آشنایی با علایم روان شناختی یک بیماری

در زیر مصاحبه با آقای دکتر کیومرث فرحبخش مدیر مرکزمشاوره فرحبخش و مسئول طرح گروه مشاورین مجد ( مشاوره رایگان حوزه سلامت روان ) خواهیم خواند

با سلام و وقت بخیر ممنون از اینکه با وجود مشغله ی زیادی که این روزها در حوزه ی مشاوره رایگان در خدمت مردم عزیز دارید ، این وقت را در اختیار ما قرار دادید .

س : به عنوان اولین سؤال بفرمایید منظور از قرنطینه یعنی چه؟

دکتر فرحبخش : یعنی خودمان را از هر موقعیتی که احتمال می‌دهیم ویروسی وجود داشته باشد دور کنیم . همان‌طور که متخصصین بهداشتی گفته اند : شاید فرد از نظر ظاهری سالم باشد ولی ناقل این بیماری باشد ، فاصله هامون را رعایت کنیم ، از دست دادن و دیده بوسی پرهیز کنیم و در کل همان توصیه های بهداشتی که کارشناسان بهداشتی پیشنهاد داده اند را رعایت کنیم .

اگر کاری ضرورت ندارند واقعاً بیرون نرویم و اگر مجبور شدیم که برویم ، در محیط های خلوت و مکان های رفت و آمد و تردد کم تردد داشته باشیم . از دست زدن به قفسه فروشگاه خودداری کنیم .

س : لطفا فرق بین علایم پزشکی و روانی بیماری کرونا را برای ما توضیح بفرمایید .

دکتر فرحبخش : به طور طبیعی وقتی تعادل زندگی به هم میخوره یک مقدار آشفتگی هاو تغییر وتحولاتیی به وجود می‌آید .گاهی تغییر و تحولات اجتماعی است ، گاهی تغییر و تحولات طبیعی است مثل سیل و زلزله ، گاهی هم شیوع یک بیماری است . و شیوع این بیماری در کشور ما و جهان یک پدیده جدید هست و نسل جدید تجربه ای نسبت به آن نداشته اند . ما در تاریخ می‌خوانیم که چنین بیماری هایی و با گستردگی بیشتر وجود داشته است . (مثل طاعون و وبا ) . در این گونه مواقع همه اول به بَعد جسمانی بیماری توجه دارندکه خیلی هم درست و به جا هست . اما بَعد روانشناختی ، کنش های عاطفی و روحی مردم هم نسبت به این اتفاق و حوادث بسیار اهمیت دارد و لازم است که مورد توجه قرار بگیرد .

بروز یک مقدار نگرانی و اضطراب تا جایی که سبب شود ما از خودمان در مقابل شرایط خطر مراقبت کنیم بسیار ضروری ، لازم و خوب است .یعنی نگرانی در حدی باشد که دستورات بهداشتی که متخصصان به ما اعلام می‌کنند را به خوبی رعایت کنیم ، رفت و آمد ها به بیرون را کم کنیم ،وقتی بیرون هستیم حواسمان به رعایت فاصله هامان باشد ، در مغازه ها و ادارات از تماس بدن با قفسه ها میزها خودداری کنیم ،سعی کنیم حتی المقدور از نشستن در صندلی ها خودداری کنیم . رعایت این نکات کاملاً ضروری و عقلانی است . حدی از اضطراب که باعث بشه ما این رفتارهای خودمراقبتی و خودمحافظتی را داشته باشبم بسیار خوب و لازم است . اما گاهی در این شرایط برخی مردم به جای اینکه این سطح اضطراب به آنها انگیزه ای برای رفتارهای خود مراقبتی بدهد ، این اضطراب از آن فرا تر می‌رود و این نگرانی باعث تولید یک سری علایم می‌شود .

اضطراب زیاد به سه شکل رفتار مردم را نسبت به این حوادث مختل می‌کند .

1-بعضی ها به قدری اضطرابشان بالا می‌رود که نسبت به رعایت رفتارهای بهداشتی بی تفاوت می‌شوند . یک واکنش سازی و عکس العمل سازی بد انجام می‌دهند و به صورت افراطی می‌خواهند خودشان را اینطور جلوه بدهند که ما اصلاً نترسیدیم . با این رفتار سعی می‌کنند ترس خودشان را پنهان کنند . مثل برخی افرادی که شخصیت نمایشی دارند که از این فرصت برای نمایش رفتاری های بیمارگونه خود استفاده می‌کنند .

