نگاهی به مساله ورود نفت های غیر متعارف؛
از هم اکنون تا چند سال آینده نیازی نداریم که اوپک نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ قیمت‌های بالا برای نفت ایفا کند زیرا با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که آمریکا برای توسعه منابع شیل گس و شیل اویل انجام داده خود به طور طبیعی این نقش را ایفا خواهد کرد و اجازه نمی‌دهد قیمت‌ها پایین بیاید.
گروه انرژی - ابوذر منصوری*: در روز 5 بهمن سال گذشته شبکه اطلاع رسانی نفت و انرژی (شانا) وابسته به وزارت نفت ایران اینگونه از شیل اویل می نویسد:«به نظر می رسد که انقلاب شیل نفت، چیزی نیست جز یک سناریوی هالیودی که تنها قرار است به طور موقت و تا فرو کش کردن چالش های اخیر خاور میانه، قیمت های بالای نفت را تحت کنترل خود بگیرد...». در ادامه نویسنده این پایگاه خبری می نویسد:«ادعای «آمریکای سعودی» به حدی غیر علمی و نشدنی است که حتی فاینشیال تایمز در این رابطه می نویسد: هواخواهان تئوری افزایش تولید در آمریکا گاهی ادعاهای اغراق آمیزی در خصوص رویدادی که هنوز تمامی جوانب آن مشخص و حتمی نیست، مطرح می کنند. هنوز مخاطرات زیادی از جمله اعتراضات زیست محیطی به پروژه های شیل و همچنین عدم شفافیت اطلاعات در خصوص ذخایر نفتی شیل بر سر راه این پروژه ها قرار دارد.» اما طبق گزارش منتشر شده از سوی سازمان اوپک، تا سال ۲۰۱۵ میلادی تولیدات نفتی غیر سنتی در جهان به روزانه ۳.۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید و این رقم تا سال ۲۰۳۵ تنها به 8.4 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت که از این مقدار ۶.۶ میلیون بشکه نفت در آمریکا و کانادا تولید خواهد شد.اما شیل ها چیستند و چگونه توانسته اند باعث شكست قیمت نفت و گاز در این روزها شوند.آیا تحلیل گران انرژی در سالهای گذشته پیشرفت فن آوری حوزه شیل را نادیده گرفته بودند؟ آیا از این پس باید سهمی از بازار عرضه نفت و گاز را به این نوع نفت و گاز اختصاص داد؟ در این گزارش به بررسی وجودی نفت جایگزین یا شیل اویل ها پرداخته شده است.تلاش 100 ساله برای فراورش شیل های نفتی
شیل های نفتی گروه متنوعی از سنگ ها هستند که منشا نفت هستند. مواد آلی موجود در آنها به علت اینکه در عمق کافی مدفون نشده هنوز به مرز پختگی و مهاجرت نرسیده است و نفتی تولید نمی کنند، ولی می‌توان در آزمایشگاه بوسیله حرارت دادن و تقطیر آنها، نفت را استخراج کرد که به این عمل پیرولیز گویند.
بطور کلی می توان گفت که شیل های نفتی عنوانی عمومی است که به گروهی از شیل های سیاه تا قهوه ای که غنی از مواد بیتومین هستند کروژن ، اطلاق می شود . کروژن موجود در شیل های نفتی می تواند در طی یک فرآیند شیمیایی همراه با حرارت به نفت تبدیل شود که در طی این فرآیند شیل تا دمای 450 – 500 درجه سانتیگراد بدون حضور هوا حرارت داده می شود که در طی این فرآیند کروژن به نفت تبدیل شده و جدا می شود .مقدار نفتی که می‌توان استخراج کرد از حدود 4 تا بیش از50 درصد وزن سنگ متغییر است، یعنی بین 10 و 150 گالن نفت در هر تن سنگ یا 50 تا 700 لیتر در هر هزار کیلوگرم است . از شیل های نفتی مرغوب حدود 130 لیتر نفت از هر تن بدست می آید. ذخایر قابل استحصال نفت از شیل های نفتی، بیش از 2000 میلیارد بشکه برآورد شده است که بیشترین آن در ایالات متحده آمریکا و آرژانتین است. بیش از 100 سال است که در مورد چگونگی استخراج و تبدیل کروژن به نفت خام بررسی و پژوهش انجام می شود.کشورهای اروپایی از قبیل سوئد ، فرانسه ، اسپانیا ، استونی ، آفریقای جنوبی و چین پیرامون ساخت فرآورده های مایع و گاز از کروژن پیشرفت هایی داشته اند.
