرمجموعه برخی عناوین داشته باشد و مناسب بود که در عنوان کتاب از دوره صفویه نیز نام برده می شد.
اطلاعات تاریخی کتاب در برخی موارد دقیق نیست، البته چون مولف کتاب مورخ نیست، نمی توان آن را از اِشکالات اساسی کتاب دانست، اما می توان در چاپ های بعدی آن ها را تصحیح کرد. ویژگی های این سه دوره می توانست مفصل تر و طبقه بندی شده تر ارائه شود. همچنین، داشتن یک مقایسۀ آماری بین تفاسیر فقه گرا، حکمت گرا و اخباری در کتاب می تواند مفید باشد. به نظر من شایسته تر بود که پیشینۀ پژوهشِ بسیار کوتاهی که برای این کتاب آورده شده است، کامل تر و مفصل تر باشد و همچنین، وجود یک نتیجه گیری در پایان کتاب، لازم به نظر می رسد.
دکتر ایازی، منتقد بعدی، در ادامۀ بررسی کتاب تفاسیر شیعی و تحولات تاریخی ایران، از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به خاطر برپایی نشست های نقد کتاب سپاس گزاری کرد و گفت: این کتاب بر خلاف بسیاری از کتاب های تفسیرپژوهی، نگاهی فضاشناسانه و جدید ارائه کرده است.
وی افزود: ساده نویسی کتاب یکی از محاسن کتاب به شمار می رود و استفاده از آن را مطلوب می کند. دغدغه مولف نیز در نشان دادن اثرپذیری مفسر از اساتید و شرایط زندگی و تحصیل، مفید و موثر است و همچنین، جای خالی ارتباطات و چگونگی تبدیل جریان های تفسیری شریعت مدار (فقهی) به جریان تفسیری کلامی و فلسفی و در آخر به جریان اخباری گری، دیده می شود و می توان روی ارتباط جریان ها بیشتر کار کرد. همچنین، برخی نکات جزیی غیر فنی در کتاب وجود دارد که می شود آن ها را اصلاح کرد.
