عضو هیات علمی دانشگاه تبریز فقدان نظریه پردازی بومی درباره انقلاب اسلامی را یکی از آسیب های پژوهش در این حوزه ارزیابی کرد.
گروه راهبرد خبرگزاری دانا (داناخبر) - رحیم نیکبخت *: سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی مجالی است برای رسانه‌ها و مطبوعات تا در این ایام توجه ویژه‌ای به تاریخ انقلاب اسلامی داشته باشند، گرچه این توجه لازم است اما محدودکردن آن، به این ایام خود آسیبی جدی به مطالعات انقلاب اسلامی است. از این رو، شایسته است که این حوزه مطالعاتی را به طور پیوسته مدنظر قرار دهیم.یکی از مهمترین کاستی‌های عرصه تاریخ‌نگاری انقلاب‌اسلامی توجه نکردن به نظریه واقعی انقلاب اسلامی در دانشگاه‌ها به ویژه در علوم سیاسی است.
بر همین اساس، در تبیین نظری تاریخ انقلاب اسلامی به همه نظریه‌ها غربی مرتبط و غیرمرتبط توجه می‌شود الا نظریه قرآنی انقلاب اسلامی.
با توجه به آیات قرآن مجید و شیوه و سلوک پیامبران بخوبی روشن می‌شود که حرکت انبیا الهی برای تحقق عدالت و در نهایت اعتدال در رفتار و گفتار فردی و اجتماعی بوده است و نخستین گام انبیا عظام دعوت نرم و توام با شفقت و مهربانی مردم و حکام ستمگر بود، هیچ پیامبری را نمی‌توان یافت که به یک باره با حکام جور به ستیز برخاسته باشد و این سیره بخوبی در تاریخ انقلاب اسلامی و مبارزات رهبرکبیر آن دیده می‌شود. حضرت امام خمینی(ره) تا قبل از وقایع خونین 15 خرداد خواستار جلوگیری از اقدامات خلاف قانون اسلامی و نظام مشروطه بود، وی قانون‌شکنی را به صلاح جامعه ایران نمی‌دانست و به همین علت است که با پیروزی انقلاب اسلامی تأکید ویژه‌ای برای انتخابات و حتی رأی مردم به قانون اساسی و سپس انتخاب نمایندگان مجلس شورای اسلامی داشت.
با دقت در مشی مبارزاتی حضرت امام(ره) بخوبی روشن می‌شود که الگوی ایشان آموزه‌های دینی و قرآنی در هدایت نهضت اسلامی بوده است. توجه حضرت امام(ره) به ایفای نقش اصلی روحانیت که آگاهی بخشی به توده مردم مسلمان است گویای باور عمیق و قلبی ایشان به حکم الهی لایتغیر است. خداوند در قرآن مجید تغییرِسرنوشت یک جامعه را به تغییر خواسته‌های مردم آن جامعه منوط کرده است لایغیر ما بقوم... . با این توضیحات روشن است اگر بخواهیم نظریه انقلاب اسلامی را درگفته‌های اندیشمندان بیگانه جست‌وجو کنیم راه به جایی نخواهیم رساند.
با‌وجود انتشار آثاری متعدد و متنوع پیرامون تاریخ انقلاب اسلامی نظر به همگانی بودن انقلاب اسلامی و حضور همه اقشار موجب شده است تا کاستی‌هایی در امر تاریخ‌نگاری انقلاب‌اسلامی قابل مشاهده باشد که مرتفع کردن آن از عهده یک یا دو محقق خارج است.
به نظر می‌رسد تنها راه برون‌رفت از وضعیت کنونی توجه ویژه به تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در عرصه‌های مختلف است، گرچه همین امر هم شاید برای زمانی اندک قابل حصول باشد و با از دست رفتن خاطره داران انقلابی این شیوه هم نتواند کار چندانی انجام دهد.
از این رو، وظیفه سنگینی برعهده مدیران و مسئولان نهادهای فرهنگی بویژه در شهرستان‌ها است که ابتدا درک دلسوزانه‌ای از مقوله تاریخ انقلاب اسلامی داشته باشند و سپس با برنامه‌ریزی به این امر مهم اقدام کنند. به عبارت دیگر، تبیین درست تاریخ انقلاب‌اسلامی مستلزم همت همگانی مردم و نهادهای فرهنگی است.
