سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی به واسطه اپیدمی ویروس کووید ۱۹

به گزارش خبرگزاری دانا، یکی از مهم­ترین پویش­های مردمی برای مقابله با گسترش این بیماری پویش " در خانه می­مانیم" است. طبق رصدها تا تاریخ ۲۴ اسفند  بیشترین کلماتی که در فضای مجازی استفاده شده است " کرونا را شکست می­دهیم"، " قرنطینه خانگی" و " در خانه می­مانیم"  است. دعوت دولت از مردم و مردم از یکدیگر برای ماندن در خانه چالش­های جدیدی را در سبک زندگی به همراه دارد. حضور حداقلی در اجتماع، ارتباطات اجتماعی محدود، کم شدن صله ارحام، حضور حداقلی در مساجد، تعطیلی نماز جمعه، تعطیلی اماکن ورزشی هیئات و بقاع متبرکه از جمله این چالش­هاست. بواسطه این چالش­ها تهدیداتی پیش روی سلامت جامعه (جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی) که یکی از مهم­ترین مولفه­های سبک زندگی اسلامی است، قرار گرفته است. به راستی در مقابل مسائل مضر سلامت چه باید کرد؟ چگونه می­توان با آموزه­های اسلام ابعاد مختلف سلامت را در این شرایط محقق کرد. در این یادداشت با واکاوی این مسائل، چند راهکار برای مواجهه با آنها عنوان شده است.
سبک زندگی اسلامی چگونه است و مولفه­های آن چیست؟
مولفه های سبک زندگی اسلامی به ابعاد مختلفی از وظایف زندگی اطلاق می­شود که هر کدام سهم بسزایی در آن سبک زندگی دارند. نبودن هر کدام موجب می­شود ­آن سبک زندگی ناقص باشد. مولفه­های سبک زندگی اسلامی شامل : اجتماعی، اخلاق، خانواده، سلامت، باورها و عقاید، عبادی، تفکر و علم، دفاعی امنیتی، مالی و زمان شناسی است.  با این تعریف مؤلفه سلامت به اموری نظر دارد که در سلامت جسمانی و روانی و اجتماعی فرد ایفای نقش می کنند و تغذیه، بهداشت، فعالیت بدنی، تفریح، بازی، لذت های زندگی، سیاحت و زیارت، خواب و استراحت، دید و بازدید، ظاهر زشت یا زیبای فرد و... را شامل می­شود. تحقیقات مختلف نشان داده است که رابطه دو طرفه معنی داری بین ابعاد مختلف سلامت و سبک زندگی وجود دارد.
در سبک زندگی اسلامی خداوند خود عین سلامت است، منشأ سلامت است و سلامت به او باز می­گردد. قرآن کریم، خداوند متعال را با نام "سلام" خوانده است. بر اساس این  آیه خداوند نه تنها "سلامت" است، یعنی مبرای از هرگونه نقص و عیبی است، بلکه، "سلامت­بخش" نیز است، زیرا هر آن چه از خدا ناشی میشود، خیر و سلامت است.
سلامت
از دیدگاه اسلام، برای بهره­وری صحیح از همه استعدادهای فردی، اجتماعی، الهی و طبیعی برای رشد و تعالی، سالم بودن از نظر جسمانی و روانی ضروریست. نشانه­های سلامت عبارتند: از موافقت بین اجزاء موضوع سلامت، رفع خصومت و عدم تضاد بین اجزاء، هدف محوری عملکرد اجزاء، اعتدال، نظم، تسلیم، صحت و عاری از عیب بودن؛ لذا، هر عاملی که یکی از این علامت­ها را داشته باشد عامل سلامت شمرده شده و ضد آن عامل بیماری و نبود سلامت خواهد بود.
سلامت در قرآن و حدیث دارای مراتب است. این مراتب، با ابعاد سلامت انسان مرتبط است که از سلامت جسمانی به سلامت معنوی سوق پیدا می­کند. در ۶۷ سوره از قرآن کریم به نوعی به مراتب مربوط به سلامت جسمی و روانی و اجتماعی اشاره شده است. شیخ طوسی در امالی از علی علیه السلام نقل می­کند که میفرمایند: "یکی از گرفتاری­ها، تنگدستی است، سخت­تر از آن ناتندرستی و سخت­تر از آن بیماری دل و یکی از نعمت­ها توانمندی مالی و برتر از  آن تندرستی و بهتر از آن تقوای دل­هاست".
الف- سلامت جسمی
بیشتر آموزه­های قرآن کریم در مورد سلامت جسمی مربوط به مباحث بهداشتی و تغذیه­ای مانند خوردن غذاهای حلال (گوشت دام، انگور، انار، زیتون، خرما) و پرهیز از مصرف شراب، مردار، خون و گوشت خوک و نیز رعایت بهداشت جنسی در قالب نکاح شرعی مرد با زن در قرآن بیان شده است. آموزه­های پیامبر صلوات الله علیه به عنوان اسوه­ی حسنه در رعایت بهداشت فردی از ساده­ترین کار مانند شستشوی دست تا استحمام بدن، آراستگی و پاکیزگی با نظافت مو و ناخن، لباس و پوشش مناسب، فعالیت جسمانی، خودداری از مصرف مواد زیان­آور و رفتارهای خطرناک، می­تواند در حفظ و ارتقاء سلامت و بهداشت مورد بهره­برداری قرار گیرد.
تحقیقات نشان می­دهد سبک زندگی در عصر کنونی که همراه با کم تحرکی، مصرف غذاهای غیرسالم فست فودی، مصرف نوشیدنی­های گازدار، مصرف دخانیات و مصرف مشروبات الکلی است، بسیار نادرست است و به شدت باعث بروز بیماری­هاییمانند چاقی، فشار خون بالا، بیماری­های قلبی و عروقی، دیابت و کبدچرب است که مرگ و میر ناشی از این بیماری­ها چیزی حدود ۷۰ درصد از مرگ و میرها را شامل می­شود. با اضافه کردن بیماری­های اپیدمیک به این آمار به نظر می­رسد رعایت سبک زندگی اسلامی بیش از پیش برای مواجهه با این بیماری­ها اهمیت پیدا می­کند.
راهکارهای حفظ سلامت جسمی در هنگام گسترش بیماری­های اپیدمیک با آموزه­های سبک زندگی اسلامی
سبک زندگی اسلامی تعیین شده توسط آموزه­های قرآن کریم، پیامبر صلوات الله علیه و ائمه معصومین علیهم­السلام در مورد حفظ سلامتی جسمی، شامل رعایت نکات بهداشتی، باید­ها و نباید­های تغذیه­ای و فعالیت جسمانی است. از نگاه طب سنتی، تغذیه مناسب به‌تنهایی نمی‌تواند باعث حفظ سلامت بدن و مقاومت در برابر بیماری‌ها شود بلکه عواملی مثل آب و هوا، تعادل بین خواب و بیداری، ورزش، تعادل موادجذبی و دفعی بدن و وضعیت روانی فرد هم در حفظ سلامتی او مؤثرند. این عوامل، اصول حفظ تندرستی هستند که در طب سنتی ایران به اصول حفظ‌الصحه معروفند و می‌توانند طبیعت بدن انسان را تقویت کرده و کمک کنند تا درصورت ورود عامل بیماری‌زا بتواند با آن دست‌وپنجه نرم کرده و از میدان به درش کند. جالب است بدانید ابوعلی سینا مهم‌ترین عامل حفظ سلامتی را ورزش و مهم‌ترین راه درمان بیماری را اصلاح تغذیه می‌داند. باتوجه به اطلاع­رسانی کافی در مورد نکات بهداشتی و جلوگیری از اطاله کلام در ادامه اقدامات تغذیه­ای و فعالیت­های ورزشی که در هنگام شیوع بیماری­های اپیدمیک برای تقویت سیتم ایمنی بدن می­توان انجام داد عنوان شده است. فقط در مورد نکات بهداشتی توجه به بهداشت خواب و منظم و کافی بودن خواب برای تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار تأکید شده است.

