آموزش و پرورش به عنوان سازمان مهم پرورش نیروی انسانی، نقش بسیار موثری در توسعه و تحول ایفا می کند و منشا بسیاری از تغییرهای اجتماعی است که در این ارتباط «حسین طالب زاده» مدیر کل آموزش و پرورش منطقه دو تهران در گفت و گوی تفصیلی با ایرنا به واکاوی ضرورت گسترش مقوله تحول و نوسازی در این نهاد با داشتن دانش فنی و تخصصی پرداخت.
به گزارش خبرگزاری دانا، تحول و دگرگونی در زندگی بشر به ویژه در حوزه تولید، ارتباطات، مبادله اطلاعات و نزدیک شدن اندیشه ملت های گوناگون، نوعی انگیزه اجتماعی پدید می آورد که می توان آن را نوسازی یا نوآوری نامید. این انگیزه در بسیاری از جوامع به خصوص کشورهای در حال توسعه، زمینه را برای اصطلاح های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از جمله نوسازی نظام آموزش و پرورش فراهم می کند و مردم این جامعه ها را درباره شرایط خویش و چگونگی تعلیم و تربیت فرزندان خود به اندیشه وا می دارد زیرا آموزش و پرورش کلید توسعه و پیشرفت همه جانبه جوامع در تمامی ابعاد است.
امروزه بسیاری از متفکران و متخصصان تعلیم و تربیت که نگاهی تازه در زمینه اصلاحات آموزشی دارند، براین باورند که برنامه ریزی برای تحول، نوسازی و بهتر شدن شرایط آموزش در واقع تجدید نظر اساسی در عملکرد گذشته و کنونی نظام آموزش و پرورش محسوب می شود زیرا در این صورت می‌توان با نگاهی نو و جامع عواملی را که سبب رکود فعالیت های فرهنگی و علمی شده و مشکل های کنونی نظام آموزش و پرورش را به دنبال داشته است، شناسایی کرد.
نوسازی باید از مرحله ای آغاز شود که آموزش دانش‌ها و مهارت های جدید و یادگیری عمیق‌تر را به دنبال داشته باشد. در واقع نخست باید مسیری را مشخص کرد که سیاست و عملکرد وزارت آموزش و پرورش کشور، برنامه ریزی ها و تعیین روش ها در آن جهت سیر کند. تعیین مقاصد عالی آموزش و پرورش و مشخص کردن هدف‌های کلی و آموزشی در نوسازی این نهاد شاید از ضروری‌ترین و دشوارترین اموری باشد که مسوولان نظام آموزش و پرورش با مشارکت صاحبنظران علوم انسانی به ویژه علوم تربیتی باید برای دستیابی به آن انجام دهند.
اهمیت این مهم سبب شد تا «اسحاق جهانگیری» معاون اول رییس جمهوری در آیین تودیع و معارفه وزیر آموزش و پرورش در 17 آبان سال جاری با اشاره بر اینکه نیازمند نوسازی همه جانبه در آموزش و پرورش هستیم، عنوان کند: هدف ما توسعه همه جانبه است که جز با توسعه منابع انسانی و سرمایه اجتماعی محقق نمی شود و این امر وابسته به ارتقای وضعیت آموزش و پرورش است و تنها کار دولت نیست.
وی با بیان اینکه آموزش و پرورش باید پاسخگوی نیازهای عصر دانایی باشد، گفت: با توجه به سرعت تحولات علمی؛ آموزش و پرورش باید توانایی پاسخگویی به نیازهای عصر دانایی را داشته باشد.
جهانگیری بر ضرورت تامین زندگی شرافتمندانه برای معلمان تاکید کرد و بیان داشت: سرمایه گذاری در آموزش و پرورش را نباید هزینه جاری تلقی کنیم چون هر پولی که اینجا هزینه می شود به عنوان سرمایه کشور به حساب آمده و هیچ سرمایه ای بالاتر از تقویت منابع انسانی نیست.
ضرورت توجه به نوسازی و تحول در آموزش و پرورش، نقش اثرگذار این مقوله را در جامعه نشان می دهد. مسوولان امر و دولتمردان می توانند با برنامه ریزی مناسب در این مسیر به اهداف مطلوب در این عرصه دست یابند و با تخصیص منابع و امکانات لازم و با بهبود زیرساخت ها؛ یاری بخش توسعه و پیشرفت در این وزارتخانه مهم باشند.
