به گزارش خبرگزاری دانا از ایسنا، 17 بهمن ماه 1388 بود که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری خبرنگاران رسانه های گروهی را به دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی دعوت کرد تا با اعطای نمادین چک‌های پژوهانه دانشجویان دکتری به روسای چهار دانشگاه تهران از سوی دکتر سلطانخواه - معاون علمی و فناوری رییس جمهور دولت دهم - طرح اعطای پژوهانه به دانشجویان که از مدتها قبل تبلیغات فراوانی پیرامون آن صورت گرفته بود آغاز شود.
دکتر سلطانخواه طی سخنانی در این مراسم که با حضور معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم و معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت برگزار شد با اشاره به نقش دانشجویان دکتری در تولید علم و توسعه تحقیقات در مراکز علمی و دانشگاهها اظهار داشت: برای این که دانشجویان دکتری نیز توفیقات علمی فراوانی حاصل کنند، باید از آنها حمایت کرد که این حمایت شامل دو جنبه حمایت از تحقیق و حمایت از خود دانشجو است. از این رو اعطای پژوهانه به دانشجو کمک می‌کند بدون دغدغه کار پژوهش خود را به خوبی پیش ببرد که شرط اصلی اعطای آن، پویایی و نشاط دانشجویان است و در تمامی رشته‌ها چه علوم انسانی و چه مهندسی به اجرا درمی‌آید. در این راستا، دست دانشگاه ها درخصوص نحوه هزینه‌کرد پژوهانه دانشجویان دکتری باز گذاشته شده است.
کلیات و اصول طرح اعطای پژوهانه به دانشجویان دکتری که به منظور ارتقای کیفیت رساله‌های دکتری در جهت انطباق با نیازهای اساسی کشور، حمایت از پژوهش‌های علمی بنیادی، کاربردی و بین رشته‌یی تقاضا محور و ماموریت گرا، گسترش نهضت تولید علم و حل مشکلات کشور، بسط عدالت در توزیع حمایت‌های علمی و پژوهشی و تقویت تسهیل حضور و تلاش تمام وقت دانشجویان دکتری در دستور کار معاونت علمی و فناوری دولت نهم قرار گرفته بود در مرداد ماه 1388 به وزارتین علوم، تحقیقات و فن‌آوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ابلاغ شد.
در ادامه برای عملیاتی شدن طرح، جلساتی راهبردی با حضور نمایندگان این وزارتخانه ها تشکیل و آیین نامه اجرایی طرح تدوین و نهایتا در 26 آبان ماه همان سال توسط دکتر سلطانخواه به وزرا ارائه و در آذرماه به دانشگاهها ابلاغ شد. عمده اطلاعات دانشجویان واجد شرایط تا بهمن ماه 88 اخذ، پایش و اصلاح شد و با اعطای نمادین چک‌های پژوهانه در 17 بهمن ماه اجرای رسمی آن آغاز شد.
طبق آیین نامه اجرایی، دانشجویان دکتری تمام وقت تمام دانشگاههای دولتی مجری آموزش رایگان با مجوز وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که پیشنهاد رساله (پروپوزال) آنها بر اساس ضوابط مربوطه مورد تایید استادان راهنما و گروه‌های آموزشی محل تحصیل قرار گرفته، مشمول دریافت پژوهانه رساله - به مبلغ پنج میلیون تومان - هستند که 35 درصد مبلغ پژوهانه پس از تصویب و تایید پیشنهاد رساله دکتری از سوی اساتید راهنما و گروه‌های آموزشی، 35 درصد پس از ارائه گزارش پیشرفت حداقل 50 درصدی از طرح پژوهشی و تایید اساتید راهنما و سرانجام قسط سوم پژوهانه پس از دفاع از پایان نامه و تایید اساتید راهنما پرداخت می‌شود.
پرداخت پژوهانه طی دو نوبت فراخوان در هر سال تقریبا تا پاییز 91 ادامه داشت و طی هفت دوره جمعا 78 میلیارد تومان پژوهانه به 17 هزار و 605 دانشجوی دکتری واجد شرایط اعطا شد. طبق آیین نامه اجرایی دانشجویانی واجد شرایط دریافت پژوهانه هستند که در استخدام یا مامور تحصیل از طرف دستگاهی نبوده و حقوقی از دستگاه دولتی یا خصوصی ای دریافت نکرده و تعهد کاری به دستگاه یا سازمانی نداشته باشند.
