آخرین برگ از هفته کتاب؛
هفته کتاب(24 آبان تا یکم آذر) در حالی به پایان می رسد که بسیاری از کارشناسان بر ضرورت اضافه شدن کتاب به سبد فرهنگی خانواده ها تاکید دارند اما هر کسی برای این کار معتقد به راه و روشی است.
به گزارش خبرگزاری دانا امروز آخرین روز از هفته کتاب را در حالی پشت سر می گذرایم که میلیون ها دلباخته حسینی در حال بازگشت از بزرگترین اجتماع بشری هستند که در گرداگر کربلای معلی شکل گرفت و عاشقان حسینی با پای پیاده فاصله نجف تا کربلا را با یاد اربعین حسینی طی کردند.
شاید انعکاس اخبار این اجتماع میلیونی باعث شد تا کمتر از هفته کتاب سخن به میان بیاید ولی بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر تلاش کردند تا در ترویج مطالعه و کتابخوانی به عنوان یک معروف وظیفه خود را انجام دهند و شاید همین راهپیمایی جهانی یکی از فرصت هایی است که برای گرم کردن بازار مطالعه و کتاب.
سیدرضا صالحی امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که اخیرا ردای وزارت را به تن کرده ولی صبغه فرهنگی او به مدیریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی برمی گردد، معتقد است: جامعه فعال، پویا، زنده و امیدوار با کتاب انس و الفتی عمیق دارد.
او کتاب را همچون گلی می داند که بر درخت روح بزرگان اندیشه می‌روید و مهمترین تغذیه ذهن انسان ها را شکل داده و تداوم حیات جامعه را تضمین می‌کند.
صالحی طی یادداشتی از برگزاری هفته کتاب به عنوان فرصتی مغتنم برای بهره گرفتن از عطر و بوی دل انگیز فضیلت و دانایی یاد کرد تا اهالی فضل و دانش و علاقه مندان عرصه فرهنگ چند روزی در این فضای پر رایحه تنفس کنند و اینگونه با تلاش همگانی، کتاب جایگاه اصلی خود را در جامعه بازیابد و کتابخوانی به یک عادت مستمر در زندگی ما تبدیل شود.
وی به سخنی از رهبر معظم انقلاب در این زمینه اشاره کرد که «باید کتابخوانی به سنت رایج مردم تبدیل شود» و تاکید کرد: باید سهم فرهنگ و محصولات فرهنگی مفید را در سبد خانوار افزایش دهیم. اکنون این سهم نحیف و ناچیز است و ما باید آن را فربه کنیم.
البته علیرضا مختارپور دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کشور معتقد است که فرهنگ مطالعه و کتابخوانی افزایش یافته و او این مطلب را در آیین تجلیل از کتابداران برتر کشور در نخستین روز از آغاز هفته کتاب بیان کرد.
از طرف دیگر سیدعباس صالحی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به خبرنگار ایرنا گفت: باید تلاش کرد سرانه کتابخوانی را ارتقا داد و از سوی دیگر باید جلوی آمار غیررسمی مطالعه در کشور را گرفت.
وی با بیان اینکه برخی مواقع آمار اسفباری از حوزه مطالعه در کشور اعلام می شود که اساسا درست نیست، اظهار داشت: باید اینگونه بیان کرد که از بابت تاریخ تمدن و فرهنگ کهن ایرانیان، حوزه مطالعه در ایران در آن حد و اندازه نیست و مطالب حاشیه ای در این زمینه را صحیح به جامعه اطلاع رسانی کرد.
به هرحال پایین یا بالا بودن آمار مطالعه در وظیفه ما برای ترویج کتابخوانی تاثیری ندارد و همانگونه که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته باید راه هایی را برای اضافه کردن کتاب به سبد خانوار پیدا کنیم تا فرهنگ مطالعه افزایش یابد.
یکی از راه های ترویج مطالعه را می توان در به دست گرفتن کتاب دنبال کرد. برخی افراد هنگام خروج از منزل یا محل کار و یا در هر فرصتی یک کتاب با خود برمی دارند تا اگر چند دقیقه وقت خالی داشتند، از مطالعه چند صفحه بی بهره نباشند.
اگر شما هم نظاره گر مسافران مترو و اتوبوس باشید و یا در اداره و نهادی منتظر انجام کار خود باشید، کمتر کسی را می بینید که کتاب به دست یا مشغول مطالعه باشد ولی تا دلتان بخواهد، افرادی را می بینید که سرگرم تلفن همراه خود هستند.
حجت الاسلام سیدمهدی خاموشی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی جزو آن دسته از کارشناسان و صاحبنظرانی است که معتقد است هیچ چیز جای کتاب را نمی گیرد، حتی شبکه های مجازی و اینترنت.
این پژوهشگر مذهبی از عجین شدن کتاب در زندگی به عنوان یک فرهنگ یاد کرد و به خبرنگار ایرنا گفت: کسانی که اهل مطالعه هستند، در هر فرصتی به مطالعه می پردازند. یعنی در اوقات فراغت، هنگام غذا خوردن و یا حتی قبل از خواب و در سفر نیز با خود کتاب دارند.
شاید ما هم از آن دسته افراد باشیم که از به دست گرفتن کتاب در معابر عمومی و مطالعه آن در خیابان و مترو خجالت بکشیم و ترجیح بدهیم تا خود را با گوشی موبایل سرگرم کنیم ولی هنوز هستند کسانی که برای یادگیری از هر فرصت و زمانی استفاده می کنند تا از قافله علم عقب نیفتند.
یکی از این افراد که امروزه کمتر هم پیدا می شود، حجت الاسلام سیدجواد بهشتی است، اهل تبلیغ و نویسندگی و البته از اهالی کاشان است.
گفت و گو با خدا، فرهنگنامه نماز برای کودکان و نوجوانان، خاطران حجت الاسلام محسن قرائتی، شیوه های دعوت به نماز، درسنامه تربیتی دعوت، همراه با نماز، 400 سخن پیرامون نماز، نگاهی به زیارت عاشورا و عبادت احرار از جمله کتاب های این اندیشمند کوشاست.
