صنعت پالایشی کشور همانند سایر بخش های صنعت نفت پس از پیروزی انقلاب اسلامی روندی رو به رشد داشته به طوری که علاوه بر راه اندازی طرح های پالایشی جدید و افزایش ظرفیت پالایشگاه های قدیم، تولید پنج فرآورده اصلی نیز 2.5 برابر شده است.
به گزارش خبرگزاری دانا،تاریخ پر فراز و نشیب صنعت پالایش نفت در ایران به یک قرن پیش و همزمان با آغاز به کار پالایشگاه آبادان در سال 1912 میلادی بازمی گردد.
ظرفیت تصفیه پالایشگاه های کشور در ابتدای انقلاب، یک میلیون و 200 هزار بشکه در روز بود که پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب، هم اکنون با فعالیت 9 پالایشگاه با ظرفیت پالایشی یک میلیون و 850 هزار بشکه در روز در رتبه دوازدهم جهان قرار دارد و وارث تجربه ای بزرگ در صنعت پالایش است.
صنعت پالایشگاه نفت یک واحد صنعتی است که در آن نفت خام به مواد مفیدتری مانند بنزین، سوخت جت، سوخت دیزل، گاز مایع شده، نفت کوره، نفت گاز و بسیاری دیگر از فرآورده های نفتی تبدیل می شود. پالایشگاه های نفت بسته به نوع خوراکی که بر مبنای آن طراحی شدهاند، دارای پیچیدگی های زیادی است که بر اساس آن میزان و نوع محصولات متفاوتی تولید میکنند. عمده تولید شرکت های پالایش نفت، محصولاتی چون گاز مایع، بنزین، نفت سفید، گازوییل و نفت کوره است.
پالایشگاه نفت آبادان، بزرگترین و اولین پالایشگاه ایران است. ساخت این پالایشگاه در سال 1291 ه. ش به پایان رسید و تا آغاز جنگ ایران و عراق در سال 1359 بزرگترین پالایشگاه دنیا با ظرفیت تصفیه 628 هزار بشکه در روز بود.
این پالایشگاه در ابتدا 2 هزار و 500 بشکه نفت در روز تصفیه می کرد. ظرفیت آن تا سال 1330 به پنج هزار بشکه در روز رسید که پس از سرمایه گذاری شرکت های خارجی به600 هزار بشکه در روز افزایش یافت و بزرگترین پالایشگاه جهان لقب گرفت.
توسعه پالایشگاه آبادان از سال 1312 شمسی (1932 میلادی) با لغو قرارداد بین شرکت نفت ایران و انگلیس و سپردن آن در سال 1973به دست متخصصان داخلی و شرکت ملی نفت ایران شتاب گرفت.
پالایشگاه نفت کرمانشاه، دومین پالایشگاه ایران است که در سال 1301 با ظرفیت روزانه 2 هزار بشکه به بهره برداری رسید و از سال 1348 با نیاز به افزایش تولید نفت، تاسیسات این پالایشگاه تغییر کرد و دوباره در سال 1350 این پالایشگاه با ظرفیت روزانه 15 هزار بشکه آغاز به کار کرد. ظرفیت اسمی این پالایشگاه 25 هزار بشکه در روز و ظرفیت عملیاتی آن 30 هزار بشکه در روز است.
پالایشگاه نفت بندرعباس، سومین پالایشگاه کشور است که در سال 1371 تأسیس و در سال1376 با ظرفیت پالایش 232 هزار بشکه در روز راه اندازی شد و با تلاش نیروهای متخصص داخلی ظرفیت اسمی تولید این پالایشگاه در مردادماه سال 1387 به 320 هزار بشکه در روز و سال 1391 به350 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
پالایشگاه تهران، چهارمین شرکت پالایش نفت ایرانی است، که هم اکنون با ظرفیت پالایش 235 هزار بشکه در روز فعالیت می کند. این پالایشگاه در سال 1347 تأسیس شد و مشتمل بر دو پالایشگاه جنوبی و شمالی است.
