مروری بر نتایج یک پژوهش بومی :
مصرف قلیان به دلایل متفاوتی در سال‌های اخیر شیوع زیادی داشته است و پسران جوان، یکی از عمده‌ترین مصرف کنندگان آن به شمار می‌آیند.
به گزارش خبرگزاری دانا؛ قلیان به شکل ابزاری برای دورهم آمدن و گذران وقت آزاد در سال‌های اخیر شیوع پیدا کرده و این ابزار در طول سالیان درازی در جامعه ایران و بسیاری از کشور های عربی رواج داشته است. قلیان، در ایران همانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه، یکی از وسایل تفریح رایج محسوب می‌شود که برای حذف آن از اماکن عمومی و قهوه‌خانه‌های سنتی تلاش‌های متعددی انجام شده است؛ اما تاکنون موفق نبوده اند.
در پژوهشی که با موضوع "مصرف قلیان در میان پسران شهر جیرفت" انجام شده، آمده است:« در سال‌های اخیر پژوهشگران در حوزه‌های سلامت، روان‌شناسی و علوم اجتماعی به مسئله مصرف قلیان توجه کرده اند. بخشی از این توجه، به دلیل رشد مصرف کنندگان آن و بخشی نیز به دلیل پیامد های زیان‌باری است که برای سلامتی مصرف کنندگان به دنبال دارد. مصرف قلیان یک روش قدیمی استعمال دخانیات به شمار می‌رود که در مبدا آن اختلاف نظر وجود دارد. هند، ترکیه و ایران نخستین استفاده کنندگان از قلیان هستند. امروزه این پدیده در بین جوانان به طور وسیعی رواج و محبوبیت یافته است.»
در ادامه این پژوهش که با جامعه آماری ۴۷ نفر از جوانان شهر جیرفت و به روش نمونه‌گیری نظری و هدفمند انجام شده، آمده است:« استفاده از قلیان، در کشورهای شرقی از دیرباز به صورت یک روش سنتی برای مصرف تنباکو شناخته شده است، اما مصرف آن در ۲۰ سال اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است. محبوبیت قلیان به خصوص در سنین نوجوانی در حال افزایش است و آن را به شکل رفتاری اجتماعی و سرگرم کننده می‌دانند. اوقات فراغت، از جمله مسائلی است که به قوی‌ترین شکل با مصرف قلیان در نوجوانان و جوانان ارتباط دارد و بیشتر افراد برای سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت‌شان قلیان می‌کشند.»
در این رابطه حسین افراسیابی، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه یزد به همراه همکار دیگرش ضیاء‌الله امیر محمدی، کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه یزد که اجرای این پژوهش را به عهده داشته اند، می‌گویند:« بسیاری از افراد مصرف کننده قلیان، بر این باورند که دود قلیان کمتر از دود سیگار ضرر دارد؛ در حالی که ثابت شده دود قلیان مخلوطی از ۴۰۰۰ نوع ماده شیمیایی است که با بیش از ۴۰ نوع ماده سرطانی ترکیب می‌شود. نیکوتین خون افرادی که هر روز قلیان می‌کشند، مانند خون افرادی است که روزانه ۱۰ نخ سیگار استفاده می‌کنند. همچنین مرگ‌های ناشی از مصرف دخانیات، ۴/۶ میلیون نفر در سال ۲۰۱۵ بوده است و تا سال ۲۰۲۰، دخانیات عامل یک مرگ از هر سه مرگ افراد بالغ خواهد بود.»
در ادامه این پژوهش در خصوص آمار مرگ و میر ناشی از مصرف قلیان آمده است:« خطر مرگ و میر در مصرف کنندگان دخانیات ۸۰-۹۰ درصد بیشتر از افرادی است که این مواد را استعمال نمی‌کنند. همچنین آخرین بررسی کمیته مبارزه با استعمال دخانیات وزارت بهداشت درمان و علوم پزشکی نشان می‌دهد که در حال حاضر ۱۵ درصد از جوانان کشور، به طور مستمر قلیان مصرف می‌کنند که به دلیل دسترسی آسان به آن، احتمالا سراغ دیگر مواد دخانی هم خواهند رفت. این آمار به این دلیل نگران کننده است که جامعه کنونی ایران، قلیان را به شکل وسیله‌ای برای تفریح استفاده می‌کند. سازمان بهداشت جهانی علت افزایش استفاده از قلیان در نوجوانان و جوانان را با درک اشتباه آنان در بی ضرر بودن مصرف قلیان نسبت به سایر روش‌های مصرف تنباکو مرتبط دانسته است.»