اگرچه متولد 1333 است ولی گویی گرد و غبار سختی های روزگار و سختکوشی هایش توازنی میان محاسن سفید و عمامه مشکی اش ایجاد کرده و گرمی کلام و لبخند همیشگی اش، جذابیتی برای همنشین شدن با او فراهم می کند.
فرصتی دست داد تا با بهشتی در باغ کتاب گشتی بزنیم و سخنان وی را از حال و روزگار امروز کتاب به ویژه کتاب های دینی بشنویم.
خودش می گوید تاکنون 10 هزار جلد کتاب خوانده که در حدود هزار جلد از این کتاب ها را در صف های نانوایی و مترو و اتوبوس مطالعه کرده است.
بهشتی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: در دهه 60 که روزگار کوپن و صف های کوپنی رونق داشت، کتاب های بسیاری را در صفوف اجناس کوپنی خوانده ام.
البته کتابخوانی بهشتی از دوران جوانی در هر کوی و برزن او را شهره محل کرده بود. یعنی مردم محل او را اهل کتاب، نه آن اهل کتاب، می دانستند و حتی اگر بدون لباس روحانیت در محل رفت و آمد داشت، باز هم می گفتند «حاج آقای کتاب به دست آمد» و با ذوق و شوق دوره جوانی برای خودش کتابخوانی سیار به راه انداخته بود که این کتابخانه خلاصه می شد در 100 کتاب که در یک ساک سفید و زیبا قرار داشت و به سراغ جوانان همسایه می رفت و ضمن بحث و گفت وگو با آنان در باره مسائل مختلف، بهانه ای پیدا می کرد تا کتابی را به آنان امانت داده و هفته بعد دوباره به سراغشان رفته و کتابی دیگر می داد و امروز نیز راه اندازی چنین کتابخانه هایی به ویژه در مناطق محروم و روستایی بسیار راهگشاست.
گفت و گویمان به راه های ترویج مطالعه در میان مردم به ویژه جوانان کشید و حاج آقا در ابتدا از نقاط قوت و خوبی های امروز کتاب به ویژه کتاب های دینی سخن گفت که چقدر پیشرفت داشته ایم.
بهشتی از پژوهش های جدید در کتاب های دینی تعریف کرد و گفت که امروزه نگاه ها و قالب های جدید در کتاب های مذهبی به چشم می خورد که مسائل روز و نیازهای جوانان و حتی شبهات را مورد پژوهش و بررسی قرار می دهند در حالی که در دهه های گذشته این گونه نبود.
او از نقاط ضعف کتاب به شکل و ظاهر آن اشاره کرد و گفت کسانی که گشتی در نمایشگاه های کتاب اروپا می زنند از شکل و قیافه آن خیلی تعریف می کنند. یعنی از حروفچینی و طرح جلد بگیر تا نوع کاغذ و جنس آن.
بهشتی مشکل بسته بندی زعفران را چاشنی استدلالاتش کرد و گفت: اگرچه در تولید زعفران مقام اول را در جهان داریم ولی اسپانیا با هنر بسته بندی توانسته در سکوی بزرگترین صادرکننده زعفران در جهان بایستد و در کتاب نیز اینگونه ایم.
او در صحبت هایش از غنای محتوای کتاب های دینی سخن گفت که گاهی با عرضه نامناسب دیده نمی شود. مثلا برخی از این کتاب ها هنوز با حروفچینی 40 سال پیش چاپ می شود و یا کاغذ نامرغوب همان مشکل نخ نمای قدیمی است.
از بهشتی خواستم چند نکته درباب ترویج کتابخوانی بگوید که به صدا و سیما اشاره کرد و گفت: نخبگان، ورزشکاران و هنرمندان و بزرگانی که بیشتر در دید مردم هستند از علاقه خود به کتاب سخن بگویند و بگویند آخرین کتابی که خوانده اند چه بوده است.
البته به گفته بهشتی بسیاری از نخبگان ما کتاب می خوانند ولی وقتی در رسانه حاضر می شوند از کتاب کمتر سخن می گویند و نمی گویند که به مطالعه و کتاب خواندن خود افتخار می کنند.
بهشتی سفارش کرد تا در کنار هر تشویقی، کتاب هم اهدا شود. یعنی اگر قرار است یک کشاورز نمونه، یک استاد و معلم نمونه و یا هنرمندی را تشویق کنیم در کنار جوایز نقدی کتابی مناسب نیز به او هدیه دهیم.
او گریزی هم به طرح عیدانه کتاب زد که موفقیت های چشمگیری داشته ولی معتقد است هنوز در ابتدای کار هستیم و باید چنین طرح هایی استمرار یابد.
بهشتی گفت که برخی افراد و به ویژه جوانان برای فرار از مطالعه بهانه گیری هایی می کنند و مثلا می گویند حوصله مطالعه نداریم ولی وظیفه ما این است که آنان را به مطالعه علاقه مند کنیم و به عبارت دیگر با درنظر گرفتن نیازهای واقعی کودکان و جوانان، قطعه های زیبا از کتاب های مفید را برای آنان بخوانیم و فضایی را برای آنان مهیا کنیم.
معرفی کتاب از دیگر خواسته های این پژوهشگر مذهبی بود که امروزه می تواند در مراکز دینی و عمومی جای خود را باز کند.
بهشتی از مساجد به عنوان یکی از ظرفیت هایی یاد کرد که در این زمینه می تواند بسیار موثر باشد و ماه مبارک رمضان و ماه های محرم و صفر را موقعیت های بی نظیری دانست که در اختیار مسئولان فرهنگی و هیات های مذهبی است.
او که سال ها افتخار ستایشگری اهل بیت(ع) را در مناسبت ها و مراسم های دینی داشته و به قول خودش روضه خوان هیات ها بوده، کمتر در مساجد و هیات ها دیده که کسی بلند شود و در هیات و مسجد کتابی جدید و مفید را به نمازگزاران یا هیاتی ها معرفی کرده باشد.