احداث پالایشگاه شماره 1 تهران از سال 1344 آغاز و در تاریخ 1347 تکمیل شد. ظرفیت اولیه این پالایشگاه 85 هزار بشکه در روز بود که با انجام تغییراتی در طراحی آن در سال 1355 ظرفیت آن به 125 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
راه اندازی پالایشگاه دوم تهران با ظرفیت100 هزار بشکه در روز در سال 1352 محقق شد و در سال 1382 ظرفیت این پالایشگاه به 125 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
پالایشگاه شیراز، پنجمین پالایشگاه کشور است که مراحل طراحی و ساخت این پالایشگاه از سال 1349 شروع شد و با ظرفیت 40 هزار بشکه در سال 1352 به اتمام رسید. این پالایشگاه اکنون با اجرای طرح های توسعه ای با ظرفیت 60 هزار بشکه در روز کار می کند.
پالایشگاه نفت تبریز، ششمین شرکت پالایش نفت ایرانی است، که مراحل اجرایی آن از سال 1353 آغاز شد و در سال 1356 با ظرفیت اسمی 80 هزار بشکه در روز راه اندازی شد و پس از اتمام مراحل احداث در بهمن سال 1356، افزایش ظرفیت تولید 110 هزار بشکه در سال 1371 رقم خورد.
پالایشگاه لاوان، این واحد ابتدایی به نام مجتمع تقطیر لاوان سال 1355 با ظرفیت فرآورش20 هزار بشکه نفت خام در روز شروع به کار کرد.
با شروع جنگ ایران و عراق و تعطیل شدن پالایشگاه های بزرگ کشور، این واحد روز به روز بزرگتر شد و اولین برنامه در سال 1368 و به منظور طراحی واحد فرآورش با ظرفیت 6 هزار بشکه در روز راه اندازی شد.
در سال 1373 زمینه افزایش ظرفیت واحد تقطیر نفت خام از 20 به 30 هزار بشکه در روز و امکان تولید فرآورده نفت سفید فراهم شد و سال 92 ظرفیت پالایش نفت خام و میعانات گازی به روزانه 60 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
پالایشگاه نفت اصفهان، شرکت پالایش نفت اصفهان جزء پالایشگاه هایی است که پس از انقلاب با ظرفیت 200 هزار بشکه در روز فعالیت خود را در زمینه پالایش نفت خام و تولید فرآوردههای نفتی و تامین خوراک صنایع پایین دستی (شرکتهای پتروشیمی اصفهان، پتروشیمی اراک، نفت سپاهان، پالایش نفت جی و صنایع شیمیایی ایران) از سال 1358 آغاز کرد و از سالهای آغازین دهه 60، ظرفیت پالایش نفت خام این شرکت با افزایش 85 به بیش از 375 هزار بشکه افزایش یافته است.
پالایشگاه شازند، پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند به عنوان بزرگترین پالایشگاه تک واحدی ایران در سال 1372 با ظرفیت اسمی 150 هزار بشکه در روز راه اندازی شد.
پالایشگاه شازند اراک نخستین پالایشگاهی است که کار مطالعه و عملیات اجرای آن بعد از انقلاب اسلامی و در نخستین سال بعد از جنگ تحمیلی آغاز شد و پس از مدتی با تلاش متخصصان داخلی ظرفیت آن به 170 هزار بشکه در روز رسید.
با تغییر الگوی مصرف محصولات نفتی کشور از محصولات میان تقطیر به بنزین و ارتقاء کیفیت محصولات تولیدی مطابق با استاندارد یورو 4 با اجرای طرح های توسعهای ظرفیت تولید پالایشگاه به 250 هزار بشکه در روز افزایش یافته است.
**دستاورد انقلابی صنعت پالایش
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، هفت مجتمع پالایشگاهی فعالیت داشتند که پس از گذشت 38 سال از انقلاب، 2 پالایشگاه اصفهان و اراک به جمع این پالایشگاه ها اضافه شده است؛ البته در این بین ده ها مینی پالایشگاه از سوی بخش خصوصی در کشور احداث شده است که بخشی از بار صنعت پالایش را به دوش می کشند.