2- گروه دیگری هستند که به قدری اضطراب در آنها شدید می‌شود که بی‌خیال رعایت دستورات بهداشتی می‌شوند و درواقع رعایت نکات بهداشتی در آنها مختل می‌شود .

3- گروه دیگری هستند که بالعکس ، همیشه این علایم اختلال را در خودشان می‌بینند و دنبال تایید این نشانه ها در خودشان هستند و با کوچک ترین علامتی احساس می‌کنند درگیر این بیماری شدند .

چطور تشخیص بدیم این علایم جسمانی است یا علایم روانشناختی ؟

دکتر فرحبخش : علایم جسمانی یک اختلال اکثر اوقات با آدم هست . مثل زمانی که درگیر سرماخوردگی هستیم همیشه تا زمان بهبودی این علایم ( نفس تنگی و سرفه ) با ما هست . ولی اگر این علایم ( نفس تنگی و سرفه ) یک زمان هایی هست و یک زمان هایی نیست ، در زمان های بیکاری و یا مشغولیت این نشانه ها قطع و وصل میشه این علایم روانشناختی است . (علایم روانی یک اختلال ، قطع و وصل می‌شود )

اگر این علایم توام با علایم و نگرانی شدید هست ، ممکن است از علایم روحی روانی باشد .

هرچه شدت اضطراب بالا رود ، علایم بیشتر نمود پیدا می‌کنند احتمال اضطراب و نشانه روانشناختی نیز بالا است. بین علایم سرفه ، تنگی نفس و سایر علایمی که برای کرونا معرفی شده تب کمتر تحت تأثیر کنش های روحی قرار می‌گیرد و فرد با مشاهده ی علایمی مثل تب ناگهانی می‌تواند به این بیماری ( کرونا ) شک پیدا کند . هرچند که در موارد محدود مشاهده شده که اضطراب زیاد تب را هم در فرد ایجاد می‌کند .

حتی اگر تب به سراغمون اومد و احتمال هم دادیم ، بهتر هست که به یک مرکز درمانی مراجعه کنیم .

تفاوت علایم جسمانی و روانی این بیماری به سابقه ی ما هم برمی‌گردد . اگر ما آدمی بودیم که قبل ها خیلی زود تحت شرایط اضطراب علایمی را از خودمان بروز می‌دادیم و می‌رفتیم دکتر و دکتر می‌گفته چیزی خاصی نیست ، هرچقدر این تجربه بیشتر سابقه فرد تکرار شده ، نشان می‌دهد که این علایم بیشتر جنبه روانشناختی دارد تا جنبه جسمانی .

به طور کلی افرادی که این علایم مطرح شده را دارند و علایم ناشی از اضطراب نیست به محض مشاهده این علایم داوطلبانه به پزشک مراجعه می‌کنند ولی کسانی که اجتناب می‌کنند و سعی می‌کنند که ترس و نگرانی را در خودشان بیشتر کنند در این افراد بیشتر جنبه روانی دارد .

اشتغال ذهنی دائم به مسئله خیلی اهمیت دارد . فردی که از صبح تا شب ذهنش درگیر این مساله ( کرونا ) هست و شب ها هم یا خوابش نمیبره یا کابوس کرونا می‌بیند احتمال اینکه این علایم جسمی باشه و به صورت نماد جسمانی خودش را نشان دهد خیلی قوی است .

یکی از مسائل خیلی مهم در حیطه کرونا ، کنش های اجتماعی افراد و پیامدهای اجتماعی این بیماری است .

اضطراب سیستم ایمنی بدن را ضعیف و برای مبتلا شدن مستعد می‌کند .

س : باتوجه به شیوع بیماری ،تعطیلی ادارات و تقارن آن با عید نوروز و این خانه ماندن های اعضای خانواده باعث ایجاد تعارضاتی بین همسران شده است و یکی از شکایات اصلی خانواده ها همین تعارضات زناشویی است . شما به عنوان فردی که سال ها در حوزه خانواده مشغول ارایه خدمات مشاوره به زوجین هستید چه پیشنهاداتی برای این افراد دارید ؟

دکتر فرحبخش : زن و شوهر هایی که قبلاً ناسازگاری داشتند متأسفانه در اینجور مواقع ناسازگاریشون افزایش پیدا می‌کنه . زن و شوهر هایی که باهم صمیمی بودند این فرصت ماندن در خانه ، فرصتی است که بیشتر باهم در خانه بمانند و بیشتر از همدیگر لذت ببرند .