اگر به گفته بهشتی صد هزار هیات مذهبی در سطح کشور داشته باشیم که در ماه های محرم و صفر خیمه عزای حسینی را برپا می کنند و دل های عزاداران را با اشک ریختن بر مصیبت های امام حسین(ع) صیقل می دهند، بهتر می توان به این ظرفیت دینی پی برد که چه زمینه مناسبی برای معرفی کتاب های دینی و کتابخوان کردن مردم و به ویژه جوانان وجود دارد.
به همین دلیل بهشتی از دست اندرکاران هیات های مذهبی خواست که جدیدترین کتاب ها را در مناسبت های مختلف به مردم معرفی کنند و در ماه های عزای حسینی به معرفی کتاب هایی درباره زندگی و اهداف سیدالشهدا(ع) و اخلاق آن حضرت و یا ویژگی های یاران امام حسین(ع) بپردازند که تاکنون صدها کتاب در این زمینه نوشته شده است.
بهشتی پا را فراتر گذاشت و از زیارتگاه ها، ایستگاه های اتوبوس و مترو و حتی تالارهای عروسی نام برد و گفت که چه اشکالی دارد مسئولان تالارها با ذوق و هنر خود یک قفسه کوچک و زیبا درست کنند و کتاب هایی مربوط به مسائل خانواده مانند آئین همسرداری و تربیت فرزند را در آن بچینند تا میهمانانی که در مراسم عروسی حضور دارند، تورقی بزنند و حتی مسئولان تالارها بعضی از این کتاب ها را به عروس و داماد هدیه بدهند.
ایجاد کتابخانه های کوچک در مجتمع های بزرگ و کوچک از دیگر پیشنهادهای بهشتی بود که این مجتمع ها به دید این کارشناس مذهبی یک ظرفیت بسیار بزرگ و نهفته به شمار می رود و از طریق مدیران این مجتمع ها و ساختمان ها می توان به اندازه یک شهر کوچک ارتباط برقرار کرد و یک کتابخانه مختصر راه اندازی کرد.
این پژوهشگر مذهبی برای معرفی کتاب به فضای مجازی هم متوسل شد و از آن به عنوان یک ظرفیتی بزرگ یاد کرد که فضای خوبی را در مناسبت های مختلف در اختیار کاربران قرار می دهد که از جمله این مناسبت ها می توان به اعیاد و جشن های مذهبی و همچنین مناسبت های ملی و انقلابی مانند دفاع مقدس اشاره کرد.
بهشتی گفت که چقدر خوب است در این فضای مجازی بخش هایی از کتاب های مفید در ایام میلاد و شهادت ائمه معصومین منتشر شود تا شاید برخی از این طریق به تهیه چنین کتاب هایی علاقه مند شوند.
آخرین نکته ای که می توان از این نویسنده مذهبی یاد کرد موضوع تمرکز بر کتابخوانی در دوره ابتدایی است که تعبیری از روایت نبوی است که فرمود یادگیری در سنین کودکی همچون حکاکی کردن بر روی سنگ است و نیز یادآور این شعر که «چنین گفت پیغمبر راستگوی ز گهواره تا گور دانش بجوی».
بهشتی گفت: اگر کودکان از دوره کودکی به مطالعه عادت کنند، این عادت تا آخر عمر ادامه پیدا خواهد کرد و این موضوع به مدرسه برمی گردد و گرچه کتابخانه در مدارس وجود دارد ولی گاهی کتابدار نداریم و یا کتابدار مدرسه از محتوای آنها اطلاعی ندارد و بهترین کتاب ها را نمی شناسد تا بتواند به دیگران معرفی کند.
بازنشر ادبیات به زبان روز از ضرورت هایی است که بسیاری از صاحبنظران بر آن تاکید می کنند تا کتاب به سبد کالای خانواده ها راه پیدا کند.
حجت الاسلام سیدمسعود پورسیدآقایی با استناد به آخرین آیه از سوره ضحی «و اما بنعمه ربک فحدث» گفت: قرآن تاکید دارد که نعمت های الهی را باید بیان کرد و لازم است که بیان نعمت های پروردگار با زبان نو باشد و ترویج کتاب و ادبیات دینی با زبان نسل امروز ضروری است. وی گریزی به دنیای تجارت زد که چگونه برای فروش شکلات و محصولات خوراکی به بسته بندی های جدید رو می آورند و مردم نیز از آن استقبال می کنند و اظهار داشت: در عرصه نشر نیز باید متون کتاب ها را با شکل های زیبا و متنوع ارائه داد و صد البته نویسندگان مذهبی نیز باید از یک طرف افرادی مسلط به علوم دینی باشند و از طرف دیگر مطالب دینی را در قالب های مختلف و برای مخاطبان متنوع بنویسند.
وی از تنظیم روایات دینی در قالب داستان های کوتاه، داستان های بلند و رمان به عنوان نمونه ای از نحوه ارائه مطالب دینی به زبان روز یاد کرد و گفت: ممکن است یک نویسنده فقط به بیان کرامتی از امام رضا(ع) اکتفا کند ولی نویسنده ای دیگر با پرداختی زیبا همان روایت را در قالب یک داستان به تصویر بکشد.
حجت الاسلام خاموشی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی بر انتشار کتاب های کوتاه، داستانی و رمان تاکید دارد. چون تولید چنین کتاب هایی را باعث استقبال مردم می داند و لذا وی در مراسم رونمایی از 110 کتاب هزار تومانی که از سوی مصطفی رحماندوست و برخی هنرمندان و نویسندگان ترتیب یافته بود، شرکت کرد و این حرکت فرهنگی را به عنوان نمادی از کتاب‌های خوش‌دست و خوش‌خوان برشمرد که از سوی انتشارات شکوفه و با همکاری انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده بود.
از میان پژوهشگران برخی سخن از ضرورت تجدیدنظر در کتاب های دینی می زنند. چرا که سبب رونق مطالعات مذهبی می شود.