• تغذیه مناسب: نکته مهم در تغذیه پرهیز از پرخوری و رعایت نظم در تعداد و ساعات وعده­های غذایی است. سه وعده اصلی غذایی و سه میان وعده مورد تأکید در طب سنتی است. متخصصین طب سنتی و اسلامی در زمینه تغذیه مناسب برای تقویت سیستم ایمنی بدن عنوان کرده­اند که  با استفاده از دمنوش‌ها، میوه‌ها و سبزی‌ها سیستم ایمنی بدن تقویت می­شود. مؤثرترین ویتامین‌ها برای تقویت سیستم ایمنی بدنویتامین‌های A ، C ،  Dو E نقشی مؤثر در افزایش مقاومت بدن در برابر انواع بیماری‌ها دارند. مصرف سبزی‌هایی مانند اسفناج، گوجه‌فرنگی، کلم‌بروکلی و شلغم رابه علت فراوانی ویتامین C، در تقویت سیستم ایمنی بدن موثر است. شلغم خام همراه با عسل یا پخته شده خاصیت آنتی‌بیوتیکی دارد، همچنین استفاده از پیاز خام یا پخته شده و سوزاندن آن تأثیری چشمگیر در رفع عفونت‌های بدن دارند. سیر به علت داشتن موادی به نام آلیسین و سولفور خاصیت ضد میکروبی دارد؛ استفاده از این گیاه باکتری استافیلوکوک را از بین برده و به درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا کمک می‌کند.پودر زردچوبه خاصیت ضد التهابی و باکتریایی دارد بنابراین مصرف این ادویه به مقابله بدن در برابر انواع میکروب‌ها کمک کرده و سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت می‌کند. عسل حاوی ماده‌ای به نام پلی‌فنول است و زنجبیل هم مانند یک آنتی‌بیوتیک طبیعی عمل می‌کند از این رو ترکیب عسل و زنجبیل عفونت‌های دستگاه تنفسی و گوارشی را از بین می‌برد. دمنوش‌هایی مانند آویشن شیرازی، مرزنجوش، پونه‌کوهی، نعناع، جینسینگ، اکیناسه (سرخارگل)، گل پنیرک، ختمی و زوفا، بارهنگ، قدومه شیرازی، اسطوخودوس، بابونه، چای سبز، سفید و کوهی، کاکوتی و عناب از جمله دمنوش‌های مناسب برای تقویت سیستم ایمنی بدن هستند. مصرف غذاهای حاوی پروتئین مانند عدسی، لوبیا، آجیل­ها و گوشت و تخم مرغ نیز در تقویت سیستم ایمنی بدن موثر شناخته شده­اند.  نکته مهم در تغذیه حفظ