در مورد تاریخ انقلاب اسلامی جای خالی پرداختن به موارد زیر وجود دارد و ای کاش پیش از آنکه خاطره‌داران انقلاب رخ در سینه خاک نهان کنند، این امکان فراهم‌آید که خاطرات خود را به مرحله ثبت و ضبط برسانند، خاطراتی که میراث فرهنگی انقلاب اسلامی متعلق به همه مردم و به نسل‌های آینده است:
1. زندگی و مبارزات انقلابیون و روحانیون مبارز می‌تواند موضوع کتاب‌های مستقلی باشد.
2. زندگی و مبارزات بازاریان و اصناف چه در سطح ملی و چه محلی می‌تواند گوشه‌های ناگفته تاریخ انقلاب اسلامی را روشن نماید. از یک سو، نقش بازاریان در مبارزات اسلامی قابل توجه است، از سوی دیگر فعالیت‌های اقتصادی مقاومتی علیه حکومت پهلوی بازاریان قابل توجه بوده همانند صندوق‌های قرض‌الحسنه و چگونگی تشکیل و فعالیت‌های آن صندوق‌ها. متاسفانه در بحث نقش بازاریان در انقلاب اسلامی توجه مراکز پژوهشی محدود به یک تشکل و افراد خاص شده و این امر امکان توجه به دیگر بازاریان انقلابی را از بین برده است همانند میدانداران تبعیدی قیام 15 خرداد به اهواز در سال 1342 که با شهادت طیب تا پیروزی انقلاب در تبعید به‌سر بردند.
3. تاریخ شفاهی کانون‌های انقلاب همانند: مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و هیات‌های مذهبی بخش از یادرفته تاریخ انقلاب اسلامی است، باید توجه داشت که در همین کانون‌های مهم، انقلاب اسلامی نضج گرفت.
4. توجه به زندانیان سیاسی و مبارزات آنها خود موضوعی مستقل برای بررسی و پژوهش است که باید در قالب تاریخ شفاهی زندانیان سیاسی توسط مراکزی همانند موزه عبرت به انجام برسد.
5. تاریخ شفاهی ادبیات انقلاب اسلامی موضوعی مهم از تاریخ فرهنگی انقلاب اسلامی است که آن را می‌توان به ادبیات رسمی و غیررسمی و همچنین ادبیات دولتی و غیردولتی تقسیم و در مورد هر یک به بحث پرداخت. نقش شاعران مذهبی و همچنین مداحان انقلابی در این مقوله می‌گنجد. با دقت در مبارزات اسلامی روشن می‌شود در هر شهری شاعر یا شاعرانی با شعر خود در سطوح مختلف که بستگی به توان و ذوق ادبی و علمی ایشان داشته به آفرینش ادبیات انقلابی مبادرت کرده‌اند. این آفرینش‌های ادبی انقلابی بیش از همه مورد غفلت قرار گرفته است. گردآوری شعارها و آهنگ اجرای شعارهای انقلاب اسلامی، گردآوری سرودهای دوران انقلاب، گردآوری متن اعلان‌ها و پلاکاردهای ایام انقلاب از دیگر ضروریات است.
6. نقش فرهنگیان اعم از دانشجو، معلم، استاد و دانش‌آموز در تاریخ انقلاب‌اسلامی بویژه در نیمه دوم سال 1357 اهمیت ویژه‌ای دارد، متاسفانه تاریخ شفاهی فرهنگیان و معلمان در انقلاب اسلامی هنوز به انجام نرسیده تا نقش ایشان را تبیین نماید. شایسته است وزارت آموزش و پرورش به‌صورت منظم و منسجم به این موضوع توجه کرده و معلمان بازنشسته را به بازگویی خاطرات و تاریخ انقلاب اسلامی تشویق کنند.
7. زنان اگر بیش از مردان در تاریخ انقلاب اسلامی نقش نداشته باشند مسلم کمتر از ایشان نقش نداشته‌اند، با این حال، آثار قابل قبولی که دارای جامعیت در این موضوع باشند هنوز منتشر نشده و آثار انتشاریافته برای طرح آغازین موضوع مناسب‌اند.
*عضو هیات علمی دانشگاه تبریز
منبع: ایران