حجت الاسلام محمدرضا حشمتی معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به خبرنگار ایرنا گفت: تجدیدنظر در ادبیات و ساختار کتاب های دینی را برای رونق گرفتن مطالعات مذهبی و گرایش بیشتر جوانان به فرهنگ مطالعه ضروری است. چون برخی فکر می کنند کتاب دینی را می توان به هر شکلی نوشت، در حالی که اینگونه نیست و نثر بسیاری از کتاب های دینی معمولا مناسب نیست.
وی از ضرورت همطرازی کتاب های دینی با مبانی علمی از نظر مخاطب سنجی، نوع نگارش، ویراستاری و سایر نکات مربوط به چاپ سخن گفت و افزود: کتاب های دینی باید با چاپی زیبا ارائه شود و باید با استفاده از نثری مناسب و همچنین تصاویر زیبا در جذب نسل جدید بکوشیم.
حشمتی، یکی از دلایل ماندگاری کتاب های برخی بزرگان همچون استاد شهید مرتضی مطهری را استفاده از نثر مناسب دانست و گفت: البته کتاب های دینی مشتری خود را دارد ولی درمجموع باید گفت تالیف، سختی های خاص خود را دارد و کتاب های بزرگانی مانند شهید مطهری به دلیل نثر و ساختار خوب همچنان خواندنی و جذاب است.
وی تجدیدنظر در علمی بودن، ادبیات و ساختار کتاب های دینی را ضروری دانست و گفت: نباید اینگونه فکر کنیم که با سخت نویسی و استفاده از کلمات سنگین، علامه می شویم و اگر علامه هم باشیم، نوشتن چنین کتاب هایی دردی از مردم دوا نمی کند و حتی اگر نمی توانیم روان بنویسیم، از هنر ویرایشگران استفاده کنیم.
این پژوهشگر مذهبی با اشاره به ضرورت درنظر گرفتن اولویت ها در نوشتن کتاب های دینی گفت: برخی هنوز نمی دانند چه چیزی مورد نیاز است. مثلا سبک زندگی اسلامی یک اولویت است، ولی پرداختن به برخی مسائل مانند نظرات مختلف مراجع در احکامی که مردم کمتر به آن دچار می شوند هیچ ضرورتی ندارد که در قالب کتاب های مختلف منتشر می شود درحالی که شبهات بسیاری برای جوانان مطرح است که می توان به آن ها پاسخ داد.
وی همچنین از اولویت بندی موضوع های اجتماعی و مورد نیاز مردم برای انتشار کتاب های دینی سخن گفت و افزود: نوشتن کتاب هایی درباره مسائل اجتماعی با نثر جدید که به اصلاح اخلاق و رفتار جامعه بیانجامد از مهمترین کارهایی است که در این حوزه نیازمند آن هستیم.
حشمتی به عنوان نمونه در باب اقتصاد مقاومتی گفت: یکی از موضوع های مهم در این زمینه مساله قناعت است که باید در قالب کتاب هایی با متن های زیبا و داستان های متنوع و حتی شعر، فرهنگ قناعت را در جامعه ترویج کرد و مردم با خواندن این کتاب ها به صورت عملی با آن آشنا شده و رعایت کنند.
وی افزود: برخی تصور می کنند اقتصاد مقاومتی و قناعت به معنای کم خوردن است در حالی که با تبیین فرهنگ اقتصاد اسلامی می توان ثابت کرد که مصرف مواد آرایشی، مصرف بی رویه بنزین، تجمل گرایی و مسائلی که امروز در جامعه با آن رو به رو هستیم، در واقع با روح اسلام و اقتصاد مقاومتی منافات دارد.
امسال اهالی فرهنگ برای اولین بار نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را در شهر آفتاب تجربه کردند و برخی کارشناسان و صاحبنظران در بیست و نهمین نمایشگاه کتاب در این زمینه نظراتی را بیان کردند.
برخی نویسندگان معتقدند لذت کشف و حس کنجکاوی در کودک و نوجوان را می توان با ارائه متون جدید زنده کرد.
سیدعلی کاشفی خوانساری در نشست بازنگری در کتاب های دینی کودک و نوجوان در نمایشگاه کتاب گفت: ادبیات دینی کودک و نوجوان به مرحله اشباع کاذب رسیده و با ارائه متون جدید می توان لذت کشف و حس کنجکاوی کودکان و نوجوانان را زنده کرد.
وی افزود: اگر کسی بتواند درباره موضوع های تکراری به شیوه ای جدید و پویا دست یابد و برای کودکان سخن بگوید، لذت کشف و پاسخ به حس کنجکاوی کودکان نیز اشباع خواهد شد.
کاشفی استفاده از تجربیات کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان را در این زمینه بسیار مفید دانست و گفت: گاهی به قدری در سیطره مباحث نظری قرار می گیریم که مقهور مفاهیم غربی یا داخلی می شویم و نتیجه را فراموش می کنیم در حالیکه بر اساس تجربیات خودمان می توانیم این کارکردها را با توجه به فرهنگ ملی و بومی استخراج کنیم.
برخی نیز آسیب شناسی درحوزه کودک را ضامن تولید آثار بهتر در این زمینه می دانند که از جمله این کارشناسان می توان به نظرات مجتبی دماوندی استاد دانشگاه شهید بهشتی استناد کرد.
دماوندی گفت: آسیب شناسی در این حوزه باید به گونه ای باشد که منجر به تولید آثار بهتر دینی شود و مخاطب یعنی کودک و نوجوان آن را بپذیرد. البته بازنگری در ادبیات دینی کودک و نوجوان باید به همراه نقد باشد.
وی افزود: صدها نفر درباره زندگی ائمه(ع) کتاب نوشته اند ولی اکثر این آثار با تکیه بر منابع متاخر بوده در حالی که منابع دست اول در این زمینه نقش مهمی دارد و چنین کتاب هایی به صورت بازنویسی مطرح می شود و ریشه های عمیق تاریخی مورد توجه نویسندگان قرار نمی گیرد.