در تشریح دستاوردهای30 ساله انقلاب اسلامی در حوزه صنعت پالایش و پخش می توان به مجموع تولید روزانه 100 میلیون لیتر فرآورده های نفتی کشور اشاره کرد که امروز به 245 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
طول خطوط لوله انتقال مواد نفتی، از هفت هزار کیلومتر در سال 57 به 14 هزار کیلومتر افزایش یافته و با پروژههای در دست اجرا قرار است به 20 هزار کیلومتر برسد.
ظرفیت ذخیره سازی مواد نفتی در سال 57 به 2 میلیارد لیتر هم نمی رسید، اما اکنون ظرفیت انبارهای این شرکت، به بیش از 12 میلیارد لیتر رسیده است و با برنامه های در دست اجرا قرار است این میزان به 16 میلیارد لیتر افزایش یابد.
افزایش تولید بنزین از 14 میلیون لیتر در سال 57 به 64 میلیون لیتر رسیده است که از این میزان 23 میلیون لیتر آن بنزین یورو 4 است.
ظرفیت تولید نفت سفید نیز در سال 1357 روزانه 13 میلیون لیتر بود و اکنون تولید این فرآورده در 9 پالایشگاه کشور به 14 میلیون و 850 هزار لیتر در روز رسیده است.
ظرفیت تولید گاز مایع پالایشگاه های کشور در سال 1357، سه میلیون و 440 هزار متر مکعب بود، اما اکنون این مقدار به بیش از 11 میلیون متر مکعب افزایش یافته است.
**مقایسه دستاوردهای صنعت پالایش ایران در قبل و پس از انقلاب اسلامی
تولید پنج فرآورده اصلی پالایشگاهی در فاصله سال های 1357 تا 1395 حدود 2.5 برابر شده است.
بررسی آماری تولیدات پالایشگاهی حاکی از آن است که در 38 سال پس از انقلاب اسلامی (تا پایان سال 1395) که هشت سال آن هم در دوران جنگ تحمیلی سپری شد، تولید پنج فرآورده اصلی پالایشی، نسبت به سالهای پیش از انقلاب با رشدی افزون بر 145درصدی حدود 2.5 برابر شده است.
مقایسه شاخص های مهم پالایشگاهی کشور در سالهای 1357 تا 1395 نشان دهنده دستاوردهای بزرگ و سرمایه گذاریهای گسترده در این بخش است، به طوری که در این مدت، مجموع تولید پنج فرآورده اصلی (گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) از 74 میلیون و 99 هزار لیتر در روز به بیش از 245 میلیون و 600 هزار لیتر در روز افزایش یافته است.
ایران قصد دارد تا چهار سال آینده ظرفیت پالایش نفت و میعانات گازی خود را 70 درصد افزایش دهد و بر این اساس، تا سال 2020 میلادی ظرفیت پالایشی از رقم یک میلیون و 850 هزار بشکه به سه میلیون و 200 هزار بشکه افزایش می یابد.
با اجرای پروژه های پالایشگاه ستاره خلیج فارس، آناهیتا، بهمن گنو و سیراف از سوی بخش خصوصی، ظرفیت پالایشی کشور سه میلیون و 200 هزار بشکه افزایش می یابد.
با اجرا و بهره برداری از پروژه های 360 هزار بشکه ای پالایشگاه میعانات ستاره خلیج فارس، 480 هزار بشکه ای طرح سیراف، 150 هزار بشکه ای پالایشگاه آناهیتا، 300 هزار بشکه ای پالایشگاه بهمن گنو در بندر جاسک و 120 هزار بشکه ای پالایشگاه پارس از سوی بخش خصوصی ظرفیت پالایشی کشور رشد 70 درصدی را از سر می گذراند.