لزوم توجه به مقوله نوسازی و تحول در آموزش و پرورش و راهکارهای موجود در این زمینه سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «حسین طالب زاده» مدیرکل آموزش و پرورش منطقه دو تهران و استاد دانشگاه فرهنگیان به گفت و گو بپردازد.
** مدرسه مهمترین نهاد اجتماعی در تمامی جوامع است
طالب زاده، نهاد مدرسه را در تمامی جوامع دارای اهمیت بالایی دانست و گفت: مدرسه، حکومت و خانواده از ابتدای خلقت بشر به عنوان اصلی ترین نهادهایی هستند که نیازهای اولیه انسان را برآورده می کنند و هرگاه گروه و فکری در جامعه به مدرسه اهمیت نداده، دچار مشکل و تزلزل شده اند. جوامعی که به دنبال پیشرفت هستند بایستی مدرسه را که مهم ترین نهاد اجتماعی، تربیتی و آموزشی به شمار می رود، به منظور تربیت صحیح دانش آموزان در تمامی ابعاد تقویت کنند. آموزش و پرورش با ارزشمندترین حوزه برای سرمایه گذاری کشور به شمار می رود و باید برای توسعه، بیشترین توجه معطوف به آن شود. در واقع پیشرفت جوامع، نشانه برخورداری از آموزش و پرورشی کارآمد و توانمند است که در جهت رفع نیازهای جامعه گام برمی دارد.
** نوسازی در آموزش و پرورش ارتباطی مستقیم با توسعه جامعه دارد
مدیرکل آموزش و پرورش منطقه دو تهران با اشاره به سخنان معاون اول رییس جمهوری مبنی بر اینکه ارتباط صحیح میان جامعه، مدرسه و دولت تاثیری مستقیم بر توسعه کشور دارد، اظهار داشت: کشورهای غربی برای اینکه به پیشرفت دست یابند، برخی از ارزش های فرهنگی خود را تغییر دادند، گرچه این تحول مستلزم مدت زمان طولانی بود اما در جریان این نوسازی، نهادهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز به صورت بنیادین متناسب با ظرفیت های خویش دچار تغییر شدند تا در طول این فرایند، سطح رفاه جامعه هم ارتقا یابد.
سیاستمدارانی که در حوزه آموزش و پرورش فعالیت دارند، باید توجه ویژه ای به مدرسه داشته باشند و ابعاد مختلف اهمیت آن را درک کنند و برای توسعه انسانی بایستی از امکانات موجود، بیشترین استفاده را برای نوسازی این نهاد مهم آموزشی ببرند. هماهنگی محیطی دیگر عاملی است که هم آموزش و پرورش و هم سیاستمداران این وزارتخانه باید به آن اهمیت دهند. این سازمان، منشا تغییرها و نوآوری های اجتماعی در جامعه محسوب می شود و تغییر در آن به معنای انجام دادن کارها و برنامه ها به گونه ای متفاوت و با توجه به گستردگی و تنوع موجود در ساختار اجتماعی جامعه است، این تحول ها و نوآوری ها باید تعادلی و از ایستایی و ثبات دور باشند.
نظام آموزشی یک محیط درونی دارد، به عنوان مثال می توان از ارتباط آموزش و پرورش با معلمان و اولیا نام برد و دارای یک محیط بیرونی مانند فضای دیجتالی، اقتصاد و تغییرهای اجتماعی به شمار می رود که بایستی این نهاد بتواند با هر دو محیط یک ارتباط ارگانیک داخلی و بیرونی داشته باشد اما آموزش و پرورش کشور هنوز به خوبی نتوانسته است به طور جدی و کامل خود را با این موضوع هماهنگ سازد و همین امر سبب فرسودگی و از میان رفتن کارایی نهاد مربوطه می شود.