• فعالیت جسمانی یا ورزش منظم: یکی از تغییرات در سبک زندگی بواسطه شیوع بیماری­های اپیدمیک، کم­تحرکی است که به همراه خود مشکلات دیگری مانند اضافه وزن، فشار خون، بیماری­های قلبیو عروقی به یاد داشته باشید هر چند بهترین تغذیه را داشته باشید، چنانچه فعالیت جسمی منظم (ورزش منظم) نداشته باشید، جذب مواد غذایی شامل درشت مغذی­ها وریزمغذی­ها به خوبی انجام نخواهد شد. در سبک زندگی اسلامی توجه و تأکید ویژه­ای بر فعالیت بدنی مناسب شده است. در اغلب اعصار اسلامی به­ویژه در دوران شکوفایی آن، فعالیت بدنی یکی از شاخصه­های برجسته انسانی و فرهنگی در میان مسلمانان به شمار می­رفته است و تمام مولفه­های نظام اجتماعی را در بر داشته است. زیرا فعالیت بدنی در میان غالب مسلمانان، پدیده­ای شناخته، رایج و پذیرفته شده بوده است. دین مبین اسلام و پیامبر عظیم­الشأن، اهمیت زیادی برای حفظ و ارتقای سلامت انسان­ها قائل است. تحقیقات در عصر حاضر نیز نشان داده است که ورزش­های سبک و هوازی روزانه مانند پیاده­روی، آرام دویدن و نرمش­ به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه، اثر مثبتی بر تقویت سیستم ایمنی بدن داشته است. ثمرات ورزش منظم عبارتند از: تعدیل سیستم هورمونی بدن و ترشح هورمون­هاس نشاط آور مانند اندروفن و بتااندروفن، و تعدیل ترشح هورمون کورتیزول به عنوان هورمون استرس زا، جلوگیری از فشار خون، دیابت و تجمع چربی دور قلب که تمام این موارد باعث تقویت سیستم ایمنی بدن خواهد شد.

