وی در این مصاحبه درخصوص تاکیدات مقام معظم رهبری در زمینه تولید علم به ثروت، ورود دانشگاه ها به مسائل صنعت و جامعه، بودجه ها و سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی، روند فعالیت پارک های علم و فناوری و وضعیت قراردادهای دانشگاه ها با خارج از دانشگاه توضیحاتی ارائه کرد.
*آقای وزیر؛ در دیدار اساتید با مقام معظم رهبری در ماه رمضان امسال بیشترین تاکید ایشان بر توجه به حوزه علم و فناوری، کاربردی سازی پژوهش، رفع نیازهای صنعت و جامعه و به خصوص ورود دانشگاه ها و پژوهشگاه ها به زمینه های تخصصی از جمله نفت بود. باتوجه به اینکه وزارت علوم یکی از اصلی ترین نهادها در راستای تحقق این منویات مقام معظم رهبری به شمار می رود، چه اقداماتی در این زمینه به خصوص در حوزه نفت انجام داده است؟
طی دو سال اخیر برنامه هایی برای ورود دانشگاه ها و پژوهشگاه ها به حوزه نفت اجرایی شده و باتوجه به فعالیت های صورت گرفته در این مراکز، وزارت نفت نیز برای همکاری های بیشتر جلو آمده است. اواخر اسفندماه سال گذشته نشستی با وزیر نفت داشتیم و طی آن چندین قرارداد مربوط به اکتشاف میدان های نفتی منعقد شد که این قرادادها قرار است به واسطه دانشگاه ها از جمله دانشگاه های واقع در شهرستان ها پیگیری و اجرا شود.
*تاکنون فعالیت عملیاتی برای اجرای قراردادهای مربوط به حوزه نفت از سوی دانشگاه ها انجام شده است؟
بله. به طور مثال دستگاه های پمپ استخراج نفت که راندمان تخلیه چاه های نفت را بسیار افزایش می دهد توسط دانشگاه شهید چمران اهواز ساخته و نصب شد و اکنون این دانشگاه درحال طراحی و ساخت مابقی سفارشات است.
البته دیگر دانشگاه های کشور نیز در این زمینه درحال فعالیت هستند بنابراین می توان گفت که میان وزارت علوم و زیرمجموعه های آن با وزارت نفت همکاری وجود دارد.
ارتباط وزارت علوم و دانشگاه ها با دستگاه های اجرایی در تمامی بخش ها و زمینه ها پیگری می شود به نحوی که در خصوص مسائل اجتماعی نیز گزارش های خوبی به نهادهای مختلف از جمله وزارت کشور ارسال کرده ایم.
طرح هایی از چندسال گذشته با وزارت کشور داشته ایم که منجر به تدوین پایان نامه های متعددی با محوریت مسائل مختلف جامعه شده است.
به نظر من، سفارش تحقیق باید به شکلی صورت گیرد که دستگاه ها مسائل و مشکلات کشور را بیایند و به دانشگاه ها منتقل کنند تا براین اساس دانشگاه ها و مراکز پژوهشی به مسائل واقعی تر وارد شوند.
*دانشگاههای وزارت علوم بیشتر توانایی اجرای چه پروژه هایی را در چه بخش هایی دارند؟
ما در بخش های مختلف پژوهشی ورود کرده ایم، در واقع می توان گفت هر موضوعی که در کشور باشد ما می توانیم به آن ورود کنیم چراکه متخصصین مختلفی در دانشگاه ها داریم.
بنابراین می خواهم بگویم ارتباطات و فعالیت ها میان وزارت علوم، دانشگاه ها و پژوهشگاه ها با دستگاه های اجرایی مختلف وجود دارد اما نیازمند گسترش و اطلاع رسانی بیشتر است.
*در صحبتهایتان به موضوع توجه به توانایی جامعه دانشگاهی و علمی کشور در ورود به موضوعات مختلف صنعت و جامعه اشاره کردید بنابراین حلقه بعدی پس از شناسایی مسائل، کاربردی سازی و تجاری سازی علم و فناوری است. وزارت علوم چه بستری را برای این موضوع ایجاد کرده تا فعالیت های علمی و پژوهشی کشور تنها در کاغذ و کتابخانه ها باقی نمانند؟
در کنار مجموعه فعالیت های پژوهشی، وزارت علوم طی سال های گذشته اقدام به راه اندازی پارک های علم و فناوری کرده که هدف از راه اندازی این مراکز سوق دادن نتایج تحقیقات و یافته های علمی به سمت کاربردی سازی است.
ما در برخی از بخش های علمی مانند زیست فناوری، فناوری نانو، زمینه های آی تی بسیار خوب عمل کردیم. در دیگر مباحث علمی که در لبه های علم حرکت می کند شاید در بحث کاربردی سازی مشتری به سراغ این نوع تحقیقات نیاید اما پارک های علم و فناوری، مراکز رشد و شرکت های دانش بنیان که از سوی وزارت علوم حمایت می شود محلی هستند که می توانند این نوع تحقیقات را به محصول و ثروت تبدیل کنند.