محققان در ارتباط با مضرات مصرف قلیان، می‌گویند:«مصرف قلیان با افزایش خطر ابتلا به سرطان دهان، سرطان معده و سرطان مری، سرطان ریه، کاهش عملکرد دستگاه تنفسی و کاهش باروری ارتباط دارد. مصرف قلیان، جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز دارد. کشیدن قلیان، ریشه در آداب و فرهنگ مردم دارد و به صورت نشانه ای از حرکت اجتماعی در نشست های مردم، اعم از دوستان و اهل فامیل پذیرفته شده است. عواملی چون ارزانی نسبی، دسترسی آسان و نداشتن فعالیت‌های آموزشی برای مقابله با آن نیز بر مساعد شدن وضعیت استفاده از قلیان دامن زده است. بسیاری از افراد هزینه کشیدن قلیان را کمتر از سیگار می‌دانند و این خود، به گرایش گروهی از افراد منجر شده است که سیگار را ترک و قلیان را با آن جایگزین می‌کنند.»
در نتایج این پژوهش آمده است:« مصرف قلیان، به صورت یک ناهنجاری چند دامنه، هم از محیط و گستره زندگی روزمره همراه با ناهنجاری تاثیر می‌پذیرد و هم رفتارهای چندگانه مخاطره آمیز و ناهنجار را به دنبال دارد. در میان زمینه‌های مختلف بررسی شده، "دسترسی به قلیان" از مهم‌ترین دلایل مصرف آن در بین پسران جوان است و این دسترسی عمدتا از سه طریق شامل: نخست از طریق خانواده، دوم دوستان و آشنایان و سپس قهوه خانه‌های موجود در محل زندگی اتفاق می‌افتد. خانواده، نخستین و اصلی ترین زمینه ای است که به آشنایی وگرایش افراد با قلیان منجر می‌شود. اعتیاد پدر و مادر و مصرف قلیان به دست آن‌ها بر گرایش فرزندان به مصرف قلیان بسیار اثر دارد؛ به طوری که به جز پدر و مادر، سایر اعضای خانواده از جمله برادر و خواهر بزرگ‌تر نیز بر این گرایش بسیار تاثیر دارند.
دوستان، عامل دیگری هستند که جوانان به آن اشاره کرده‌اند و آن‌ها را عامل مهمی در گرایش به قلیان می‌دانستند. جوانان، به ویژه افرادی که از نظارت خانواده و پدر و مادر دور هستند و در زمان دوری از خانواده به قلیان گرایش پیدا کرده اند، عامل اصلی گرایش به آن را دوستان می‌دانستند.
زمینه مهم دیگر، قهوه‌خانه‌هایی است که مکان اصلی مصرف قلیان اند. جوانان به دلیل داشتن وقت آزاد و نداشتن شغل و درآمد مناسب، برای پر کردن اوقات فراغت به چنین مکان‌هایی رفت و آمد می‌کنند. کمبود امکانات ورزشی و تفریحی سالم و مناسب، در کنار افزایش بیش از حد قهوه‌خانه ها عامل اساسی در روند گرایش بیشتر جوانان به قلیان است.
بنابراین مصرف قلیان، فعالیت اجتماعی از نوع دورهمی است. بسیاری از پسران مصرف کننده قلیان، به خود قلیان زیاد علاقه ندارند و از بسیاری از زیان‌های آن آگاه اند و حتی جنبه‌های فیزیولوژیک و عصبی آن نیز برای‌شان مهم نبوده است. به نظر می‌رسد آن‌ها بیشتر به دنبال آن هستند تا از این طریق و به بهانه قلیان کشیدن، با دوستان خود دور هم باشند؛ به عبارت دیگر، قلیان از لحاظ اجتماعی و فرهنگی ابزاری برای دور هم آمدن و فراهم کردن فضایی برای گفتگو و ابراز وجود جمعی است.»
این پژوهش در شماره بیستم پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی منتشر شده است.
انتهای پیام/
دبیر محبوبه نقره خامه