ب- سلامت روانی
سهم سلامتی روانی از آیات استخراج شده از قرآن کریم، ۹۴ آیه بوده است که در کل می­توان دریافت که مباحث بهداشتی مهمی در بعد روانی از قبیل صبر و شکیبایی در امور، توکل بر خدا، آرامش و اطمینان قلبی، دوری از غم و اندوه و باور اینکه بعد از هر سختی، راحتی خواهد بود در قرآن کریم بیان شده است. در قرآن کریم که چارچوب اصلی سبک زندگی اسلامی در آن مشخص شده است، سلامت روان بر مبنای خدامحوری و توحید است و با راهکارهای ایجاد سلامت روان در دو حوزه­ی اندیشه و رفتار آدمی، سعادت زندگی او را در دنیا و آخرت تأمین می­نماید. همچنین در قرآن ویژگی­های سلامت روان در افقی بالاتر از انسان­گرایی و کمال­گرایی موجود در علم روان­شناسی، ابعاد اعتقادی و رفتاری مانند ایمان، توکل، تقوا، صبر، وفای به عهد، امانت­داری، عفو، اغماض و حسن خلق مطرح شده است. در روایات نیز ائمه علیهم­السلام تأکید فراوانی بر سلامت دل دارند. امام باقر علیه­السلام- در وصیتشان به جابر جُعَفی میفرمایند: "بدان که نه هیچ دانشی چون دانش سلامت است و نه هیچ سلامتی چون سلامت دل" .
راهکارهای حفظ سلامت روانی در هنگام گسترش بیماری­های اپیدمیک با آموزه­های سبک زندگی اسلامی
یقیناً با توجه به آموزه­های شارع مقدس اسلام، برای داشتن روانی آرام، توکل بر خدا و صبر و شکیبایی در برابر فتنه­ها و بلایا به عنوان راهبرد اساسی برون­رفت از سختی­ها  عنوان شده است، چرا که اعتقاد بر این است با یاد خدا دل­ها آرام می­گیرد و پس از هر سختی، راحتی خواهد بود. تحقیقات متعدد نشان داده است در افراد دین­دار، رابطه معنی دار و مثبتی بین اعتقادات مذهبی و سلامت روان در ابعادی مانند خودکنترلی، تعهد و رضایت شغلی، فشار و فرسودگی شغلی، کم شدن خودکشی، کم شدن اضطراب و شکایات اجتماعی و کم شدن اختلال درکارکرد اجتماعی وجود دارد.  بدین معنی که دینداری باعث بهبود وضعیت سلامت روان است.
از طرفی نتایج تحقیقات متعدد بر روی افرادی که در طول بیمار­های اپیدمیک مانند سارس و ابولا قرنطینه شده­اند نشان داده است در بیشتر افراد قرنطینه شده علائم بیماری­های روانی اعم از اختلال عاطفی، افسردگی، استرس، وسواس، کم خوابی، علائم استرس پس از سانحه، پرخاشگری و خستگی هیجانی وجود دارد.
نتیجه این­که می­توان با صبر و ایمان و توکل بر خدا و توجه ویژه به معنویات به ویژه در ماه­های پربرکت رجب، شعبان و رمضان، انجام اقدامات زیر می توان در این دوران به دوری از استرس و اضطراب امیدوار بود.

• پرهیز از کارهایی که باعث ایجاد خطر برای خود و دیگران است از جمله حذف ترددهای غیرضرور

• کسب اطلاعات و آگاهی درمورد بیماری و ویروس کووید ۱۹ از طریق سایت وزارت بهداشت یا اپلیکیشن AC۱۹  که توسط وزارت بهداشت طراحی شده است

• انجام اموری که رفع کسالت می­کنند از جمله ارتباط مجازی با خویشاوندان و دوستان

• مطالعه کتاب

• تماشای فیلم

•  طراحی و انجام سرگرمی­های نشاط آور در منزل به همراه خانواده

•  رعایت دقیق نکات بهداشتی برای پیشگیری از ترس سرایت  

•  وسواس فکری در مورد خودبیمارپنداری بدون شناخت و اطلاع کافی

ج- سلامت اجتماعی:
سهم سلامت اجتماعی از کل ۴۷۱ آیه استخراج شده از قرآن کریم، ۱۰۱ آیه است و در کل مباحث بهداشتی مهمی در بعد اجتماعی مانند دادن زکات و صدقه و انفاق، یتیم نوازی، دوری از قمار و ول­خرجی و اسراف، پرهیز از کم­فروشی، عدالت­ورزی و نیز عدم تمسخر دیگران در آیات مذکور برای عمل کردن مردم بیان شده است.
از دیدگاه دانشمندان معاصر سلامت اجتماعی عبارت است از ارزیابی و شناخت فرد از چگونگی عملکردش در اجتماع و کیفیت روابطش با افراد دیگر، نزدیکان و گروه­های اجتماعی که وی عضوی از آنهاست. طبق این تعریف ابعاد سلامت اجتماعی عبارتند از:

1. مشارکت اجتماعی: باوری که طبق آن فرد خود را عنصر حیاتی جامعه می­داند

2. انسجام اجتماعی: کیفیت روابط در گروه اجتماعی که به آن تعلق دارد

3. پذیرش اجتماعی: دیدگاه مطلوب نسبت به دیگران

4. شکوفایی اجتماعی: اعتقاد به توانایی­های بالقوه اجتماع

5. انطباق اجتماعی: درک اجتماع به­صورت هوشمند، قابل فهم و قابل پیش­بینی

راهکارهای حفظ سلامت اجتماعی در هنگام گسترش بیماری­های اپیدمیک با آموزه­های سبک زندگی اسلامی
در آموزه­های اسلامی، عناصر، مولفه­ها و شاخص­هایی از جنس سرمایه اجتماعی وجود دارد که در ابعاد اعتقادی، اخلاقی و فقهی متبلور می­شود. در واقع، می­توان گفت اگر سبک زندگی در ابعاد مختلف آن مبتنی بر آموزه­های اسلامی باشد، به شکل­گیری سرمایه اجتماعی و در نهایت سلامت اجتماعی منجر خواهد شد.
همچنین دین اسلام می­تواند در تعریف ارزش­ها، هنجارهای اجتماعی، روحیه گروهی، همکاری، تعاون، گسترش مشارکت افراد جامعه نقش تاثیرگذاری داشته باشد. حال این که اثربخشی دین اسلام در توسعه سلامت اجتماعی و مشارکت گروهی، علاوه بر ماهیت و محتوای آن، تحت تاتیر میزان تدین افراد نیز است. یعنی مذهب و دین، بخش مهمی از هویت افراد جامعه را تشیکل می­دهد. لذا دین چه از طریق محتوی و چه از طریق حضور در زندگی افراد جامعه، می­تواند حس اعتماد، مشارکت گروهی، روحیه همکاری و تعاون را تقویت کند.
بنابراین می­توان با انجام اقدامات زیر که برخاسته از آموزه­های اسلام است، امیدوار به بهبود سلامت اجتماعی در دوران شیوع بیماری کرونا بود.

1. بصیرت نسبت به موضوعات پیرامون ویروس کرونا و شناخت جایگاه و نقش خود برای تقویت خودکارآمدی

2. کمک­های مادی و معنوی مسلمین از راه تخصیص خمس و زکات و خیرات به محرومین، نیازمندان، جامعه پزشکی و در کل هر شخص یا نهادی که به نوعی نیاز به کمک در این شرایط دارد

3. آلوده نکردن محیط اجتماعی چه در فضای حقیقی و چه در فضای مجازی که باعث ضرر و زیان به جامعه می‌شود مانند پرهیز از نشر و گسترش شایعه و اکاذیب که به شدت مخرب هستند.

4. حفظ سلامت خود و مراقبت از سلامت دیگران از طریق رعایت بهداشت و هر فعل دیگر به منظور حفظ جان مسلمین

5. داشتن حس نوع­دوستی و کمک به دیگران هر فرد در حد توان خود

6. ایجاد گروه­های حمایتی در فضای حقیقی و مجازی برای کمک­رسانی به نیازمندان

7. پرهیز از سودجویی و منفعت طلبی فردی

1. تقویت روحیه جمعی از طریق امر به معروف و نهی از منکر برای افزایش انسجام و مشارکت اجتماعی به ویژه در مقابل افرادی که آگاهانه یا ناآگاهانه به بدتر شدن اوضاع دامن می­زنند.