سیاستمداران باید بکوشند تا بیش از پیش اهمیت این نهاد را درک کنند و همکاری لازم را به صورت عملیاتی با آموزش و پرورش شکل دهند. برای نمونه می توان از عملیاتی کردن برنامه توسعه تخصیص بودجه نام برد. در وزراتخانه آموزش و پرورش، ظرفیت ها بسیار کافی و فوق العاده زیاد است، به همین جهت بایستی متناسب با تغییرهای فرهنگی و تکنولوژی به اندیشه تحول در این نهاد اندیشید. تغییر در محتوای کتاب های درسی، استخدام معلمان و هماهنگی با عصر تکنولوژی در این وزارتخانه ضروری است و باید راه حلی برای بررسی در این زمینه به طور اساسی ارایه شود.
** انتقال ارزش ها یکی از کارکردهای اصلی مدرسه است
وی با یادآوری اینکه مدرسه می تواند ارزش های نظام آموزش و پرورش را تغییر دهد، بیان داشت: یکی از کارکردهای مهم این نهاد انتقال ارزش ها است زیرا این مقوله ها از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. آموزش و پرورش یک نظام بزرگ و پیچیده ای محسوب می شود که بخش های آن باید با هم همخوانی داشته باشند و از سیاستگذاری منسجم و متناسبی برخوردار باشد. اینک با ورود سیستم های دیجیتالی به فضای های آموزشی کار این نهاد بسیار سخت و پیچیده شده است زیرا به سرعت عملکرد آن، تجزیه و تحلیل می شود و بایستی با سیاست های خاص، از ارزش های نو در کنار ارزش های کهنه اما کارآمد استفاده کند و با به کار گرفتن خلاقیت ها، دگرگونی اجتماعی را به طور غیر مستقیم انجام دهد تا در کنار نوآوری سبب ایجاد مقاومت بخش هایی از جامعه نشود.
نظام آموزش و پرورش و عناصر سازنده آن را نمی توان به طور کلی تغییر داد و برنامه های جدید و روش های کلی را جایگزین آن کرد، زیرا این عناصر به هم پیوسته اند و بر روی هم تاثیر متقابل دارند و با نهادهای دیگر اجتماع از ارتباطی نزدیک برخوردار هستند و اگر تنها تقلید از الگو های دیگر جوامع باشد نه تنها نتیجه ای مطلوب یعنی نوسازی و بازسازی به دست نمی آید بلکه سردرگمی های تازه ای هم شکل می گیرد که ترمیم آن ها بسیار دشوار است.
باید دانست، تلاش همه جانبه مسوولان و تصمیم گیران حوزه آموزش و پرورش و رسانه ها متناسب با پیشرفت دنیا سبب نوسازی در این نهاد مهم اجتماعی می شود.
** مدرسه بایستی تولیدکننده اندیشه باشد
طالب زاده با بیان مشکل های موجود در این وزارتخانه، تصریح کرد: علی اصغر فانی وزیر سابق آموزش و پرورش یکی از باتجربه ترین افراد در آموزش و پرورش بود و تلاش های فراوانی در مسیر حل مسایل این نهاد انجام داد اما با برقراری ارتباط مطلوب با جامعه و پاسخگویی مناسب به مردم در جهت ارایه خدمات، متمرکز عمل نکردن و با همراهی کردن بدنه این نهاد با کل مجموعه می توانست به نتیجه های بهتری در دوره تصدی خویش بر این وزارتخانه دست یابد. آموزش و پرورش باید به طرف غیر متمرکز شدن پیش برود و به مدرسه ها اجازه تولید فکر بدهد و وزارتخانه بر این روند نظارت داشته باشد. بروز رسانی مدرسه ها و همگام شدن با فضای دیجیتال سبب شده است تا در مدت زمان کوتاه و به سرعت با تکنولوژی حاکم بر فرهنگ جامعه همراه شویم و از پتانسیل های موجود در این نهاد برای نوسازی استفاده شود تا تغییرها بر روی افکار عمومی نیز تاثیر بگذارد. نگاه وزیر جدید به این نهاد بایستی غیر متمرکز و در بحث فضای دیجیتال بسیار دقیق و قوی باشد، متناسب با تکنولوژی روز دنیا حرکت کند و این مستلزم داشتن گروهی منسجم است که تحول و ضرورت نوسازی در بدنه وزارتخانه را درک کنند.