این سفارش رهبر معظم انقلاب در سال 74 را فراموش نکنیم که از تمامی خانواده‌های ایرانی خواستند تا فرزندان خود را به کتابخوانی تشویق کنند و با کاستن از هزینه‌های مربوط به خرید وسایل تجملاتی، به خرید کتاب برای فرزندان خود اهمیت بیشتری بدهند و در سال 90 در دیدار مسوولان کتابخانه ها و کتابداران از تنبلی در خواندن کتاب به عنوان یکی از بدترین و پرخسارت ترین تنبلی ها یاد کردند.
شاید انعکاس اخبار این اجتماع میلیونی باعث شد تا کمتر از هفته کتاب سخن به میان بیاید ولی بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر تلاش کردند تا در ترویج مطالعه و کتابخوانی به عنوان یک معروف وظیفه خود را انجام دهند و شاید همین راهپیمایی جهانی یکی از فرصت هایی است که برای گرم کردن بازار مطالعه و کتاب.
سیدرضا صالحی امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که اخیرا ردای وزارت را به تن کرده ولی صبغه فرهنگی او به مدیریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی برمی گردد، معتقد است: جامعه فعال، پویا، زنده و امیدوار با کتاب انس و الفتی عمیق دارد.
او کتاب را همچون گلی می داند که بر درخت روح بزرگان اندیشه می‌روید و مهمترین تغذیه ذهن انسان ها را شکل داده و تداوم حیات جامعه را تضمین می‌کند.
صالحی طی یادداشتی از برگزاری هفته کتاب به عنوان فرصتی مغتنم برای بهره گرفتن از عطر و بوی دل انگیز فضیلت و دانایی یاد کرد تا اهالی فضل و دانش و علاقه مندان عرصه فرهنگ چند روزی در این فضای پر رایحه تنفس کنند و اینگونه با تلاش همگانی، کتاب جایگاه اصلی خود را در جامعه بازیابد و کتابخوانی به یک عادت مستمر در زندگی ما تبدیل شود.
وی به سخنی از رهبر معظم انقلاب در این زمینه اشاره کرد که «باید کتابخوانی به سنت رایج مردم تبدیل شود» و تاکید کرد: باید سهم فرهنگ و محصولات فرهنگی مفید را در سبد خانوار افزایش دهیم. اکنون این سهم نحیف و ناچیز است و ما باید آن را فربه کنیم.
البته علیرضا مختارپور دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کشور معتقد است که فرهنگ مطالعه و کتابخوانی افزایش یافته و او این مطلب را در آیین تجلیل از کتابداران برتر کشور در نخستین روز از آغاز هفته کتاب بیان کرد.
از طرف دیگر سیدعباس صالحی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به خبرنگار ایرنا گفت: باید تلاش کرد سرانه کتابخوانی را ارتقا داد و از سوی دیگر باید جلوی آمار غیررسمی مطالعه در کشور را گرفت.
وی با بیان اینکه برخی مواقع آمار اسفباری از حوزه مطالعه در کشور اعلام می شود که اساسا درست نیست، اظهار داشت: باید اینگونه بیان کرد که از بابت تاریخ تمدن و فرهنگ کهن ایرانیان، حوزه مطالعه در ایران در آن حد و اندازه نیست و مطالب حاشیه ای در این زمینه را صحیح به جامعه اطلاع رسانی کرد.
به هرحال پایین یا بالا بودن آمار مطالعه در وظیفه ما برای ترویج کتابخوانی تاثیری ندارد و همانگونه که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفته باید راه هایی را برای اضافه کردن کتاب به سبد خانوار پیدا کنیم تا فرهنگ مطالعه افزایش یابد.
یکی از راه های ترویج مطالعه را می توان در به دست گرفتن کتاب دنبال کرد. برخی افراد هنگام خروج از منزل یا محل کار و یا در هر فرصتی یک کتاب با خود برمی دارند تا اگر چند دقیقه وقت خالی داشتند، از مطالعه چند صفحه بی بهره نباشند.
اگر شما هم نظاره گر مسافران مترو و اتوبوس باشید و یا در اداره و نهادی منتظر انجام کار خود باشید، کمتر کسی را می بینید که کتاب به دست یا مشغول مطالعه باشد ولی تا دلتان بخواهد، افرادی را می بینید که سرگرم تلفن همراه خود هستند.
حجت الاسلام سیدمهدی خاموشی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی جزو آن دسته از کارشناسان و صاحبنظرانی است که معتقد است هیچ چیز جای کتاب را نمی گیرد، حتی شبکه های مجازی و اینترنت.
این پژوهشگر مذهبی از عجین شدن کتاب در زندگی به عنوان یک فرهنگ یاد کرد و به خبرنگار ایرنا گفت: کسانی که اهل مطالعه هستند، در هر فرصتی به مطالعه می پردازند. یعنی در اوقات فراغت، هنگام غذا خوردن و یا حتی قبل از خواب و در سفر نیز با خود کتاب دارند.
شاید ما هم از آن دسته افراد باشیم که از به دست گرفتن کتاب در معابر عمومی و مطالعه آن در خیابان و مترو خجالت بکشیم و ترجیح بدهیم تا خود را با گوشی موبایل سرگرم کنیم ولی هنوز هستند کسانی که برای یادگیری از هر فرصت و زمانی استفاده می کنند تا از قافله علم عقب نیفتند.
یکی از این افراد که امروزه کمتر هم پیدا می شود، حجت الاسلام سیدجواد بهشتی است، اهل تبلیغ و نویسندگی و البته از اهالی کاشان است.
گفت و گو با خدا، فرهنگنامه نماز برای کودکان و نوجوانان، خاطران حجت الاسلام محسن قرائتی، شیوه های دعوت به نماز، درسنامه تربیتی دعوت، همراه با نماز، 400 سخن پیرامون نماز، نگاهی به زیارت عاشورا و عبادت احرار از جمله کتاب های این اندیشمند کوشاست.
اگرچه متولد 1333 است ولی گویی گرد و غبار سختی های روزگار و سختکوشی هایش توازنی میان محاسن سفید و عمامه مشکی اش ایجاد کرده و گرمی کلام و لبخند همیشگی اش، جذابیتی برای همنشین شدن با او فراهم می کند.