د- سلامت معنوی:
سلامت معنوی یعنی سلامت در باورها، عقاید، ارزش­­های اخلاقی و اعمال مناسکی که الزماً این باورها و التزام به این ارزش­ها است. سلامت معنوی ارتباط هماهنگ و یکپارچه بین نیروهای داخلی فراهم می­کند و با ویژگی­های ثبات در زندگی، صلح، تناسب و هماهنگی، احساس ارتباط نزدیک با خویشتن، خدا، جامعه، و محیط مشخص می­شود.
مولفه­های مثبت سلامت معنوی بر اساس آموزه­های اسلام عبارتند از: توکل و حسن ظن به خدا که خدا بهترین یاری کنندگان است، ایمان و توجه به رضایت الهی، انگیزه و نیت خالص، شکرگزاری، تواضع و فروتنی، صبر، تقوا، عدالت، نماز، ذکر خدا، توبه، تفکر و تعقل، شناخت نفس و اعتقاد درست به زندگی پس از مرگ
مولفه­های منفی سلامت معنوی بر اساس آموز­ه­های اسلام عبارتند از : حسد، غرور و تکبر و اشاعه زشتی
راهکارهای حفظ سلامت معنوی در هنگام گسترش بیماری­های اپیدمیک با آموزه­های سبک زندگی اسلامی
 در گام اول باید دانست که شناخت و التزام عملی به مولفه­های مثبت و منفی سلامت معنوی، گامی مهم برای پیشگیری و درمان آسیب­های فردی و اجتماعی و رشد و توسعه اجتماع خواهد بود. سلامت معنوی به­ عنوان فاکتوری حفاظتی در ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری­ها محسوب می­شود، ضمن آن که می­توان از سلامت معنوی به عنوان راهبردی موفق و کمک­کننده به زندگی انسان در همه مراحل و حوزه­های زندگی، شامل موقعیت­های پر از استرس و بیماری­ها و حتی مرگ یاد کرد. بنابراین می­توان با انجام اقدامات پیشنهادی زیر که برگرفته از آموزه­های دین مقدس اسلام است، امیدوار به بهبود سلامت معنوی جامعه در زمان شیوع ویروس کووید ۱۹ بود:

1. صبر، ایمان و توکل بر خدا و تضرع و زاری به درگاهش برای دفع شر بلایا، چرا که بهترین یاری رسان است

2. ذکر خدا در ایام پربرکت ماه­های رجب، شعبان و رمضان که به طور خاص ماه­های بندگی و عبودیت هستند

3. کمک به مبتلایان و گرفتاران این بیماری و سایرین با خلوص نیت

4. تفکر و تعقل نسبت به خطاها و گناهان گذشته و توبه و استغفار جهت جلب رضایت خداوند متعال

1. توسل به معصومین علیه­السلام و توجه به ادعیه سفارش شده توسط ایشان در هنگام بلایا و فتنه­ها.

نتیجه:
شیوع ویروس کووید ۱۹ تهدیداتی را برای جامعه به­وجود آورده است، اما می­توان این تهدیدات را به فرصت تبدیل کرد و آموزه­های حیات بخش اسلام را در قالب سبک زندگی اسلامی برای افزایش سلامت جامعه به­کار برد. در زمان شیوع بیماری­های اپیدمیک به ویژه دوره کنونی می­توان با توکل به خداوند متعال، صبر، ایمان، کمک به محرومین و نیازمندان و بیماران با خلوص نیت، تدابیر مناسب حکومت اسلامی به ویژه اختصاص خمس و زکات و خیرات مسلمین برای مقابله با بیماری، تغذیه مناسب، ورزش منظم روزانه، پرهیز از سودجویی و منفعت طلبی فردی، پرهیز از گسترش شایعات و اخبار منفی که روحیه سایرین را تضعیف می­کند، امر به معروف و نهی از منکر در تعامل افرادی که آگاهانه یا ناآگاهانه به بدتر شدن اوضاع دامن می­زنند، مطالعه، عبادت و بندگی خداوند، توسل به معصومین علیهم­السلام و توجه به ادعیه سفارش شده توسط ایشان در هنگام بلایا و فتنه­ها، و در نهایت دعا برای فرج حضرت ولیعصر ارواحنا له الفداء که بهترین دعاهاست و ان­شاءالله مشکلات جامعه به واسطه ظهورش رفع خواهد شد و دوران سختی به سر خواهد آمد.