** توسعه همه جانبه از ارکان مهم نوسازی و تحول در آموزش و پرورش است
این استاد دانشگاه، بزرگ شدن مشکلات آموزش و پرورش را نشان دهنده نیاز به نوسازی و تحول دانست و افزود: سخنان اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری درباره مشکلات عدیده آموزش و پرورش به صورت کلی نشان از تحول جدی و نوسازی در این نهاد است. در برخی از بانک ها منابع مالی آموزش و پرورش به طور روزانه در حدود 10 میلیارد تومان در حال گردش است و بدین صورت بانک ها می توانند به این نهاد کمک های مختلفی ارایه دهند اما این امر صورت نپذیرفته و دلیل آن نبود اقتصاددانانی کاردان در این نهاد است. آموزش و پرورش یک نهاد میان رشته ای به شمار می رود، به همین جهت بایستی متخصصان دیگر رشته ها نیز در نوسازی آن همراه شوند.
نباید به آموزش و پرورش به عنوان نهادی نگریست که تنها نیازمند افرادی است که در حوزه علوم تربیتی تخصص دارند، در حالی که در این نهاد ضرورت وجود جامعه شناس، روانشناس، اقتصاددان نیز احساس می شود.
** با تولید محتوای مناسب، فضای دیجیتال را سالم کنیم
طالب زاده ضرورت استفاده از فضای دیجیتال را در مدرسه ها مهم دانست و گفت: در برابر بهره وری از فضای دیجیتالی در مدرسه ها در کشور دو موضع وجود دارد که یک پذیرش و دیگری نفی آن است. در واقع باید احساس ضرورت استفاده از فضای دیجیتال به گونه ای باشد که مقاومت ها با این پدیده کم شود.
باید دانست، مقوله ای به نام قدرت نرم که مبتنی بر تولید اطلاعات در فضای دیجیتال است بسیار دیده می شود، به همین جهت باید تولید محتوای الکترونیکی در آموزش و پرورش را بسیار زیاد کنیم. اگر یک آموزگار در مدرسه بتواند به اندازه ظرفیت خودش تولید محتوای مطلوب کند این فضا از هر گونه آسیبی به دور خواهد ماند و دیگر نیازی نیست که از تولیدهای دیگر کشورها بهره ببریم و حتی بر روی آثار فرهنگی آنها نیز تاثیر گذار خواهیم بود. در بحث ضرورت نوسازی، آموزش و پرورش باید با آموزش عالی ارتباطی قوی و تنگاتنگی برقرار و ابعاد این نوسازی را برای مردم تبیین کند. اینکه گفته شود در کدام فضاهای آموزشی دچار اشکال هستیم و نوسازی در آن جا بسیار ضروری است یکی دیگر از اقدام های موثر به شمار می رود. اطلاع رسانی و آگاه ساختن افکار عمومی از نوسازی در این نهاد، مهمترین بحث در این زمینه محسوب می شود.
** آموزش و پروش باید فرایند محور باشد
این استاد دانشگاه با اشاره به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و مقوله فرایند محوری اظهار داشت: آموزش و پرورش کشور با توجه به سند تحول بنیادین باید تحول پذیر و فرهنگی محور باشد. یعنی فرایندمحوری بایستی به مهارت منجر شود. آموزش و پرورش پتانسیل های زیادی در جهت رفاه کارکنان خود دارد اما استفاده از این امکانات به نحو صحیح مستلزم یک تفکر اقتصادی است. یکی از مشکلات اساسی معلمان بحث تکریم و رفاه آنان به شمار می رود که با برداشتن قانون های دست و پاگیر در این زمینه شاهد رضایتمندی این قشر خواهیم بود. با یاری جستن از افرادی که بر فعالیت های اقتصادی به خوبی اشراف دارند، با کمترین منابع موجود، بایستی بهترین استفاده را از همین میزان توان داشت و نباید تنها به سودآوری فکر کرد بلکه باید به ارایه خدمات همراه با تکریم پرداخت.