نفت و گاز شیل نقش اوپک را کم رنگ می کند
در پانزدهمین اجلاس وزراتی مجمع کشورهای صادرکننده که سال گذشته در تهران برگزار شد، وزیر نفت ایران پشت پرده تهدید کشورهای دارنده ذخایر نفت و گاز طبیعی را فاش گفت. اینکه چرا در دهه اخیر قیمت‌های نفت عمدتاً بالا مانده‌اند. اینکه چرا مصرف‌کنندگان بزرگ دنیا قدم جدی ای برای پایین کشیدن قیمت نفت برنداشته اند. «از هم اکنون تا چند سال آینده نیازی نداریم که اوپک نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ قیمت‌های بالا برای نفت ایفا کند زیرا با توجه به سرمایه‌گذاری‌هایی که آمریکا برای توسعه منابع شیل گس و شیل اویل انجام داده خود به طور طبیعی این نقش را ایفا خواهد کرد و اجازه نمی‌دهد قیمت‌ها پایین بیاید زیرا سرمایه‌گذاری روی پروژه‌های آنها دچار ریسک خواهد شد.» این صریح‌ترین جمله‌ای است که از زبان یکی از وزرای نفتی اوپک درباره آینده این سازمان قدیمی بیان شده است. بزرگ ترین مصرف کننده انرژی جهان، سال‌هاست که با بالا نگه داشتن قیمت‌های نفت، تولید نفت و گازهای غیرمتعارف (شیل) را آغاز و اقتصادی کرده است. وزارت انرژی آمریکا در آخرین گزارش سالانه چشم‌انداز انرژی خود، در سناریویی خوش‌بینانه، تولید روزانه نفت شیل را سه تا پنج میلیون بشکه در 20 سال آینده برآورد کرده است. دانشگاه هاروارد اما، پا فراتر گذاشته و پیش‌بینی کرده است در پنج سال آینده روزانه 16 میلیون بشکه به تولید نفت آمریکا از نفت‌های شیل افزوده خواهد شد.
رقابت با تولیدات نفت و گاز شیل
یکی از دلایل توجیه‌کننده حمایت عربستان از کاهش قیمت نفت، استراتژی غیراقتصادی کردن تولیدات نفت شیل ایالات متحده است. زیرا تصور رایج بر این است که به علت بالا بودن بهای تمام شده نفت شیل، در صورت کاهش قیمت جهانی نفت، محصولات نفت و گاز شیل توان رقابتی خود را به علت قیمت بالای تولید از دست داده و در نتیجه مجبور به کاهش یا توقف در تولیدات خود خواهند شد و این فرصتی طلایی برای از میدان خارج کردن این رقیب نوظهور است. حال آنکه دقیقا بر خلاف این نظریه طبق جدیدترین تحلیل موسسه گلدمن ساکس به علت اینکه تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا به سرعت در حال کاهش هزینه‌های تولید محصولات خود هستند بنابراین میزان تولیدات شیل تحت تاثیر افت بهای نفت کاهش نخواهد یافت. به عبارت دیگر تولیدکنندگان نفت شیل از طریق کاهش شدید هزینه‌های تولید و با استفاده از میادین با هزینه‌های پایین‌تر خود را برای ادامه بازی کاهش قیمت نفت آماده نموده بنابراین چنانچه ادامه ارزان فروشی نفت منجر به خروج نفت شیل از گردونه رقابت جهانی نفت نگردد به قماری خطرناک برای تولیدکنندگان سنتی نفت و گاز و اعضای اوپک بدل خواهد شد و این زیانی دو سویه برای این کشورها خواهد بود. چراکه از یکسو بار کسری بودجه سنگین را به دوش کشیده‌اند و از سوی دیگر نتوانسته‌اند رقیب تازه وارد خود را از میدان به در کنند. البته در این میان عربستان سعودی به پشت گرمی ذخیره خارجی 750 میلیارد دلاری خود دست کم خیالش از وضعیت اقتصادی و کسری بودجه احتمالی چند سال آینده خود کمی راحت‌تر است ولی این مساله در مورد اقتصاد از هم پاشیده ونزوئلا که عنوان «بدترین مدیریت اقتصادی جهان» را یدک کشیده و با تورم سالانه 65 درصدی دست به گریبان بوده و به وارد کننده نفت از الجزایر تبدیل شده است و اقتصاد در مرز بحران روسیه و برخی دیگر از اعضای اوپک به راحتی قابل حل نبوده، شکل وخیمی خواهد داشت.