فرصتی دست داد تا با بهشتی در باغ کتاب گشتی بزنیم و سخنان وی را از حال و روزگار امروز کتاب به ویژه کتاب های دینی بشنویم.
خودش می گوید تاکنون 10 هزار جلد کتاب خوانده که در حدود هزار جلد از این کتاب ها را در صف های نانوایی و مترو و اتوبوس مطالعه کرده است.
بهشتی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: در دهه 60 که روزگار کوپن و صف های کوپنی رونق داشت، کتاب های بسیاری را در صفوف اجناس کوپنی خوانده ام.
البته کتابخوانی بهشتی از دوران جوانی در هر کوی و برزن او را شهره محل کرده بود. یعنی مردم محل او را اهل کتاب، نه آن اهل کتاب، می دانستند و حتی اگر بدون لباس روحانیت در محل رفت و آمد داشت، باز هم می گفتند «حاج آقای کتاب به دست آمد» و با ذوق و شوق دوره جوانی برای خودش کتابخوانی سیار به راه انداخته بود که این کتابخانه خلاصه می شد در 100 کتاب که در یک ساک سفید و زیبا قرار داشت و به سراغ جوانان همسایه می رفت و ضمن بحث و گفت وگو با آنان در باره مسائل مختلف، بهانه ای پیدا می کرد تا کتابی را به آنان امانت داده و هفته بعد دوباره به سراغشان رفته و کتابی دیگر می داد و امروز نیز راه اندازی چنین کتابخانه هایی به ویژه در مناطق محروم و روستایی بسیار راهگشاست.
گفت و گویمان به راه های ترویج مطالعه در میان مردم به ویژه جوانان کشید و حاج آقا در ابتدا از نقاط قوت و خوبی های امروز کتاب به ویژه کتاب های دینی سخن گفت که چقدر پیشرفت داشته ایم.
بهشتی از پژوهش های جدید در کتاب های دینی تعریف کرد و گفت که امروزه نگاه ها و قالب های جدید در کتاب های مذهبی به چشم می خورد که مسائل روز و نیازهای جوانان و حتی شبهات را مورد پژوهش و بررسی قرار می دهند در حالی که در دهه های گذشته این گونه نبود.
او از نقاط ضعف کتاب به شکل و ظاهر آن اشاره کرد و گفت کسانی که گشتی در نمایشگاه های کتاب اروپا می زنند از شکل و قیافه آن خیلی تعریف می کنند. یعنی از حروفچینی و طرح جلد بگیر تا نوع کاغذ و جنس آن.
بهشتی مشکل بسته بندی زعفران را چاشنی استدلالاتش کرد و گفت: اگرچه در تولید زعفران مقام اول را در جهان داریم ولی اسپانیا با هنر بسته بندی توانسته در سکوی بزرگترین صادرکننده زعفران در جهان بایستد و در کتاب نیز اینگونه ایم.
او در صحبت هایش از غنای محتوای کتاب های دینی سخن گفت که گاهی با عرضه نامناسب دیده نمی شود. مثلا برخی از این کتاب ها هنوز با حروفچینی 40 سال پیش چاپ می شود و یا کاغذ نامرغوب همان مشکل نخ نمای قدیمی است.
از بهشتی خواستم چند نکته درباب ترویج کتابخوانی بگوید که به صدا و سیما اشاره کرد و گفت: نخبگان، ورزشکاران و هنرمندان و بزرگانی که بیشتر در دید مردم هستند از علاقه خود به کتاب سخن بگویند و بگویند آخرین کتابی که خوانده اند چه بوده است.
البته به گفته بهشتی بسیاری از نخبگان ما کتاب می خوانند ولی وقتی در رسانه حاضر می شوند از کتاب کمتر سخن می گویند و نمی گویند که به مطالعه و کتاب خواندن خود افتخار می کنند.
بهشتی سفارش کرد تا در کنار هر تشویقی، کتاب هم اهدا شود. یعنی اگر قرار است یک کشاورز نمونه، یک استاد و معلم نمونه و یا هنرمندی را تشویق کنیم در کنار جوایز نقدی کتابی مناسب نیز به او هدیه دهیم.
او گریزی هم به طرح عیدانه کتاب زد که موفقیت های چشمگیری داشته ولی معتقد است هنوز در ابتدای کار هستیم و باید چنین طرح هایی استمرار یابد.
بهشتی گفت که برخی افراد و به ویژه جوانان برای فرار از مطالعه بهانه گیری هایی می کنند و مثلا می گویند حوصله مطالعه نداریم ولی وظیفه ما این است که آنان را به مطالعه علاقه مند کنیم و به عبارت دیگر با درنظر گرفتن نیازهای واقعی کودکان و جوانان، قطعه های زیبا از کتاب های مفید را برای آنان بخوانیم و فضایی را برای آنان مهیا کنیم.
معرفی کتاب از دیگر خواسته های این پژوهشگر مذهبی بود که امروزه می تواند در مراکز دینی و عمومی جای خود را باز کند.
بهشتی از مساجد به عنوان یکی از ظرفیت هایی یاد کرد که در این زمینه می تواند بسیار موثر باشد و ماه مبارک رمضان و ماه های محرم و صفر را موقعیت های بی نظیری دانست که در اختیار مسئولان فرهنگی و هیات های مذهبی است.
او که سال ها افتخار ستایشگری اهل بیت(ع) را در مناسبت ها و مراسم های دینی داشته و به قول خودش روضه خوان هیات ها بوده، کمتر در مساجد و هیات ها دیده که کسی بلند شود و در هیات و مسجد کتابی جدید و مفید را به نمازگزاران یا هیاتی ها معرفی کرده باشد.
اگر به گفته بهشتی صد هزار هیات مذهبی در سطح کشور داشته باشیم که در ماه های محرم و صفر خیمه عزای حسینی را برپا می کنند و دل های عزاداران را با اشک ریختن بر مصیبت های امام حسین(ع) صیقل می دهند، بهتر می توان به این ظرفیت دینی پی برد که چه زمینه مناسبی برای معرفی کتاب های دینی و کتابخوان کردن مردم و به ویژه جوانان وجود دارد.