آمارها در چین نشان داده بعد از پایان این بیماری آمار طلاق افزایش پیدا کرده است . این آمار دو حالت دارد

1- در زمان تعطیلی امکان حضور برای اقدام به طلاق وجود نداشته است 2- این بیماری و در خانه ماندن زوج ها باهم ، باعث ایجاد تعارض و در نهایت منجر به طلاق شده است .

زوج ها این شرایط را فرصت مغتنمی برای صمیمی شدن خودشان قرار دهند .

اگر تعارضات زناشویی ، درگیری های زناشویی و دعواهای زناشویی هم به استرس اضافه شود سیستم ایمنی را تضعیف می‌کند .

مطالعات نشان داده زن و شوهرهایی که باهم تعارض دارند و دعوا می‌کنند هم خودشان و هم فرزندانشان از لحاظ سیستم ایمنی ضعیف تر هستند و زودتر سرما می‌خورند و دچار بیماری می‌شوند و برعکس زوج هایی که باهم صمیمی هستند و در این دوران صمیمیت بیشتر و عطوفت ورزی بیشتری باهم دارند و از بودن در کنار هم لذت می‌برند ، سیستم ایمنی قوی تری دارند .

این فکر اشتباه در ذهن زوجین است که شرایط ما را این‌چنین کرده ، همسرم کارهایی انجام می‌دهد که من ناراحت می‌شوم ، همسرم با رفتار خودش اعصاب من را خراب می‌کند . این فکر ، فکر خطرناک و غلطی است .

اگر زوجین می‌خواهند موفق بشوند و از این شرایط خوب استفاده کنند بهتره دو تصمیم مهم بگیرند و آن این است که :

1- در این دوران از گفتن هر سخنی ، از انجام هر عملی که موجب ناخشنودی همسرشان شود ویا از عدم انجام هروظیفه ای که باعث کدورت شود ، خودداری کنند و کنترلشان دست خودشان باشد .

2- در این مدت که کنار همسرم هستم می‌خواهم کاری کنم که همسرم از بودن کنار من بیشترین لذت را ببرد ، کارهایی انجام بدهد که همسرش خوشش بیاید ( هم آقا نسبت به خانم و هم خانم نسبت به آقا ) .

اگر این دو قاعده را زوجین رعایت کنند مطمئن باشید این دوران دوران طلایی خواهد بود برای افزایش صمیمیت.

خیلی ها می‌توانند این دوران قرنطینه را به عنوان یک فرصت استفاده کنند و زندگی خودشان را شیرین تر کنند.

یه توصیه درگوشی به آقایان :

"هم برای خودشان خوب است هم برای زندگی ، در همه ی کارها به همسرتان کمک کنید" .

کمک کنند آشپزی کنند ، خانه را مرتب کنند ، همکاری کردن در کارهای خانه در این دوران بسیار به این صمیمیت کمک می‌کند . صداشون رو کنترل کنند . ادبیات و واژه های زشت را مطلقاً در تعامل باهم به کار نبرند . ( اینها شجاعت یک مرد نیست بلکه ضعف یک مرد است که از چنین ادبیاتی استفاده می‌کند ) .

زنان و مردان این را به خاطر داشته باشند پرخاشگری و توهین کلامی نشانه ضعف هرکدامشان است .

س : چطور در این ایام با فرزندان رفتار کنیم که کمترین آسیب را ببینند ؟و چه پیشنهاداتی برای پرکردن اوقات فراغت در این ایام دارید ؟

دکتر فرحبخش : از مهم ترین مسئولیت ها و رسالت های والدین در منزل ، آموزش دادن به بچه هاست . فرصت خیلی خوبی است که والدینی که همیشه سرکار بودند و هیچ وقت فرصت گفتگو با بچه ها را نداشتند ، یک وقتی بزارند و چیزهایی که لازم است بچه ها یاد بگیرند به شیوه های مختلف به آنها آموزش دهند .