وسوسه های آمریكا برای سرمایه گذاری های عظیم
افت بیش از ٤٠ درصدی قیمت های جهانی نفت از تابستان تاکنون و همچنین مخالفت عربستان سعودی با کاهش تولید به منظور کمک به بازار، توجه همگانی را به صنعت شیل اویل آمریکا معطوف کرده است، صنعتی که پیش بینی می شود کاهش بهای نفت پس از چهار سال از رشد آن بکاهد. این در شرایطی است که انتظار می رفت با تشدید عرضه و کاهش قیمت از سوی کشورهای عربی و روسیه ، با غیر اقتصادی شدن نفت شیل ، تولید نفت شیل کاهش شدیدی یابد. اما برای كشوری چون ایالات متحده ، هزینه بالای استخراج نفت شیل ،مشكلات فناورانه و قیمت پایین نفت ،هیچ كدام مانعی در برابر وسوسه اكتشاف و استخراج منابع عظیم نفت شیل نبوده نیست. بدون منابع نفت شیل ، این كشور با بیش از 20 میلیارد بشكه ذخیره نفتی ، مقام 12 را پس از كشورهایی چون عربستان، ایران ، عراق ، روسیه و ... را دارد اما زمانی كه پای تمام منابع نفتی اعم از شیل و غیر آن به میان می آید ، ذخایر این كشور با افزایش 45 برابری به كمتر از هزار میلیارد بشكه رسیده و مقام اول را كسب خواهد كرد. این میزان تقریبا چهار برابر ذخایر عربستان است. در صورتی كه بدون نفت شیل، ذخایر این كشور 13 برابر كمتر از عربستان است. سازمان مدیریت اطلاعات انرژی آمریكا تخمین زده است كه ایالات متحده آمریكا توانسته از روسیه به عنوان دومین تولید كننده نفت و گاز جهان پیشی بگیرد. آژانس بین المللی انرژی كه به كشورهای مصرف كننده در زمینه انرژی مشاوره می دهد، در مورد «شوك عرضه» از طرف شیل نفت آمریكا گفته است: این عرضه می تواند موج عظیمی در بازار جهان ایجاد كند اما به عقیده این سازمان، تنها زمانی این هدف حاصل می شود كه با نفت خام كانادا پشتیبانی شود.
شیل، اقتدارسیاسی خاورمیانه را تغییر می‌دهد
هلگ لاند، مدیرعامل شرکت استات اویل نروژ نیز پیش تر گفته بود بعید به نظر می رسد شیل اویل ظرف ٢٠ تا ٢٥ سال آینده نقش چشمگیری در بازار انرژی اروپا ایفا کند.اگر مساله «شیل‌ها» یک تهدید برای سایر تولید کنندگان نفت و از محسوب شود باید این نکته را هم مدنظر داشت با توسعه شیل‌ها اقتدار سیاسی منطقه خاورمیانه تغییر خواهد کرد. شیوخ عرب دیگر اهرمی برای پیشبرد حرفهایشان در واشنگتن نخواهند داشت و آمریکا هم دیگر الزامی به حفظ امنیت حکام مادام‌العمر عرب نخواهد دید. نفت و گاز شیل چنان پیچیدگی‌ای در آینده کشورهای نفت‌خیز ایجاد کرده است که وزیر نفت عربستان با همراهی وزیر خارجه کهنه‌کارشان به واشنگتن بروند تا از دوستان آمریکایی‌شان مطمئن شوند که شیل‌ها خللی در آینده روابط‌شان ایجاد نخواهد کرد. توسعه نفت و گاز شیل، روابط بین‌الملل را متحول خواهد کرد.
توانایی نفت شیل در بازگشت به بازار
دنیل یرگین، نویسنده برنده جایزه پولیتزر، معتقد است که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به اشتباه فکر می کرد تولید شیل اویل آمریکا در صورت سقوط قیمت ها به زیر ٩٠ دلار برای هر بشکه می تواند سود آور نباشد. بازارهای نفتی ماه گذشته وارد رقابتی شدید شدند که دلیل آن افزایش حفاری شیل اویل در آمریکا و بالا رفتن تولید نفت این کشور همچنین زیاد شدن تولید نفت اوپک بود که با کاهش تقاضای نفت خام در بازارهای جهانی همزمان شد.
یرگین که در مراسم دهمین سالگرد سمپوزیوم انرژی دانشگاه کلمبیای آمریکا سخن می گفت، ادامه داد: یکی از تعجب برانگیز ترین نکته ها برای بسیاری این است که صنعت شیل اویل آمریکا به دلیل استفاده از فناوریهای روز و نیز بهره وری بالا، نرخ بازگشت پذیری بالایی دارد.سرعتی که شیل اویل آمریکا رشد می کند مطابق است با سرعتی که قیمت نفت خام کاهش می یابد.در پایان باید از آلکسی اولیوکایف وزیر توسعه اقتصادی روسیه نوشت كه در یك گفت و گو اعلام کرد: نقش نفت شیل در تعیین بهای نفت در بازار جهانی دست کم گرفته شده است. محاسبه روسیه درباره افزایش شدید تولید نفت در سطح جهانی در نتیجه تولید نفت شیل درست نبوده است. اولیوکایف استخراج نفت شیل را عامل مهم افزایش تولید نفت در بازارهای جهانی و سقوط بهای آن عنوان کرد.
* ماهنامه صنعت و توسعه بهمن 93