به همین دلیل بهشتی از دست اندرکاران هیات های مذهبی خواست که جدیدترین کتاب ها را در مناسبت های مختلف به مردم معرفی کنند و در ماه های عزای حسینی به معرفی کتاب هایی درباره زندگی و اهداف سیدالشهدا(ع) و اخلاق آن حضرت و یا ویژگی های یاران امام حسین(ع) بپردازند که تاکنون صدها کتاب در این زمینه نوشته شده است.
بهشتی پا را فراتر گذاشت و از زیارتگاه ها، ایستگاه های اتوبوس و مترو و حتی تالارهای عروسی نام برد و گفت که چه اشکالی دارد مسئولان تالارها با ذوق و هنر خود یک قفسه کوچک و زیبا درست کنند و کتاب هایی مربوط به مسائل خانواده مانند آئین همسرداری و تربیت فرزند را در آن بچینند تا میهمانانی که در مراسم عروسی حضور دارند، تورقی بزنند و حتی مسئولان تالارها بعضی از این کتاب ها را به عروس و داماد هدیه بدهند.
ایجاد کتابخانه های کوچک در مجتمع های بزرگ و کوچک از دیگر پیشنهادهای بهشتی بود که این مجتمع ها به دید این کارشناس مذهبی یک ظرفیت بسیار بزرگ و نهفته به شمار می رود و از طریق مدیران این مجتمع ها و ساختمان ها می توان به اندازه یک شهر کوچک ارتباط برقرار کرد و یک کتابخانه مختصر راه اندازی کرد.
این پژوهشگر مذهبی برای معرفی کتاب به فضای مجازی هم متوسل شد و از آن به عنوان یک ظرفیتی بزرگ یاد کرد که فضای خوبی را در مناسبت های مختلف در اختیار کاربران قرار می دهد که از جمله این مناسبت ها می توان به اعیاد و جشن های مذهبی و همچنین مناسبت های ملی و انقلابی مانند دفاع مقدس اشاره کرد.
بهشتی گفت که چقدر خوب است در این فضای مجازی بخش هایی از کتاب های مفید در ایام میلاد و شهادت ائمه معصومین منتشر شود تا شاید برخی از این طریق به تهیه چنین کتاب هایی علاقه مند شوند.
آخرین نکته ای که می توان از این نویسنده مذهبی یاد کرد موضوع تمرکز بر کتابخوانی در دوره ابتدایی است که تعبیری از روایت نبوی است که فرمود یادگیری در سنین کودکی همچون حکاکی کردن بر روی سنگ است و نیز یادآور این شعر که «چنین گفت پیغمبر راستگوی ز گهواره تا گور دانش بجوی».
بهشتی گفت: اگر کودکان از دوره کودکی به مطالعه عادت کنند، این عادت تا آخر عمر ادامه پیدا خواهد کرد و این موضوع به مدرسه برمی گردد و گرچه کتابخانه در مدارس وجود دارد ولی گاهی کتابدار نداریم و یا کتابدار مدرسه از محتوای آنها اطلاعی ندارد و بهترین کتاب ها را نمی شناسد تا بتواند به دیگران معرفی کند.
بازنشر ادبیات به زبان روز از ضرورت هایی است که بسیاری از صاحبنظران بر آن تاکید می کنند تا کتاب به سبد کالای خانواده ها راه پیدا کند.
حجت الاسلام سیدمسعود پورسیدآقایی با استناد به آخرین آیه از سوره ضحی «و اما بنعمه ربک فحدث» گفت: قرآن تاکید دارد که نعمت های الهی را باید بیان کرد و لازم است که بیان نعمت های پروردگار با زبان نو باشد و ترویج کتاب و ادبیات دینی با زبان نسل امروز ضروری است. وی گریزی به دنیای تجارت زد که چگونه برای فروش شکلات و محصولات خوراکی به بسته بندی های جدید رو می آورند و مردم نیز از آن استقبال می کنند و اظهار داشت: در عرصه نشر نیز باید متون کتاب ها را با شکل های زیبا و متنوع ارائه داد و صد البته نویسندگان مذهبی نیز باید از یک طرف افرادی مسلط به علوم دینی باشند و از طرف دیگر مطالب دینی را در قالب های مختلف و برای مخاطبان متنوع بنویسند.
وی از تنظیم روایات دینی در قالب داستان های کوتاه، داستان های بلند و رمان به عنوان نمونه ای از نحوه ارائه مطالب دینی به زبان روز یاد کرد و گفت: ممکن است یک نویسنده فقط به بیان کرامتی از امام رضا(ع) اکتفا کند ولی نویسنده ای دیگر با پرداختی زیبا همان روایت را در قالب یک داستان به تصویر بکشد.
حجت الاسلام خاموشی رئیس سازمان تبلیغات اسلامی بر انتشار کتاب های کوتاه، داستانی و رمان تاکید دارد. چون تولید چنین کتاب هایی را باعث استقبال مردم می داند و لذا وی در مراسم رونمایی از 110 کتاب هزار تومانی که از سوی مصطفی رحماندوست و برخی هنرمندان و نویسندگان ترتیب یافته بود، شرکت کرد و این حرکت فرهنگی را به عنوان نمادی از کتاب‌های خوش‌دست و خوش‌خوان برشمرد که از سوی انتشارات شکوفه و با همکاری انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده بود.
از میان پژوهشگران برخی سخن از ضرورت تجدیدنظر در کتاب های دینی می زنند. چرا که سبب رونق مطالعات مذهبی می شود.
حجت الاسلام محمدرضا حشمتی معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به خبرنگار ایرنا گفت: تجدیدنظر در ادبیات و ساختار کتاب های دینی را برای رونق گرفتن مطالعات مذهبی و گرایش بیشتر جوانان به فرهنگ مطالعه ضروری است. چون برخی فکر می کنند کتاب دینی را می توان به هر شکلی نوشت، در حالی که اینگونه نیست و نثر بسیاری از کتاب های دینی معمولا مناسب نیست.