یک وقتی را برای بازی های مشترک خانوادگی قرار بدهند . توپ بازی کنند ، شطرنج بازی کنند ، بازی های کامپیوتری مشترک باهم انجام دهند . فیلم های خوب و آموزنده ببینند (خانوادگی باهم فیلم دیدن تأثیر بسیار مثبتی دارد ) . فضای مجازی را حتماً باهم به اشتراک بگذارند . باهم تنقلات مشترک بخورند . خاطره گویی های مثبت از گذشته داشته باشند . فرصتی را برای مطالعه بگذارند . و یک فرصتی را برای گفتگو وشنیدن نظرات بچه ها بگذارند .

پرکردن اوقات فراغت در منزل واقعاً کار خیلی سختی نیست به شرط اینکه خانواده ها بنشینند و باهم در این باره گفتگو کنند .

س : برای افرادی که الان درگیر این بیماری هستند چه توصیه هایی دارید؟

دکتر فرحبخش : در همه ی دنیا ، مردم با هر دین و مسلک و آئینی که داشته باشند به منابع دینی توسل می‌کنند . خدا و یا هر مرجع مقدسی که خودشان به آن اعتقاد دارند .

توسل ، توکل ، ارتباط با خدا و دعا خواندن اصل اولی است که به ما آرامش می‌دهد .

به فکرهای منفی که به ذهنشان می‌آید اهمیتی ندهند و با خودشان تکرار کنند این فکرهای منفی ای است که در این شرایط به سراغ من می‌آید و به آن اهمیت نمی‌دهم . هرچه خدا برای من رقم بزند به آن راضی هستم . این آرامش دهنده ترین حرفی است که می‌تواند برای هر آدمی وجود داشته باشد .

مطالعات زیادی نشان داده است " آدم ها در حین بیماری و سختی وقتی از خدا کمک می‌خواهند ، دیده شده که این افراد سیستم ایمنی بدنشان بهتر کار می‌افتد و شروع می‌کند خود به خود بیماری را دفع کردند " .

در کتابی با عنوان "سلامتی و مذهب " عنوان شده است که در همه بیماری ها حتی سرطان و ام اس افراد مذهبی هم زودتر شفا می‌گیرند ، هم زودتر خوب می‌شوند و هم عمر طولانی تری دارند .

امیدداشتن به خدا و امیدداشتن به آینده خیلی از مشکلات را حل می‌کند .

س : به عنوان سوال آخر ، لطفاً در مورد طرح مشاوران مجد(مشاوران جوان داوطلب ) نیز برای مخاطبین ما توضیح بفرمایید .

دکتر فرحبخش : گروه مشاورین مجد همکاران مشاوری هستند که فارغ التحصیل ارشد و دکتری مشاوره ،روانشناسی و مددکاری هستند . خوشبختانه تعدادی از پزشکان و روانپزشکان محترم و معزز هم به جمع ما پیوستند . هدف اولیه ما این بود که مشاوره تلفنی راه اندازی کنیم که افرادی که به علت بیماری کرونا نگرانی و اضطراب دارند بتوانند در این شرایط با همکاران ما مرتبط بشوند و به یک آرامش روحی برسند . حدود 150 مشاور در این طرح ثبت نام کردند و ساماندهی شده اند و ساعت هایی را اعلام کرده اند و برنامه ساعات مشاوره این عزیزان ، در کانال ها و سایت های انجمن مشاوره ایران ،مرکز مشاوره فرحبخش و مرکز مشاوره مصیر صلح قابل دسترسی عموم است . خوشبختانه اطلاع رسانی ها بسیار به موقع و استقبال مردم از این طرح بسیار عالی است و تماس های زیادی از سوی هم وطنان داشتیم .

واقعیت مساله این است همانطور که ویروس کرونا برای متخصصین خیلی شناخته شده نیست و ابهاماتی زیادی دارد ، پیامدهای اجتماعی و روانی آن هم برای ما خیلی روشن نیست ولی با کمک همکارانمان در تلاشیم گام کوچکی در جهت آرامش خاطر هموطنان برداریم .

عزیزانی که مایل به استفاده از خدمات مشاوره ی رایگان هستند می‌توانند با مراجعه به سایت های https://farahbakhshclinic.ir/ و http://irancounseling.ir/ با همکاران ما در ارتباط باشند .

باتشکر از استاد گرانقدر ، جناب آقای دکتر کیومرث فرحبخش ، عضو هیئت علمی دانشگاه و رئیس مرکز مشاوره و بهداشت روان دانشگاه علامه طباطبایی و عضو هیئت مدیره انجمن مشاوره ایران که در این مصاحبه با ما همراه بودند .

تهیه و تنظیم : فاطمه سادات زاهدی