در واقع پارک های علم و فناوری محلی برای اشتغال زایی جامعه دانشگاهی به شمار می رود.
پارک های علم و فناوری ما به شدت فعال هستند و طی چندسال گذشته این فعالیت بسیار رشد داشته و برای سال ۹۷ نیز حمایت های خوبی را از باب پشتیبانی از پارک های علم و فناوری خواهیم داشت که امیداوریم این نوع حمایت ها نتایج خود را به خوبی در جامعه نشان دهد.
*سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی سالیان سال است مورد بحث و تأکید رهبری قرار دارد اما همچنان این سهم به یک درصد نرسیده و به نظر می رسد که درسال جاری نیز نتوانیم به این هدف دست یابیم. وزارت علوم چه تلاشی برای افزایش این سهم داشته است؟
در سال جاری میزان سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به کمی بالاتر از نیم درصد یعنی ۵۹ صدم درصد رسیده است.
ما هرسال پیشنهادهای مربوط به بودجه را به سازمان برنامه بودجه کشور ارائه می کنیم و در تمامی این پیشنهادها تقاضا داریم که موضوع پژوهش دیده شود اما آنها نیز یک مدلی از بودجه را محاسبه و آن را اجرا می کنند.
بنابراین بودجه ای به دانشگاه ها اختصاص داده می شود که این مراکز در ابتدا باید مبالغ مربوط به حقوق را کنار بگذارند، بعد از آن هزینه ها برآورد شود و در نهایت هرچه باقی ماند به پژوهش اختصاص یابد.
در کلان موضوع سازمان برنامه و بودجه در توزیع های خود نمی تواند عدد را بالا ببرد که سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به یک درصد برسد بنابراین بخشی از این مباحث مربوط به بودجه پژوهش و سهم آن از تولید ناخالص ملی را باید سازمان برنامه بودجه توضیح دهد.
*باتوجه به اینکه دانشگاه های کشور طی سال های گذشته با مشکل کمبود بودجه مواجه بوده اند، درحال حاضر این مراکز چه میزان از بودجه های خود را به امر پژوهش اختصاص می دهند؟
درحال حاضر میزان بودجه پژوهشی برای دانشگاه های بزرگ کشور ۱۰ تا ۲۰ درصد است و ما همیشه تاکید داریم که دانشگاه های بزرگ بیش از ۱۵ درصد کل بودجه خود را به امر پژوهش اختصاص دهند.
این درحالی است که بخشی از بودجه های پژوهشی دانشگاه ها از درآمدهای اختصاصی آنها تامین می شود. باوجود محدودیت هایی که دانشگاه های ما با آن مواجه هستند می توان گفت اکثر این مراکز ۱۵ درصد از بودجه خود را برای پژوهش هزینه می کنند.
اما در کلان کشور که دستگاه های اجرایی، سازمان ها و نهادهای دولتی شامل آن می شوند باتمام تلاش های سازمان برنامه و بودجه، سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به بالای نیم درصد رسیده اما تحقق آن نیز منوط به میزان تخصیص ها در سال جاری خواهد بود.
*پس شما می گویید مقصر اصلی در عدم تحقق افزایش سهم پژوهش از تولیدناخالص ملی در واقع سازمان برنامه و بودجه است.
من نمی گویم مقصر . حالا نمی خواهیم بین ما و سازمان و برنامه و بودجه دعوا راه بیافتد، بلکه من می گویم این جزء مسائلی است که سازمان برنامه و بودجه با آن درگیر است و باید به نوعی آن را حل کند.
مراکز پژوهشی و علمی کشور ظرفیت استفاده و به نتیجه رساندن مبالغ بیشتری از اعتبارات پژوهشی را دارند و اکنون نیز این مراکز باتوجه به توانمندی های خود میزان بیشتری از بودجه را صرف پژوهش می کنند.
*آقای وزیر به موضوع توانمندی دانشگاه ها و پژوهشگاه ها و تامین بخشی از نیازهای بودجه ای پژوهشی این مراکز از طریق درآمدهای اختصاصی اشاره کردید براین اساس وضعیت قراردادهای دانشگاه ها با صنعت و یا دیگر بخش های بیرون از دانشگاه را طی سال های اخیر چگونه ارزیابی می کنید؟
دانشگاه ها در این حوزه بایکدیگر متفاوت هستند. به طور مثال دانشگاه های بزرگ و صنعتی کشور قراردادهای مختلفی با خارج از دانشگاه منعقد کرده اند که این قراردادها رقم های خوبی داشته است اما عموما درآمدهای این نوع قراردادها صرف تحقیقات می شود و به عنوان درآمد دانشگاه نیست.