صنعت پالایش ایران، سال های خوبی را با اجرای طرح های افزایش ظرفیت و کیفیت، صادرات پایدار فرآورده های نفتی و خودکفایی در تولید و تامین بنزین تجربه خواهد کرد و مقامش را در جدول رده بندی قدرت های پالایشی دنیا ارتقا خواهد داد.
ظرفیت تصفیه پالایشگاه های کشور در ابتدای انقلاب، یک میلیون و 200 هزار بشکه در روز بود که پس از گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب، هم اکنون با فعالیت 9 پالایشگاه با ظرفیت پالایشی یک میلیون و 850 هزار بشکه در روز در رتبه دوازدهم جهان قرار دارد و وارث تجربه ای بزرگ در صنعت پالایش است.
صنعت پالایشگاه نفت یک واحد صنعتی است که در آن نفت خام به مواد مفیدتری مانند بنزین، سوخت جت، سوخت دیزل، گاز مایع شده، نفت کوره، نفت گاز و بسیاری دیگر از فرآورده های نفتی تبدیل می شود. پالایشگاه های نفت بسته به نوع خوراکی که بر مبنای آن طراحی شدهاند، دارای پیچیدگی های زیادی است که بر اساس آن میزان و نوع محصولات متفاوتی تولید میکنند. عمده تولید شرکت های پالایش نفت، محصولاتی چون گاز مایع، بنزین، نفت سفید، گازوییل و نفت کوره است.
پالایشگاه نفت آبادان، بزرگترین و اولین پالایشگاه ایران است. ساخت این پالایشگاه در سال 1291 ه. ش به پایان رسید و تا آغاز جنگ ایران و عراق در سال 1359 بزرگترین پالایشگاه دنیا با ظرفیت تصفیه 628 هزار بشکه در روز بود.
این پالایشگاه در ابتدا 2 هزار و 500 بشکه نفت در روز تصفیه می کرد. ظرفیت آن تا سال 1330 به پنج هزار بشکه در روز رسید که پس از سرمایه گذاری شرکت های خارجی به600 هزار بشکه در روز افزایش یافت و بزرگترین پالایشگاه جهان لقب گرفت.
توسعه پالایشگاه آبادان از سال 1312 شمسی (1932 میلادی) با لغو قرارداد بین شرکت نفت ایران و انگلیس و سپردن آن در سال 1973به دست متخصصان داخلی و شرکت ملی نفت ایران شتاب گرفت.
پالایشگاه نفت کرمانشاه، دومین پالایشگاه ایران است که در سال 1301 با ظرفیت روزانه 2 هزار بشکه به بهره برداری رسید و از سال 1348 با نیاز به افزایش تولید نفت، تاسیسات این پالایشگاه تغییر کرد و دوباره در سال 1350 این پالایشگاه با ظرفیت روزانه 15 هزار بشکه آغاز به کار کرد. ظرفیت اسمی این پالایشگاه 25 هزار بشکه در روز و ظرفیت عملیاتی آن 30 هزار بشکه در روز است.
پالایشگاه نفت بندرعباس، سومین پالایشگاه کشور است که در سال 1371 تأسیس و در سال1376 با ظرفیت پالایش 232 هزار بشکه در روز راه اندازی شد و با تلاش نیروهای متخصص داخلی ظرفیت اسمی تولید این پالایشگاه در مردادماه سال 1387 به 320 هزار بشکه در روز و سال 1391 به350 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
پالایشگاه تهران، چهارمین شرکت پالایش نفت ایرانی است، که هم اکنون با ظرفیت پالایش 235 هزار بشکه در روز فعالیت می کند. این پالایشگاه در سال 1347 تأسیس شد و مشتمل بر دو پالایشگاه جنوبی و شمالی است.