مهر ماه 1392 با استقرار دولت جدید و جایگزینی دکتر ستاری در معاونت علمی و فناوری، فراخوان هشتمین دوره اعطای پژوهانه رساله دکتری با پیگیری‌های رسانه‌یی در حالی اعلام شد که تغییر دولت حدود یک سال در اجرای این طرح وقفه ایجاد کرده بود.
طبق روال، وزارت علوم فراخوانی را به دانشگاهها ابلاغ کرد که طبق آن، شرایط دانشجویان مشمول و مهلت فرستادن اسامی افراد واجد شرایط به دانشگاهها اعلام شد. اما دانشگاههای مختلف، مهلت‌های متفاوتی را برای اعلام درخواست به دانشجویان ابلاغ کردند.
فروردین 93 زمزمه قطع پژوهانه تا آن جا بالا گرفت که دکتر احمدی، معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم در مصاحبه ای از احتمال کاهش یا محدود شدن پرداخت پژوهانه خبر داد و گفت: «سال گذشته با نشست‌هایی که در معاونت علمی داشتیم، توافق کردیم که اگر آنها اعتبارات مالی دارند با این فرم، کار تا پایان سال ادامه یابد. البته اطلاع ندارم معاونت علمی اعتباری برای پرداخت پژوهانه 93 اختصاص داده است یا خیر. اگر قرار باشد احیانا پرداخت پژوهانه متوقف شود باید برنامه‌ای توسط وزارت علوم در این زمینه طراحی شود.»
با توقف پرداخت پژوهانه دانشجویان دکتری، وزارت علوم در آبان ماه سال گذشته دستور العمل اعطای «وام ویژه دانشجویان دکتری تخصصی» را به دانشگاهها ابلاغ کرد.
بر اساس این دستورالعمل، این وام ویژه با اهدافی مشابه اعطای پژوهانه دکتری (حمایت از دوره های دکتری، کاهش دغدغه دانشجویان، ارتقاء بهره وری، بالابردن سطح کیفی تحصیل، بهره برداری بهتر از ظرفیت علمی نسل جوان به معاضدت با این دوره ها و افزایش انگیزه در جامعه دانشجویی) پرداخت می شود با این تفاوت که برخلاف پژوهانه بلاعوض نیست و دانشجویان ظرف سه سال پس از فراغت از تحصیل باید نسبت به بازپرداخت اقساطی آن اقدام کنند و از طرف دیگر از طریق صندوق رفاه دانشجویان و البته باز هم منحصرا به دانشجویان دکتری تخصصی روزانه دانشگاههای دولتی و پس از گذراندن امتحان جامع پرداخت می شود. بدین ترتیب دانشجویان دوره‌های شبانه که باید شهریه‌های سنگینی پرداخت کنند از هیچ حمایت مالی حتی در قالب وام برخوردار نیستند.
اعتبارات اجرای این طرح هم از محل ردیف های متمرکز صندوق رفاه دانشجویان و کمکهای معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و ... تأمین خواهد شد.
پرداخت وام فقط برای دوره پژوهشی(حداکثر 24 ماه) و شامل مبلغ 500 هزار تومان به ازای هر ماه برای تمام دانشجویان واجد شرایط و مبلغ 600 هزار تومان به ازای هر ماه برای دانشجویانی است که علاوه بر احراز شرایط این دستورالعمل موضوع رساله آنها کاربردی و تقاضا محور و مورد تأیید موسسه متقاضی/کارفرما باشد.
آن چه در دستورالعمل آیین نامه وام ویژه خودنمایی می کند شرایط دشواری است که برای اعطای وام در نظر گرفته شده و با توجه به مشغله شدید دانشجویان دکتری به نظر می رسد کمتر دانشجویی مجال و حوصله عبور از این هفت خوان شیرافکن را داشته باشد.
برخی شروط آیین نامه مشابه شرایط اعطای پژوهانه است مانند این شرط که تنها به آن دسته از دانشجویان روزانه دانشگاه های دولتی تعلق می‌گیرد که آزمون جامع را پشت سر گذاشته باشند و برخی اختصاصیِ این وام طراحی شده بود؛ مثل این بند که استاد راهنما در صورت عدم رضایت از پیشرفت کار دانشجو می تواند درخواست لغو اعطای وام را بنماید.
این سخت گیری ها در بندهایی دیگر بیش از پیش نمود می‌یابد مثلا بندی که بر احراز حضور تمام وقت دانشجو در دانشگاه با تأیید استاد راهنما و گروه آموزشی مربوطه تاکید دارد و دانشگاه ها بر اساس آن، بررسی درخواست دانشجویان متقاضی دریافت وام در گروه های آموزشی و دانشکده ها و پس از آن، تصویب در چند معاونت دانشگاه را در دستور کار قرار داده‌اند که پروسه‌ای زمان‌بر و فرسایشی است که گاه می‌تواند به کل دریافت وام را ملغی کند.