وی از ضرورت همطرازی کتاب های دینی با مبانی علمی از نظر مخاطب سنجی، نوع نگارش، ویراستاری و سایر نکات مربوط به چاپ سخن گفت و افزود: کتاب های دینی باید با چاپی زیبا ارائه شود و باید با استفاده از نثری مناسب و همچنین تصاویر زیبا در جذب نسل جدید بکوشیم.
حشمتی، یکی از دلایل ماندگاری کتاب های برخی بزرگان همچون استاد شهید مرتضی مطهری را استفاده از نثر مناسب دانست و گفت: البته کتاب های دینی مشتری خود را دارد ولی درمجموع باید گفت تالیف، سختی های خاص خود را دارد و کتاب های بزرگانی مانند شهید مطهری به دلیل نثر و ساختار خوب همچنان خواندنی و جذاب است.
وی تجدیدنظر در علمی بودن، ادبیات و ساختار کتاب های دینی را ضروری دانست و گفت: نباید اینگونه فکر کنیم که با سخت نویسی و استفاده از کلمات سنگین، علامه می شویم و اگر علامه هم باشیم، نوشتن چنین کتاب هایی دردی از مردم دوا نمی کند و حتی اگر نمی توانیم روان بنویسیم، از هنر ویرایشگران استفاده کنیم.
این پژوهشگر مذهبی با اشاره به ضرورت درنظر گرفتن اولویت ها در نوشتن کتاب های دینی گفت: برخی هنوز نمی دانند چه چیزی مورد نیاز است. مثلا سبک زندگی اسلامی یک اولویت است، ولی پرداختن به برخی مسائل مانند نظرات مختلف مراجع در احکامی که مردم کمتر به آن دچار می شوند هیچ ضرورتی ندارد که در قالب کتاب های مختلف منتشر می شود درحالی که شبهات بسیاری برای جوانان مطرح است که می توان به آن ها پاسخ داد.
وی همچنین از اولویت بندی موضوع های اجتماعی و مورد نیاز مردم برای انتشار کتاب های دینی سخن گفت و افزود: نوشتن کتاب هایی درباره مسائل اجتماعی با نثر جدید که به اصلاح اخلاق و رفتار جامعه بیانجامد از مهمترین کارهایی است که در این حوزه نیازمند آن هستیم.
حشمتی به عنوان نمونه در باب اقتصاد مقاومتی گفت: یکی از موضوع های مهم در این زمینه مساله قناعت است که باید در قالب کتاب هایی با متن های زیبا و داستان های متنوع و حتی شعر، فرهنگ قناعت را در جامعه ترویج کرد و مردم با خواندن این کتاب ها به صورت عملی با آن آشنا شده و رعایت کنند.
وی افزود: برخی تصور می کنند اقتصاد مقاومتی و قناعت به معنای کم خوردن است در حالی که با تبیین فرهنگ اقتصاد اسلامی می توان ثابت کرد که مصرف مواد آرایشی، مصرف بی رویه بنزین، تجمل گرایی و مسائلی که امروز در جامعه با آن رو به رو هستیم، در واقع با روح اسلام و اقتصاد مقاومتی منافات دارد.
امسال اهالی فرهنگ برای اولین بار نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را در شهر آفتاب تجربه کردند و برخی کارشناسان و صاحبنظران در بیست و نهمین نمایشگاه کتاب در این زمینه نظراتی را بیان کردند.
برخی نویسندگان معتقدند لذت کشف و حس کنجکاوی در کودک و نوجوان را می توان با ارائه متون جدید زنده کرد.
سیدعلی کاشفی خوانساری در نشست بازنگری در کتاب های دینی کودک و نوجوان در نمایشگاه کتاب گفت: ادبیات دینی کودک و نوجوان به مرحله اشباع کاذب رسیده و با ارائه متون جدید می توان لذت کشف و حس کنجکاوی کودکان و نوجوانان را زنده کرد.
وی افزود: اگر کسی بتواند درباره موضوع های تکراری به شیوه ای جدید و پویا دست یابد و برای کودکان سخن بگوید، لذت کشف و پاسخ به حس کنجکاوی کودکان نیز اشباع خواهد شد.
کاشفی استفاده از تجربیات کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان را در این زمینه بسیار مفید دانست و گفت: گاهی به قدری در سیطره مباحث نظری قرار می گیریم که مقهور مفاهیم غربی یا داخلی می شویم و نتیجه را فراموش می کنیم در حالیکه بر اساس تجربیات خودمان می توانیم این کارکردها را با توجه به فرهنگ ملی و بومی استخراج کنیم.
برخی نیز آسیب شناسی درحوزه کودک را ضامن تولید آثار بهتر در این زمینه می دانند که از جمله این کارشناسان می توان به نظرات مجتبی دماوندی استاد دانشگاه شهید بهشتی استناد کرد.
دماوندی گفت: آسیب شناسی در این حوزه باید به گونه ای باشد که منجر به تولید آثار بهتر دینی شود و مخاطب یعنی کودک و نوجوان آن را بپذیرد. البته بازنگری در ادبیات دینی کودک و نوجوان باید به همراه نقد باشد.
وی افزود: صدها نفر درباره زندگی ائمه(ع) کتاب نوشته اند ولی اکثر این آثار با تکیه بر منابع متاخر بوده در حالی که منابع دست اول در این زمینه نقش مهمی دارد و چنین کتاب هایی به صورت بازنویسی مطرح می شود و ریشه های عمیق تاریخی مورد توجه نویسندگان قرار نمی گیرد.
این سفارش رهبر معظم انقلاب در سال 74 را فراموش نکنیم که از تمامی خانواده‌های ایرانی خواستند تا فرزندان خود را به کتابخوانی تشویق کنند و با کاستن از هزینه‌های مربوط به خرید وسایل تجملاتی، به خرید کتاب برای فرزندان خود اهمیت بیشتری بدهند و در سال 90 در دیدار مسوولان کتابخانه ها و کتابداران از تنبلی در خواندن کتاب به عنوان یکی از بدترین و پرخسارت ترین تنبلی ها یاد کردند.