احداث پالایشگاه شماره 1 تهران از سال 1344 آغاز و در تاریخ 1347 تکمیل شد. ظرفیت اولیه این پالایشگاه 85 هزار بشکه در روز بود که با انجام تغییراتی در طراحی آن در سال 1355 ظرفیت آن به 125 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
راه اندازی پالایشگاه دوم تهران با ظرفیت100 هزار بشکه در روز در سال 1352 محقق شد و در سال 1382 ظرفیت این پالایشگاه به 125 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
پالایشگاه شیراز، پنجمین پالایشگاه کشور است که مراحل طراحی و ساخت این پالایشگاه از سال 1349 شروع شد و با ظرفیت 40 هزار بشکه در سال 1352 به اتمام رسید. این پالایشگاه اکنون با اجرای طرح های توسعه ای با ظرفیت 60 هزار بشکه در روز کار می کند.
پالایشگاه نفت تبریز، ششمین شرکت پالایش نفت ایرانی است، که مراحل اجرایی آن از سال 1353 آغاز شد و در سال 1356 با ظرفیت اسمی 80 هزار بشکه در روز راه اندازی شد و پس از اتمام مراحل احداث در بهمن سال 1356، افزایش ظرفیت تولید 110 هزار بشکه در سال 1371 رقم خورد.
پالایشگاه لاوان، این واحد ابتدایی به نام مجتمع تقطیر لاوان سال 1355 با ظرفیت فرآورش20 هزار بشکه نفت خام در روز شروع به کار کرد.
با شروع جنگ ایران و عراق و تعطیل شدن پالایشگاه های بزرگ کشور، این واحد روز به روز بزرگتر شد و اولین برنامه در سال 1368 و به منظور طراحی واحد فرآورش با ظرفیت 6 هزار بشکه در روز راه اندازی شد.
در سال 1373 زمینه افزایش ظرفیت واحد تقطیر نفت خام از 20 به 30 هزار بشکه در روز و امکان تولید فرآورده نفت سفید فراهم شد و سال 92 ظرفیت پالایش نفت خام و میعانات گازی به روزانه 60 هزار بشکه در روز افزایش یافت.
پالایشگاه نفت اصفهان، شرکت پالایش نفت اصفهان جزء پالایشگاه هایی است که پس از انقلاب با ظرفیت 200 هزار بشکه در روز فعالیت خود را در زمینه پالایش نفت خام و تولید فرآوردههای نفتی و تامین خوراک صنایع پایین دستی (شرکتهای پتروشیمی اصفهان، پتروشیمی اراک، نفت سپاهان، پالایش نفت جی و صنایع شیمیایی ایران) از سال 1358 آغاز کرد و از سالهای آغازین دهه 60، ظرفیت پالایش نفت خام این شرکت با افزایش 85 به بیش از 375 هزار بشکه افزایش یافته است.
پالایشگاه شازند، پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند به عنوان بزرگترین پالایشگاه تک واحدی ایران در سال 1372 با ظرفیت اسمی 150 هزار بشکه در روز راه اندازی شد.
پالایشگاه شازند اراک نخستین پالایشگاهی است که کار مطالعه و عملیات اجرای آن بعد از انقلاب اسلامی و در نخستین سال بعد از جنگ تحمیلی آغاز شد و پس از مدتی با تلاش متخصصان داخلی ظرفیت آن به 170 هزار بشکه در روز رسید.
با تغییر الگوی مصرف محصولات نفتی کشور از محصولات میان تقطیر به بنزین و ارتقاء کیفیت محصولات تولیدی مطابق با استاندارد یورو 4 با اجرای طرح های توسعهای ظرفیت تولید پالایشگاه به 250 هزار بشکه در روز افزایش یافته است.
**دستاورد انقلابی صنعت پالایش
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، هفت مجتمع پالایشگاهی فعالیت داشتند که پس از گذشت 38 سال از انقلاب، 2 پالایشگاه اصفهان و اراک به جمع این پالایشگاه ها اضافه شده است؛ البته در این بین ده ها مینی پالایشگاه از سوی بخش خصوصی در کشور احداث شده است که بخشی از بار صنعت پالایش را به دوش می کشند.