خوان دیگر معرفی دو ضامن معتبر جدای از ضامن‌هایی که در مقاطع قبلی مثل کارشناسی ارشد ضمانت پرداخت تسهیلات را عهده دار شده‌اند - است.
نکته دیگر، مشخص نبودن میزان وام پرداختی است که بر اساس دستورالعمل ابلاغ، تنها می‌توان دریافت که قرار است ماهیانه 500 هزار تومان (در صورت دارا بودن برخی شرایط ویژه، 600 هزار تومان) باشد و پرداخت آن از 24 ماه تجاوز نکند؛ اما هیچ جا اشاره نشده که مثلا اگر مشکلات گروه آموزشی و دانشکده، مانع از تصویب رساله دانشجویی در ترم پنجم شد، چگونه باید از حقوق آن دانشجو در بهره مند شدن از این وام دفاع کرد و اگر استاد، درخواست هایی خارج از روال از دانشجو داشته باشد و مجوز قطع پرداخت این وام را که در دستورالعمل به وی اعطا شده مستمسک قرار دهد، چطور؟
به ردیف این اشکالات، می توان موادی در دستورالعمل مانند این که «متقاضی موظف است هر شش ماه یک بار وضعیت پیشرفت تحصیلی خود را که مورد تأیید دانشگاه مربوطه باشد، گزارش نماید» را افزود که احتمالا تکرار همه مراحل پیموده شده برای دریافت وام در دانشگاه، آن هم هر شش ماه یک بار است.
البته به همه این موارد این را هم اضافه کنید که به رغم عبور از همه این مراحل هم ممکن است با توجه به قید اولویت‌ها، امتیازبندی و رتبه‌بندی متقاضیان براساس سابقه فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و موضوع رساله و منوط کردن پرداخت وام به تایید وزارت علوم - نه تأیید درخواست دانشجو در دانشگاه - سر آخر وامی هم به دانشجو داده نشود!
به گزارش ایسنا، صرف نظر از دشواری‌های عبور از هفت خوان «وام ویژه دانشجویان دکتری تخصصی»، همزمانی ابلاغ دستورالعمل اعطای این وام با توقف پرداخت پژوهانه دانشجوی دکتری این تلقی را که پرداخت این وام، بی سروصدا جایگزین پژوهانه‌ها شده را دامن زده با این حال ذوالفقار یزدان مهر، رییس صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم، خرداد ماه امسال در گفت‌و‌گو با خبرآنلاین در خصوص تسهیلات پرداختی به دانشجویان دکتری وزارت علوم گفت: دانشجویان دکتری طبق مقررات از دو نوع تسهیلات حمایتی برخوردار می‌شوند. یکی تسهیلات بلاعوض پژوهانه که پس از معرفی دانشگاه به وزارت علوم و انجام بررسی های لازم به مبلغ پنج میلیون تومان به ازاء هر دانشجوی دوره دکتری تخصصی که بورسیه یا متعهد دستگاه یا ارگان خاصی نباشند پرداخت می‌شود و دیگری، تسهیلات وام ویژه به دانشجویان دوره دکتری تخصصی که به دانشجویانی پرداخت می‌شود که از پژوهانه استفاده نکرده‌اند و بورس دستگاه و یا ارگان خاصی نیستند.
با این حال، مدیرکل دفترهماهنگی مراکز علمی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چند روز پیش در گفت‌و‌گو با ایسنا با تاکید بر این از این به بعد پژوهانه رساله دکتری از سوی معاونت علمی اعطا نمی‌شود، گفت: در هر سال فهرستی از دانشگاهها به معاونت علمی ارسال می‌شد و ما با کار کارشناسی اعتباراتی را در قالب پژوهانه اعطا می‌کردیم و این اقدام در حالی انجام می‌شد که چنین کاری در سطح معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نبوده است.
دکتر بای با بیان این که این معاونت طی هشت دوره 100 میلیارد تومان پژوهانه تخصیص داده است، تصریح کرد: با توجه به ماموریت‌ها و وظایف معاونت علمی اعطای این اعتبارات در معاونت علمی حذف و به صندوق رفاه دانشجویان واگذار شده تا به صورت وام به دانشجویان واگذار شود. البته به تعدادی از پایان‌نامه‌ها به صلاحدید ستادهای توسعه فناوری به صورت موردی پژوهانه اعطا می‌شود.