در مجموع با انعقاد این نوع قراردادها مسئولیت های اجتماعی اساتید و دانشجویان که مبتنی بر ورود به مسائل کشور است تقویت می شود.
همچنین با عملیاتی سازی این قراردادها شاهد تجهیز و تقویت آزمایشگاه های دانشگاه ها هستیم که این دستاوردها نیز در جایگاه خود بسیار ارزشمند است.
ارتباط دانشگاه ها با جامعه و صنعت تنها منوط به دانشگاه های شهرتهران نیست بلکه دانشگاه های واقع در دیگر شهرهای کشور نیز قراردادهای صنعتی خوبی منعقد کرده اند که می توان به قراردادهای آنها در حوزه دفاعی اشاره کرد.
قراردادهای دانشگاه ها تنها در بخش های صنعتی نیست و در سال های اخیر رشته های علوم انسانی نیز به این چرخه وارد شده اند به طور مثال ارزش قراردادهای دانشگاه علامه طباطبایی که یک دانشگاه تخصصی در حوزه علوم انسانی است از ۳۰۰ میلیون تومان در سال ۹۲ به ۱۱ میلیارد تومان در پایان سال ۹۶ رسیده که این رقم رشد حدود ۳ هزار و ۵۰۰ درصدی را نشان می دهد.
در واقع می توان گفت، هرجا مشتری جدی پای سفارش پژوهش وجود دارد دانشگاه های ما خوب وارد شده و توانمند بوده و هستند.
*طی سال های گذشته شاهد رشد شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها در کشور بوده ایم، مراکزی که نقش مهمی در تبدیل ایده به محصول دارند. ارزیابی شما از وضعیت توسعه این نوع مراکز در کشور چیست و وزارت علوم چه برنامه ها و سیاست هایی برای حمایت و توسعه این مراکز دارد؟
من یک بار به مزاح به دکتر ستاری گفتم خوشحالم براساس آمارهایی که اعلام می کنید این تعداد از اساتید ما در حوزه شرکت های دانش بنیان فعال هستند. این معاونت به نحوی آمار می دهد که انگار شرکت های دانش های بنیان مربوط به آنها است من می گویم همکارانی که در این معاونت فعالیت می کنند نیز برای وزات علوم هستند و این آمارها بر بستر دانشگاه ها شکل گرفته است.
البته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز حمایت های خوبی طی سال های گذشته از فعالیت های فناورانه و دانش بنیان داشته و از این معاونت تشکر می کنیم و بسیار خوشحال هستیم که آنها با جدیت به دنبال حمایت از فعالیت های دانش بنیانی در کشور هستند.
درحال حاضر بیش از ۳ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور فعالیت می کنند که این شرکت ها با محوریت اساتید، دانشجویان و فارغ التحصیلان تاسیس و راه اندازی شده اند در واقع بخش قابل توجهی از فعالیت های این شرکت ها در بستر دانشگاه ها شکل گرفته است.
طی سال های اخیر دانشگاه ها براساس توان و ظرفیت خود از مراکز رشد و شرکت های دانش بنیان حمایت های مختلفی را انجام داده اند که اختصاص ساختمان و حمایت های قانونی بخشی از آنها به شمار می رود.
اکنون در کشور شاهد توسعه شرکت های دانش بنیان از جمله شرکت های مربوط به حوزه فناوری اطلاعات هستیم که به لحاظ درآمدزایی و اشتغال بسیار موفق هستند. طی سال های گذشته در زمینه استارت آپ ها نیز حرکت های خوبی شده و فعالیت در این حوزه نیز بسیار امیدوار کننده است.
در مجموع ما در وزارت علوم، دانشگاه ها و معاونت علمی و فناوری باید بخش مهمی از فعالیت های خود را به سمت حمایت از شرکت های دانش بنیان، مراکز رشد و استارت آپ ها ببریم.
درحال حاضر ۴۳ پارک علم و فناوری زیر مجموعه وزارت علوم هستند. با تلاش های صورت گرفته برای توسعه فعالیت های دانش بنیانی در کشور، بودجه سال ۹۷ این مراکز نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد افزایش یافته که این افزایش با کمک سازمان برنامه و بودجه و مجلس شورای اسلامی صورت گرفت و امیدواریم این افزایش بودجه در تخصیص های سال جاری محقق شود.
تحقق کامل بودجه پارک های علم و فناوری ظرفیت های حمایتی برای تبدیل ایده های جدید، نوآورانه و فناورانه به محصول، توسعه شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها را فراهم می کند.
*سخن آخر...
آینده خوبی برای حوزه علم و فناوری کشور دیده می شود بنابراین همه ما باید تلاش کنیم که زمینه آن را با وسعت و قدرت بیشتری فراهم کنیم.