در تشریح دستاوردهای30 ساله انقلاب اسلامی در حوزه صنعت پالایش و پخش می توان به مجموع تولید روزانه 100 میلیون لیتر فرآورده های نفتی کشور اشاره کرد که امروز به 245 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.
طول خطوط لوله انتقال مواد نفتی، از هفت هزار کیلومتر در سال 57 به 14 هزار کیلومتر افزایش یافته و با پروژههای در دست اجرا قرار است به 20 هزار کیلومتر برسد.
ظرفیت ذخیره سازی مواد نفتی در سال 57 به 2 میلیارد لیتر هم نمی رسید، اما اکنون ظرفیت انبارهای این شرکت، به بیش از 12 میلیارد لیتر رسیده است و با برنامه های در دست اجرا قرار است این میزان به 16 میلیارد لیتر افزایش یابد.
افزایش تولید بنزین از 14 میلیون لیتر در سال 57 به 64 میلیون لیتر رسیده است که از این میزان 23 میلیون لیتر آن بنزین یورو 4 است.
ظرفیت تولید نفت سفید نیز در سال 1357 روزانه 13 میلیون لیتر بود و اکنون تولید این فرآورده در 9 پالایشگاه کشور به 14 میلیون و 850 هزار لیتر در روز رسیده است.
ظرفیت تولید گاز مایع پالایشگاه های کشور در سال 1357، سه میلیون و 440 هزار متر مکعب بود، اما اکنون این مقدار به بیش از 11 میلیون متر مکعب افزایش یافته است.
**مقایسه دستاوردهای صنعت پالایش ایران در قبل و پس از انقلاب اسلامی
تولید پنج فرآورده اصلی پالایشگاهی در فاصله سال های 1357 تا 1395 حدود 2.5 برابر شده است.
بررسی آماری تولیدات پالایشگاهی حاکی از آن است که در 38 سال پس از انقلاب اسلامی (تا پایان سال 1395) که هشت سال آن هم در دوران جنگ تحمیلی سپری شد، تولید پنج فرآورده اصلی پالایشی، نسبت به سالهای پیش از انقلاب با رشدی افزون بر 145درصدی حدود 2.5 برابر شده است.
مقایسه شاخص های مهم پالایشگاهی کشور در سالهای 1357 تا 1395 نشان دهنده دستاوردهای بزرگ و سرمایه گذاریهای گسترده در این بخش است، به طوری که در این مدت، مجموع تولید پنج فرآورده اصلی (گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) از 74 میلیون و 99 هزار لیتر در روز به بیش از 245 میلیون و 600 هزار لیتر در روز افزایش یافته است.
ایران قصد دارد تا چهار سال آینده ظرفیت پالایش نفت و میعانات گازی خود را 70 درصد افزایش دهد و بر این اساس، تا سال 2020 میلادی ظرفیت پالایشی از رقم یک میلیون و 850 هزار بشکه به سه میلیون و 200 هزار بشکه افزایش می یابد.
با اجرای پروژه های پالایشگاه ستاره خلیج فارس، آناهیتا، بهمن گنو و سیراف از سوی بخش خصوصی، ظرفیت پالایشی کشور سه میلیون و 200 هزار بشکه افزایش می یابد.
با اجرا و بهره برداری از پروژه های 360 هزار بشکه ای پالایشگاه میعانات ستاره خلیج فارس، 480 هزار بشکه ای طرح سیراف، 150 هزار بشکه ای پالایشگاه آناهیتا، 300 هزار بشکه ای پالایشگاه بهمن گنو در بندر جاسک و 120 هزار بشکه ای پالایشگاه پارس از سوی بخش خصوصی ظرفیت پالایشی کشور رشد 70 درصدی را از سر می گذراند.
صنعت پالایش ایران، سال های خوبی را با اجرای طرح های افزایش ظرفیت و کیفیت، صادرات پایدار فرآورده های نفتی و خودکفایی در تولید و تامین بنزین تجربه خواهد کرد و مقامش را در جدول رده بندی قدرت های پالایشی دنیا ارتقا خواهد داد.