** دستاوردهای آموزش و پرورش در دولت یازدهم
مدیر کل آموزش و پرورش منطقه دو تهران با اشاره به دستاوردهای دولت تدبیر و امید در آموزش و پرورش، گفت: دولت کنونی با وجود تمامی مشکلات اقتصادی و کاهش درآمدها، دستاوردهای بسیار خوبی برای کشور داشته و نخستین موضوعی که دولت یازدهم از زمان شروع به کار در آموزش و پرورش با آن روبه رو بوده تغییر در نظام آموزشی است. در دوره ابتدایی به دلیل شش ساله شدن این مقطع، فاصله سنی میان دانش‌آموزان کلاس اول و ششم زیاد محسوب می شود که این سبب مشکلات تربیتی و رفتاری می‌شود. افزایش 20 درصدی معلمان در این مقطع بدون در نظر گرفتن بار مالی آن بسیار پیچیده و سخت بود. یکی از مشکلات اقتصادی این دولت در وزارت آموزش و پرورش، تامین مالی این نهاد به شمار می رفت که آن هم به دلیل کاهش قیمت نفت و نبود فضای لازم آموزشی با بحران هایی همراه شد. ساماندهی فضای آموزشی در شهرهای بزرگ بسیار پیچیده و با مشکلات عدیده ای همراه بوده که وزارت آموزش و پرورش با تمام ضعف ها و مشکل هایی که دارد در قیاس با دولت قبل بسیار موفق عمل کرده است.
** نوسازی و تحول در بخش های آموزش و پرورش در جهت ارتقای کیفیت است
وی در ادامه به بحث توسعه منابع انسانی در این نهاد اشاره کرد و بیان داشت: توسعه منابع انسانی در آموزش و پرورش بحث معلمان، کادر آموزشی در مدرسه ها و تعلیم و تربیت دانش آموزان است. این نکته مهمی محسوب می شود که نسبت معلمان به کادرهای اجرایی در سازمان ها و وزارتخانه مربوطه نسبت به آموزگاران به صورت دو به یک است که این یکی از معضل های آن به شمار می رود که بایستی در جهت برطرف کردن این مشکل گام برداشت. کوچک کردن اداره های این نهاد یکی دیگر از بهترین راه ها برای توسعه این نهاد محسوب می شود. همچنین با بهره گیری از نیروهای جوان در کنار افراد با تجربه می توان به کارآیی و عملکرد بالایی دست یافت و این یکی دیگر از ابعاد نوسازی است که باید در دولت تدبیر و امید به آن اهتمام ویژه ای شود.
** پاشنه آشیل دولت ها، نبود فضای ارتباطی کارآمد است
طالب زاده صندوق ذخیره فرهنگیان را یک شرکت بزرگ اقتصادی دانست و گفت: این صندوق یک شرکت بزرگ اقتصادی برای فرهنگیان است که بایستی در راستای سودآوری فرهنگیان حرکت کند. این مرکز بایستی فعالیت های خود را به گونه ای انتخاب کند که بهره وری بالایی داشته باشد اما نبود ارتباط صحیح و کارآمد رسانه ای در این صندوق با قشر فرهنگیان و جامعه باعث شد تا این مشکل بزرگ به وجود آید. در واقع وجود یک روابط عمومی قوی به منظور یک فعالیت اقتصادی ضروری است و با تمرکز در فضای ارتباطی می تواند به این مهم دست یابد.
باید دانست پاشنه آشیل دولت ها در جهان، استفاده نکردن مطلوب از فضاهای ارتباطی است. دولت موبایلی از جمله پدیده های مدرن و جدید به شمار می رود که افراد به وسیله گوشی های همراه تمامی کارهای روزمره خویش را اداره می کنند و به عنوان مثال می توان از شرکت مردم در سرشماری نفوس و مسکن نام برد که مردم ایران برای نخستین بار در طول تاریخ به یک تکنولوژی ارتباطی و دیجیتالی پاسخ مثبت دادند. وزارتخانه ای همچون آموزش و پرورش که یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین نهادها در اجتماع به شمار می رود نباید به استفاده از فضای مجازی و تکنولوژی بی تفاوت باشد و باید مشکلات خود را بازگو کند تا هم مسوولان و هم افکار عمومی نسبت به آن آگاهی یابند زیرا در غیر این صورت در هنگام شکل گیری یک معضل و آشکار شدن آن، جامعه با غافل گیری روبرو می شود.
